Política
Martiño Noriega: “Un goberno alternativo na Xunta terá que plantar, como despois dun incendio, as árbores axeitadas”

Hai nomes que funcionan como fío condutor dunha década política e Martiño Noriega é un deles. Médico de familia e exalcalde de Teo e de Compostela, referente das Mareas e portavoz de Anova, recibe O Salto á saída dunha xornada de folga na atención primaria e como antesala das xornadas que a Irmandade Nacionalista inaugura este sábado 29 ás 10h na Casa das Asociacións en Compostela.

Vén da consulta —onde escoita as “voces baixas” dunha cidadanía fatigada— e senta a falar desde ese outro lugar que tamén habita: a memoria dun Concello gobernado nun dos momentos máis intensos do ciclo municipalista. Entre ambos espazos identifica síntomas comúns: a precarización da sanidade pública, a atonía social que deixou a pandemia e o esgotamento democrático dun país que loita contra a resignación mentres a sen razón se normaliza.

A conversa percorre a erosión da sanidade, o impacto emocional da pandemia, o avance da extrema dereita, o papel do BNG, o futuro de Anova, a fin dos “patriotismos partidarios” e a necesidade de mobilizar o legado municipalista cara á constitución de espazos democráticos amplos. Noriega sostén que “algúns pacientes non se queren curar”, tamén en política; pero lembra que diagnosticar non chega: hai que actuar, acompañar, resistir. “Non me arrepinto nin un minuto”, di quen sabe que a próxima década será decisiva. E, malia todo, mantén aberta a porta do porvir. 

A folga na atención primaria chega nun momento de enorme tensión no sistema sanitario. Cal é, ao teu xuízo, a raíz do conflito?
O conflito deriva dun problema estrutural que afecta á sanidade pública e, nomeadamente, ao seu piar: a atención primaria. Todo vén de políticas aplicadas durante a década dos dez, coa precarización e o deterioro das condicións laborais dos traballadores públicos. Iso provocou un déficit estrutural de persoal: moita xente marchou ao estranxeiro, derivouse ás urxencias hospitalarias e extrahospitalarias ou á privada. A situación é dramática. Cada ano, os médicos e médicas de familia que se forman non compensan as xubilacións e iso xera unha fuga permanente de profesionais.

Que implica isto? Un deterioro da asistencia absolutamente dramático. No meu centro de saúde, agora mesmo, o 50% do persoal son profesionais que se xubilaron nos últimos seis meses ou que están de baixa por motivos de saúde ou permisos laborais, e non se substitúen. Isto xera unha sobrecarga inhumana que repercute nas nosas condicións laborais pero, sobre todo, no máis importante: na atención ás doentes e aos doentes.

Que fai o Sergas ante isto? Desde logo non reforzar a atención primaria. Ao contrario: dan unha volta de porca. Propoñen unha nova categoría profesional para médicos de familia que, ademais da sobrecarga actual, obriga a facer gardas no Punto de Atención Continuada (PAC); rompen a dualidade entre emerxencias sanitarias e Atención Primaria; precarizan aínda máis as condicións laborais; e mesmo flexibilizan a entrada de médicos sen especialidade de familia, sen garantías suficientes de formación.

Isto xerou inicialmente unha resposta unitaria de todas as centrais sindicais. Pero esa unidade rachou porque varios sindicatos deron por bos os compromisos do Sergas de reverter a situación. Un Sergas que, ao igual que o conselleiro, a día de hoxe non ten credibilidade. Algunhas centrais compraron o discurso e desconvocaron a folga; outras seguimos adiante, co apoio maioritario dos traballadores e traballadoras.

UGT, CCOO e CSIF chegaron a un acordo co Sergas a 24 horas da folga, mentres que sociedades e colexios médicos, xunto coa CIG e O'Mega, decidiron mantela. Por que pasou isto?
Cada quen dálle a credibilidade que considera aos colectivos e ás persoas. Nestes momentos, a Consellería e o Sergas non teñen credibilidade para prometer en poucos días o contrario do que ían facer. É unha cuestión de credibilidade. Buscaron dividir a unidade sindical. Divide e vencerás.

Non son conscientes do malestar entre os usuarios da atención primaria. Nunca tiven tanta carga de traballo: teño unha demora de dúas semanas para dar cita na consulta. Hai sindicatos que lles dan credibilidade a actores que non a teñen e hai outros que non. Eu estou cos que non. Hai un desmantelamento sistemático da atención primaria e un ataque frontal á sanidade pública.

