O prelo
A sutil forza política da transmisión literaria nunha lingua minorizada

Algúns achegamentos á potencia pública da difusión cultural e a lectura.

Niño librería
Un niño camina en una librería Ione Arzoz
13 dic 2020 10:02

Nun dos seus textos máis celebres, Benjamin outorga ao papel do narrador a capacidade fundamental de herdar e intercambiar experiencias. A diferenza de moitas outras prácticas similares, o narrador oral asimila para si o narrado e despois o verte no ámbito público. En presenza doutras persoas, o narrador recupera o pasado e proxéctao nunha nova forma. A forma da súa propia vivencia.

A experiencia transmitida de que fala Benjamin non é só o puro gozo íntimo. Nalgunha medida, excede a exhibición estética. O saber que lle interesa é o propiamente práctico. Aquel que se xesta no devir da vida e toma forma nas palabras. Trátase dunha didáctica implícita na narración que pretende ensinar un xeito de habitar a vida. O narrador oral resolveu isto de formas moi diversas: nun comentario moral ou nun proverbio. Con todo, aínda que non sempre explícito, o narrador sinalado por Benjamin é capaz de acceder á importante arte de atender os pesares e o sentido da vida. Práctica que xestionamos na intimidade, pero que tamén toma forma nas palabras de alento ou nos consellos. Por iso, Benjamin non pasa por alto a ausencia do narrador tras a reprodución impresa da literatura e escribe: “A consecuencia disto, carecemos de consellos tanto para nós mesmos como para os demais”.

O que interesa aquí é a responsabilidade que  garda a crítica e a transmisión literaria en galego. Ou, a importancia de atender e coidar as literaturas en linguas minorizadas.

A atención do filosofo estaba posta na narración oral aínda que os seus supostos tamén poden identificarse con todo o uso literario da palabra. Para iso, xa hai importantes esforzos intelectuais: Michèle Petit e o papel da mediación en períodos de crise, as últimas aportación teóricas de Rafael Mondragón en México e toda a tradición de que forma parte, a gran didáctica teatral de Augusto Boal en contextos de emerxencia, etc. Cada unha delas coa a grande intuición de que a palabra axuda a xestionar a realidade común e facer a vida máis vivible.

Con todo, o que interesa aquí é a responsabilidade que  garda a crítica e a transmisión literaria en galego. Ou, a importancia de atender e coidar as literaturas en linguas minorizadas. Tarefa que lle corresponde a profesorxs en lingua e literatura, mediadorxs de lectura, dinamizadorxs lingüísticos/ culturais  e críticxs ou comentaristas de texto. O caso do galego garda similitudes con outras sistemas literarios de características moi similares. As literaturas en linguas minorizadas tardan moito tempo en recoñecerse como sistemas literarios e os motivos son moi diversos: persecución, carencia dun sistema de escrita estable, falta de espazos para a súa sistematización, a organización dunha xenealoxía. Ante iso, a pregunta polo sentido que deben ter espazos como O Prelo, o ensino e a transmisión literaria ou a dinamización cultural é clave.

As historias poden axudar a identificar a inxustiza, o medo e as posibilidades de organización.

De volta a Benjamin, o pensador alemán suxire dúas figuras narradoras fundacionales: o  mariño mercante e o campesiño sedentario. O primeiro é rico en saberes e experiencias pola súa disposición á aventura e á viaxe. O segundo, pola outra banda, podería axudarnos a imaxinar as potencias que esconde a atención á literatura en linguas minorizadas.

Se o mariño mercante é capaz de recoller historias na súas viaxes de ultramar, o campesiño sedentario é unha porta ao pasado. O campesiño narra o que se lle herda sen a necesidade de se desprazar quilómetros. Dalgún xeito, é portador dunha historia que converte en experiencias e en narración. O compromiso da figura do campesiño é pública e polo tanto política. É o mediador de saberes e experiencias que se relacionan co pasado, coa historia compartida. Ao recuperar eses saberes prácticos, o oínte pode atopar respostas ou elaborar novas preguntas relacionadas co sentido da súa propia realidade. As historias poden axudar a identificar a inxustiza, o medo e as posibilidades de organización. Nalgunha medida, trátase dunha das grandes responsabilidade que Edward Said atribúe a figura do intelectual e que tamén están relacionada coa importante dimensión política dos estudos en Letras.

A dificultade maior aparece cando o exercicio da transmisión é homoxenéizante e altamente autorreferencial. É dicir, cando se pasa de extraer os saberes propias da vida a recoller os coñecementos patrióticos e abstractos.

