O prelo
Transformar a morte para continuar a historia

Estabamos vivos, arranca a novela da escritora catalá Marta Orriols para situarnos, de primeiras, no punto de inflexión. No momento en que aparece a morte. Naquel en que se toma consciencia da finitude e da condición intrínseca e irreparábel do tempo. Aprender a falar coas plantas comeza no instante no que os arrepentementos se arremuíñan sobre nós, deixando tras de si un baleiro, un mapa sen compás. 

O libro, interpélanos a todas aquelas que tivemos a sorte —ou privilexio— de mirar as grandes desgrazas dende lonxe. Miramos, como Sontag, a dor das outras persoas e continuamos a rutina cotiá até o momento no que a morte aparece e deixa de ser doutros, deixa de ser algo a ollar.   

Cando a morte deixa de lles pertencer aos outros, cómpre facerlle un lugar con coidado, se non, ocuparía todo o espazo con absoluta liberdade. Morrer non é místico. Morrer é físico, é lóxico, é real.  

Marta Orriols (Sabadell, 1975) formouse como historiadora da arte, mais, desde a súa primeira publicación, Anatomia de les distàncies curtes (Periscopi, 2016), unha colección de contos, a crítica deulle un lugar indiscutible na literatura catalá contemporánea. Escribe crónicas literarias e culturais en varias revistas e xornais dixitais como Catorze.cat ou Núvol. Aprender a falar coas plantas, a súa primeira novela, conseguiu o Premi Òmnium á Mellor Novela e, até hoxe, está traducida a quince linguas.  

A novela comeza o día en que a narradora perde a súa parella nun accidente de tráfico, tan só poucas horas despois de que el rematase a súa relación de 15 anos ao informarlle que estaba namorado doutra muller. Aprender a falar coas plantas é a viaxe en primeira persoa da protagonista, Paula Cid, pola complexidade dun dó atravesado polo rancor. 

O esquecemento debería ser un proceso natural. Debería ser posible esquecer no mesmo intre en que un toma a decisión de esquecer. Esquecer debería ser inmediato, se non, lembrar convértese nunha degradación, nun acto de resistencia. 

Conforme avanza o libro, a voz narrativa vai reconstruíndo o pasado en pequenas doses de lembranzas. Son por eses pequenos episodios do pasado que miramos o xeito en que Paula se comeza a transformar após a perda. Baixo a aparencia de estabilidade e malia manter novas relacións sociais e sexo afectivas, cada vínculo termina por parecerlle insoportable até o punto de facer todo o posible por afastar todas as persoas do seu arredor e ficar en soidade.  

Mais, a morte de Mauro, a parella de Paula, non é o único que sucede no día en que comeza a novela. Paula é neonatóloga e aquela mañá reanima a Mahavir, un bebe prematuro que pasa meses na incubadora, entre a vida e a morte. Inmediatamente Paula toma a responsabilidade completa do seu coidado e, ao longo da novela, cada un comeza unha loita paralela para aferrarse á vida. 

O meu corpo converteuse nunha carcasa blindada capaz de atacar as trincheiras para seguir adiante, pero con cada guerra que acaba descubro unha pequena ferida interna que me debilita e pon en evidencia a miña resistencia minguante. Pregúntome até cando durará a guerra e até cando seguirei en pé. 

O libro está divido en pequenos capítulos. Ao final de cada un, sempre aparecen unhas palabras nas que, á maneira dunha epístola ao alén, Paula fálalle a Mauro. Cuestiónao. Rememórao. Incrépao. Ámao. É neses fragmentos nos que podemos ver realmente como evoluciona o proceso de dó, é onde a narradora fala con maior lucidez e vulnerabilidade.  

Aprender a falar coas plantas trata da contención. Sobre todas as estratexias e intentos que facemos por conter as cousas no seu sitio logo do quebranto. Desorientadas, facemos o posible por non perder o control sen miramentos ao resto de persoas que están alí, dispostas a nos acompañar.  

Mais, contrariamente, tamén fala da contención nun sentido de aferrarse con desesperación á máis nimia cousa que manteña connosco aquilo do cal non queremos desprendernos, de todo o que non queremos perder.  

Espántame sentirme ben coa soidade porque revela o desexo que tiña antes de estar co Mauro, revela que podo saír desta. Sentirse só xera unha emoción diferente, unha invitación á vitalidade e á resistencia. (...) hai algo triste e vagamente desprezable cando o amor se apaga, pero nada semellante á derrota aniquiladora da morte. Cremos que a temos domesticada con rituais, loitos, símbolos, cores, pero ela é salvaxe e libre. É ela quen manda, sempre. A morte manda na vida e non ao revés. 

Marta Orriols aborda desde a ficción o que a rabí Delphine Horvilleur, no seu magnífico libro de ensaios sobre a morte, Vivir cos nosos mortos, escribe: “Todo o que construímos con firmeza acaba deteriorándose ou desaparecendo, mentres que o que é fráxil, efémero e falible deixa no mundo — paradoxalmente— pegadas indelebles. O bafo das existencias pasadas non se evapora: sopra nas nosas vidas e lévanos alá onde xamais cremos que iríamos”. 

A novela de Orriols, traducida por Isaac Xubín baixo o selo de Aira, convídanos a acompañar a protagonista no seu proceso reconstrución, desde a intención inicial de deixar morrer as plantas e todo aquilo que pertencera a Mauro, até procurar o xeito de tomar o danado e transformalo. 

Non hai atallos para evitar a dor pola morte de quen amaches. Non a hai e, malia todo, pódense aceptar pequenas vitorias, podemos perdoarnos nunha soa dirección, tomar consciencia da nosa fraxilidade. 

Sobre o dó, ademais do libro de Horvilleur, recomendamos O ano do pensamento máxico, de Joan Didion, recentemente editado por Rinoceronte Editora.