E os pacientes: como están vivindo esta situación? Cal é a percepción que teñen do que está pasando?
Hai unha sensación de abandono. A sanidade pública, que é un corrector das desigualdades, está a ser precarizada. Cando os centros de saúde non son capaces de absorber a demanda, cando hai demoras inxustificadas, demoras prolongadísimas nas especialidades hospitalarias, na concesión das citas, na revisión de determinadas patoloxías… o impacto é evidente.

No meu día a día —entre 40 e 50 pacientes— o que escoito é un laio constante: “Estamos abandonados”, “levamos meses sen a nosa médica e cada día vemos unha profesional diferente”, “teño un problema de saúde e tardan nove meses en verme en traumatoloxía na área sanitaria de Santiago”.

Isto obriga á xente a buscar solución pagando cos seus cartos a medicina privada. Obriga a concertar con centros privados, que están multiplicando os seus beneficios desde a pandemia dunha maneira obscena cada ano, precisamente polo deterioro do sistema sanitario público.

Hai un sentimento de abandono entre os usuarios, de falta de cobertura. E, por parte dos profesionais, un sentimento de claudicación.

E se houbese un cambio no Goberno galego: até que punto podería transformar esta situación? Que se pode facer realmente desde o Parlamento?
O problema é de tal gravidade que, cunha mudanza de goberno, poderíanse poñer os piares dunha recuperación do modelo. Pero non a curto prazo. Convén ser conscientes disto. Se nalgún momento temos no país a posibilidade de impulsar un goberno alternativo que aposte de novo pola sanidade pública, ese goberno vai ter que volver plantar —como despois dun incendio— as árbores axeitadas, vai ter que coidalas e vai precisar un tempo que non se substancia nunha solución inmediata. Isto non se reverte dun día para outro: hai que apostar por aumentar a formación e os procesos de especialización en medicina de familia, pero tamén hai que ofrecer unhas condicións laborais que fagan que, cando a xente remate a especialidade, queira ir á atención primaria. 

Pero un goberno autonómico en Galiza ten realmente as competencias para iniciar esas transformacións?
Si, si. A responsabilidade do que acontece no Sergas é exclusiva do Goberno galego: é unha competencia delegada, hai autonomía, hai recursos económicos e aí é onde se decide como se invisten e cales son as prioridades. A política sanitaria e as competencias están delegadas nas autonomías —e nas nacións do Estado— desde hai moitos anos. O Sergas e os responsables do PP non poden seguir falando do “inimigo exterior”. A responsabilidade é toda súa. Sempre lles queda o consolo de dicir que estamos mellor ca en Madrid, en comparación con Ayuso… Se ese é o horizonte da política sanitaria, apaga e vámonos.

Os médicos tamén enferman (Alvarellos Editora, 2023) é o título do teu último libro. Que atopamos nel?
É un libro de relatos que recolle, por unha banda, un traballo previo de colaboración con Nós Diario: unha serie de columnas que iniciara daquela e que, tras deixar esa colaboración, seguín escribindo en forma de textos que agora compoñen un libro accesible. Non é tanto un libro de opinión sobre o meu día a día, senón un intento de recoller o que “fica fóra”. O que eu ás veces chamo as “voces baixas”: aquilo que escoito na consulta. E iso hai que facelo con moito coidado, porque existe a confidencialidade médico-paciente. As historias e as personaxes están ficcionadas, pero a voz… é verdadeira.

Todo o que aparece no libro está escoitado por min desde que me incorporei á atención primaria, alá por 2020. O libro remata xusto uns días despois da vitoria de Rueda nas autonómicas, e alí propoño unha reflexión: esa vitoria, dalgunha maneira, ratifica democraticamente o deterioro da sanidade pública. E deixa unha pregunta pendente: quen coida dos que coidan? Falta un sistema de coidados. Falo tamén da saúde mental, que é a verdadeira pandemia —tanto entre a mocidade como entre a xente adulta—, e de como o modelo social e laboral, tras a pandemia e tras a crise da década anterior, nos conduce a unha situación de insatisfacción que repercute na saúde e na claudicación de moita xente.

A intelixencia artificial xa está a impactar no sistema sanitario?
Si. Por exemplo, as probas de imaxe —as radiografías— xa non son informadas maioritariamente por radiólogos ou radiólogas, senón por un programa de IA. E iso xera dúbidas. Moitos pacientes chegan á consulta despois de consultar primeiro coa IA. O paradigma mudou. Isto vai transformar o mercado laboral, as relacións profesionais, a forma de traballar… A IA xa está aquí: o Sergas emprega IA para informes diagnósticos.

