Opinión
E que facemos con esta dor?

Unha atmosfera particular como un corpo de auga na intemperie. A última novela de Berta Dávila avanza devagar, sutil, lixeira sobre ese corpo sen chegar a romper a tensión superficial. Nós, as lectoras, miramos as ondas que fai o vento sobre a auga e deixámonos guiar cara ao mar aberto onde podemos ficar un tempo e decatarnos que, debaixo do que quedou, hai, en realidade, movemento salvaxe nas profundidades.

Na novela seguimos dúas parellas de irmás distanciadas pola dor da morte, por un dó que presenta unha única resposta: fuxir. Ou ben cara a dentro, ou o suficientemente lonxe para tentar rachar as fronteiras do vínculo familiar. A lectura dialoga de certo xeito con Irmá Paxaro, de Tamara Andrés: “miña irmá é / un paxaro / que xa non me fala”. Pero, a diferenza do poemario de Andrés, A Ferida imaxinaria non dá moitas voltas ao pasado nin se interesa polos eventos previos á ruptura das irmás. Nese sentido, non é un texto nostálxico que procura a traxectoria das relacións para tentar explicar o lugar no que se atopa cada unha no presente da ficción. En troques, estamos inmóbiles, sempre ao pé da incerteza dun futuro que non chega, pero que ao longo das páxinas se mantén como promesa a través da inminente chegada dun eclipse.

As catro personaxes da novela atopan os seus propios xeitos de afrontar o dó e é xusto nesta especie de xogo de contraposicións, que as diferenzas entre as personaxes se fan máis patentes e os seus actos e afeccións toman dimensión.

Así, aínda que a temática xire arredor da morte, o xogo de contrastes permite que certas pasaxes do libro estean escritas con sentido do humor, o cal está presente na ironía coa que se expoñen as distintas respostas emocionais. As personaxes, relacionadas entre si, poden rir de si mesmas e do absurdo que semellan certas trivialidades fronte a dor.

“Diría que estaba a piques de enfermar de melancolía, de nostalxia e de resignación, pero decateime de que non tiña diñeiro abondo para todo iso. Cando a tentación da autocompaixón reaparecía, pensaba no diñeiro que non tiña e o enfado sepultaba a languidez anterior”.

Por outra banda, é preciso salientar a aparición dos animais na novela de Dávila. Estes non son escritos coa intención de romantizar o vínculo humanidade-animal, nin tampouco a autora procura inserirse nas narrativas que reflexionan sobre o post-humano. En A ferida imaxinaria, os animais son quen ancora as personaxes á realidade, aínda que semelle que están alí xusto coa intención contraria. O texto presenta a pregunta: que depositamos neles?, que nos revela de nós a súa fraxilidade?

En todos os casos, a irrupción da natureza (xa sexan os eventos astronómicos por vir, o paso do tempo que se materializa nos cambios estacionais nas plantas ou os diferentes animais ao redor das protagonistas) é un recordatorio constante da morte, do paso do tempo, da fraxilidade da vida, da falta de “finalidade” que ten a existencia en si mesma e do continuo rexurdimento cíclico.

A aparición destes factores é importante na medida en que a morte arrinca a estabilidade e pon en perigo a estrutura vital que tiñamos até entón. Así, queda atopar outras perspectivas sobre a existencia que nos permitan retomar a propia.

****

Ao longo da novela, vemos algunhas personaxes nunha constante loita por evitar ser devoradas pola memoria, pero ao final, é xusto o acto de faceren memoria o que pode desaparecer unha das barreiras interpostas para aceptar o dó.

Nese senso, A ferida imaxinaria podería dialogar tamén co texto da rabina Delphine Horvilleur, Vivir cos nosos mortos (Editorial Asteroide, 2022), quen apunta que “a desaparición brutal secuestra o conxunto dunha existencia que, non obstante, non debe reducirse ao seu desenlace. Non contar nunca a vida a partir do final, senón a partir do que nela se cría ‘sen fin’. Saber dicir todo o que foi e o que puido ser, moito antes de dicir o que xa non será”.

Así, Berta Dávila propón o acto de lembrar, de atreverse a facer memoria, como un xeito de sandar e de facer fronte ao dó, de aceptalo.

“É posible fuxir cara adiante coa imaxinación ou fuxir cara atrás co recordo, pero no primeiro caso algunha veces unha non é abondo resistente como para soportar a tensión de escapar, e no segundo caso unha bate sempre con aquilo que a persegue ou con aquilo que teme. De todos os modos, o problema de instalarse na fuxida é esquecer quen era antes diso e meso se algunha vez fuches alguén”.

A pesar da tendencia a fuxir das personaxes, son os encontros con outras persoas os que terminan por dar sentido e aliviar as doenzas. O encontro alixeira a carga e axuda a recoñecer o que sentimos, onde estamos e quen somos. A ferida imaxinaria fala do moito que precisamos, do soporte das palabras, doutras miradas e doutras experiencias nas que nos poidamos reflectir e que nos axuden a dar o seguinte paso. Non para dirixirnos cara ao futuro, senón para seguir no presente.