A función do campesiño sedentario, que podería gardar similitudes coa transmisión cultural e literaria en linguas minorizadas, tamén atopa dificultades na súa recuperación do pasado. Primeiro, co entorpecemento dunha historia mutilada que foi apenas descuberta e que o narrador ten que reconstruír para recoller as experiencias que pretende transmitir. Con todo, a dificultade maior aparece despois: cando o exercicio da transmisión é homoxenéizante e altamente autorreferencial. É dicir, cando se pasa de extraer os saberes propias da vida a recoller os coñecementos patrióticos e abstractos. Os primeiros cumpren a función benjaminiana de socializar os problemas da vida pública, pero os segundos sitúanse nun debate que se fundamenta en valores como “a grandeza perdida” e atenden aspectos que recoñece como valores culturais esenciais que se deben “protexer” e enmarcar como profundamente diferenciadores, o volkgeist perdido. O mesmo procedemento é visible no uso da lingua e a versión máis visible desta última pretensións toma forma no que José del Valle chama a cultura monoglósica.  Esta fundamentase na estabilización total do uso lingüístico, outorgando así un marco mínimo de variabilidade.

Estas intencións non só se alimentan da conservación da lingua polo feito de se recoñecer como minorizada, senón pola súa capacidade practica de axudarnos a atender a nosa realidade común, a súa incansable dimensión política.

No entanto, o que podería suxerir a dimensión política da transmisión cultural que propón Benjamin é unha forma distinta de imaxinar o pasado. Se no antes comentado a Historia é un monólito disposto para ser recuperado, a outra posibilidade é elaborar un conxunto de preguntas de orde público que nos permitan achegarnos ao pretérito.

Facer visibles as preguntas e as experiencias que a literatura nos ofrece é responsabilidade do comentarista, dxs mediadorxs e dxs profesorxs. Nalgunha medida, estas intencións non só se alimentan da conservación da lingua polo feito de se recoñecer como minorizada, senón pola súa capacidade practica de axudarnos a atender a nosa realidade común, a súa incansable dimensión política. Ao respecto, recupero as importantes palabras de  Michèle Petit sobre o acto de ler: “Ler serve para atopar fóra de nos mesmos palabras que estean á altura das nosas experiencias, figuracións que permitan pór en escena, de forma distanciada ou indirecta, o que vivimos  sobre todo os capítulos máis difíciles da nosa historia” -común ou non-.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Feminismos
Andrea Proenza “Debemos aproximarnos a nuevos horizontes feministas en nuestra forma de amar”
‘Cartografías del deseo amoroso’ es el título de un ensayo intimista sobre chicas que quieren ser Bravo y buscan no solo el amor, sino un buen relato.
Literatura
Ensayo Qué (no) puede un cuerpo
Algunas novedades editoriales y tendencias audiovisuales sugieren retornos de modos de entender lo inhumano que fueron característicos de la neoliberal década de los 80.
Historia
Historia Miguel Martínez: “En Villalar, la izquierda arrancó los comuneros al franquismo”
Miguel Martínez, profesor de historia y literatura españolas en la Universidad de Chicago, analiza desde una óptica progresista la Edad Moderna, el momento histórico fetiche de las derechas españolistas.
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Reducción de jornada
Trabajo El Gobierno aprueba el proyecto de ley para reducir la jornada laboral a 37,5 horas
La norma pasará al Congreso donde no cuenta con los apoyos necesarios de todos los socios de Gobierno, por lo que la Ministra de Trabajo ha apelado a la responsabilidad del Partido Popular para que esta nueva jornada laboral salga adelante.
Israel
Israel Netanyahu acelera los planes de ocupación total de una Gaza diezmada por el hambre
El ejército israelí quiere movilizar a 30.000 reservistas para una nueva expansión de la ofensiva sobre Gaza. Las organizaciones dependientes de la ONU alertan de la hambruna y las enfermedades en un enclave en el que escasea el agua potable.

Últimas

Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Madres organizadas contra los arrancamientos piden una reunión con Infancia
Pamela L.C. ve a su bebé dos horas a la semana después de que se lo retiraran dos días después de su nacimiento. Ella y otras madres han decidido organizarse para pedir medidas que frenen los arrancamientos.
Madrid
Madrid Sareb amenaza con desahuciar el centro social La Animosa, en Hortaleza
Los colectivos que participan del centro social okupado, y que han dado vida a este espacio durante los últimos cuatro años, convocan a defender su permanencia aunque se ha retrasado la fecha de desalojo hasta el 26 de mayo.
Opinión
Opinión España ya roza el 2,5% en gasto militar
Según el autor, investigador del Centre Delàs, el gasto militar real del Estado español será de 40.457 millones de euros y representará respecto al PIB el 2,48%. A esto se sumarán las inversiones comprometidas en programas de armamento.
Comunidad de Madrid
Universidad pública El alumnado de la UNED denuncia el “modelo antipedagógico” tras la supresión de tutorías presenciales
El proceso de eliminación de clases se remonta a 2008, aunque ha sido este año, con el nombramiento Claudia Sevilla como directora de centros asociados de Madrid, cuando el gobierno de Ayuso “ha pisado el acelerador”.
Opinión
Opinión El rentismo es racismo
La posición de las personas migrantes y racializadas en el conflicto del alquiler nos coloca como sujetos esenciales e imprescindibles en la lucha por la vivienda.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.