Ben utilizada, pode ter efectos positivos?
Si, claro. Pero hai que entender que a interpretación da saúde vai máis alá da sistematización de datos. Hai zonas de claroscuro, intuicións que se sustentan no coñecemento persoal. Eu podo saber se unha paciente mellorou no anímico só con vela entrar pola porta: pola expresión do rostro, pola forma de se mover, polo ton de voz. Iso non o vai interpretar nunca unha IA.

É unha especie de lectura dos síntomas que require unha presenza humana.
Exacto. O contacto humano ten un patrimonio inmaterial para interpretar a realidade que non o pode reproducir unha máquina. Pensa nunha radiografía de tórax cunha posible lesión no pulmón: a IA pode detectala —igual que antes o facía un radiólogo ou unha radióloga—, pero despois hai que activar unha vía rápida cos pneumólogos. E os pneumólogos, para iso, non aceptan informes da IA: piden o do radiólogo para poder chamar ao paciente. Algún filtro ten que haber. Sobre todo no caso das sospeitas graves.

A pandemia foi moi analizada no momento no que sucedeu, pero co tempo parece que non queremos volver falar dela. Que queda hoxe dese impacto?
Estou totalmente de acordo. Hai unha especie de shock postraumático, unha negación colectiva: non queremos falar do que pasou nin avaliar como transitamos todo aquilo. Pero, falemos ou non, as consecuencias están aí, e non só da pandemia: tamén da crise da década anterior, que segue repercutindo directamente na sanidade e nos pacientes.

No caso da mocidade, todo un período clave de maduración quedou marcado polo illamento. Entraron en contacto con novas tecnoloxías, si, pero non viviron o proceso de socialización que tivemos nós: cada ano da adolescencia era un mundo, e a eles cortóuselles —como mínimo— dous desa etapa. As consecuencias na socialización, nos cadros depresivos, nas ansiedades, nas frustracións… son evidentes.

E tamén afectou á xente adulta: na recuperación dos ritmos de socialización, de participación, de implicación nas loitas colectivas. Hoxe hai unha atonía social moi presente. Estamos ás portas da chegada da dereita e do fascismo, e esa atonía bebe moito do que deixou a pandemia e, antes, a crise de 2008.

Hai como unha renuncia crecente á actividade e á participación política. Como un “deixar pasar”.
Esa é a asignatura pendente: entender que, dalgunha maneira, é necesario exercer social e politicamente mesmo cando non hai un acompañamento social potente. Porque non exercer alimenta aínda máis o discurso do baleiro, da intoxicación, da interpretación da realidade por parte dos poderes fácticos.

Estamos obrigadas e obrigados, como cidadáns —no individual e no colectivo—, a exercer: aínda que sexa máis complicado, no laboral, no social, nos espazos de amizade, pero tamén nas organizacións.

Hai quen critica a política de masas e cuestiona a utilidade dos partidos para impulsar transformacións sociais. Defenden, no seu lugar, un activismo centrado en causas concretas. Como ves esta crítica?
Formo parte dun espazo político cun patrimonio simbólico importante —Anova—, pero que cuantitativamente é pequeno. Quizais por iso o vexo con tanta claridade: tivemos moita incidencia na conformación do espazo da unidade popular na década pasada, e seguimos tendo un papel agora. Participar aí, participar como estamos tentando facer nos espazos municipalistas —que teñen modelos de éxito en moitas vilas do país— non é incompatible co activismo.

Eu síntome moi identificado co activismo. Cando me preguntan “cando volves á política?”, respondo sempre: eu nunca deixei a política. Mesmo como militante de Anova practico activismo: vou ás mobilizacións pola folga da atención primaria, contra o xenocidio en Palestina, etc.

O activismo e o compromiso persoal son absolutamente necesarios. E non son incompatibles coa necesidade de organizarse en diferentes segmentos da sociedade, de ocupar espazos e, sobre todo, de defender o que creo que hoxe está en risco: a propia democracia.

Anova foi clave na eclosión do ciclo de ruptura co réxime do 78. Que queda dese legado?
Tanto no ciclo anterior como neste —especialmente no último ano, no que houbo unha revitalización do espazo político de Anova—, mantivemos sempre unha posición que non se retroalimenta sobre si mesma. Anova nunca pensou en si mesma como organización, senón en clave colectiva, “ao servizo de”. No ciclo pasado, na construción dos espazos de unidade popular dentro da esquerda galega, fixemos unha aposta consciente. Pagamos un prezo alto como parte, pero non nos arrepentimos: queda un legado de xenerosidade, de creación de espazos amplos entre a esquerda partidaria e a esquerda social, que tiveron moito retorno cidadán, que marcaron o discurso e que o seguen marcando.

Se pensas en Compostela, a axenda que puxemos enriba da mesa en 2015-2019 —turismo, política social, priorización das infraestruturas, participación— continúa a ser a que estrutura o debate público. Esa axenda segue aí. Anova sempre apuntou máis alá do seu propio espazo.

A partir de 2020 preguntámonos cal era a nosa utilidade nun contexto no que o espazo de unidade popular saltara polos aires, agás nas localidades onde segue vivo. Fomos conscientes de que a esquerda federal fixera unha lectura de parte, á marxe dos espazos de construción. E concluímos que o dique de contención fronte ao avance do fascismo —onde podiamos situar o noso patrimonio simbólico— estaba nos espazos soberanistas da península: a CUP, Esquerra Republicana, EH Bildu e, no noso país, o BNG.

Desde aí impulsamos unha nova lectura: Anova tiña que manter o contacto cos movementos sociais onde conserva referencialidade, reforzar a aposta polos pactos locais —que facemos desde 2015— e, ademais, normalizar as relacións co BNG. E actuamos con moita xenerosidade. Non nos arrepentimos. Tivo resultados, polo menos cualitativos: o documento asinado co BNG, o apoio escenificado nas autonómicas, e tamén previamente nas xerais e europeas. Hoxe ninguén lle pode negar ao BNG ser un actor fundamental na oposición ao Partido Popular.

E esa é a nosa historia: nunca pensamos en clave interna ou de parte, senón en como ser útiles. Iso non se nos pode negar, máis alá dos ataques ou dos erros.

E cal é a razón de ser de Anova agora mesmo? En Amio xustificouse arredor dun movemento de apertura cara á sociedade civil. Beiras falaba nos seus escritos do “proxecto común da nación galega”, de superar os dous mundos do nacionalismo.
Así foi. E aquel movemento de apertura tivo unha resposta inmediata mentres fomos protagonistas, pero tamén deixou un beneficio para o país a través doutros espazos políticos. Todo o mundo —tamén o BNG— se beneficiou desa apertura, mesmo co paso do tempo.

Eu sempre fago unha interpretación —ás veces malinterpretada—: no momento en que os espazos da unidade popular retroceden, para moita xente que tiña un voto utilitario no campo da esquerda foi natural transitar. Natural pasar dunha candidatura europea con Lidia Senra, ou dun espazo nacional encabezado por Xosé Manuel Beiras, ou dun Concello gobernado por Xulio ou por min a unha candidatura liderada por Ana Pontón. Houbo unha naturalización dos apoios, unha fluidez entre opcións políticas, e iso foi froito desa apertura.

Reivindicades un legado que pensades que pode retornar.
Penso que si. Os patriotismos partidarios remataron: a xente fai un uso utilitario do seu apoio e da súa participación. E esa cultura é unha garantía de que pode haber un espazo no chan, no subsolo do país, que sexa contrahexemónico. Iso é un motivo de esperanza para combater o monstro —o PP— e o horizonte negro que temos a nivel planetario e tamén no Estado español.

Os medios de comunicación foron máis agresivos con vós que coas actuais alcaldías do BNG. Por que?
Con nós fíxose o primeiro ensaio. As alcaldías do cambio foron percibidas como unha alternativa real de contrapoder, non só na Galiza senón no conxunto do Estado. Chegouse a intuír a posibilidade dun proceso constituínte, e por iso os poderes fácticos non escatimaron en medios: foron a por nós por terra, mar e aire.

Esa etapa marcoume moito, porque aprendín a non minusvalorar nunca a quen nos enfrontamos. Comprobei que, cando os poderes ven en ti unha ameaza para o status quo, van a por todas. Sen matices. É unha aprendizaxe dura. Hai que coller distancia para poder entendela.

E quen siga funcionando hoxe en clave meramente táctica ou electoral, como se fósemos aínda nos anos noventa, non está entendendo onde vivimos. A realidade actual é moito máis cruenta. Agora mesmo, en Compostela, levo meses vendo como se aplica o mesmo manual de sempre: os mesmos poderes, os mesmos altofalantes, os mesmos argumentos que eu tiven enfronte desde o minuto cero. O ton pode estar algo máis rebaixado, pero o guión é idéntico.

A oposición foi frontal contigo desde o primeiro momento.
Non houbo nin un minuto de respiro. Desde o primeiro día. Foi moi agresivo desde o comezo, e era moi difícil, con ese ambiente, manter un pulso. Ese clima cala tamén nos propios compañeiros e compañeiras. É unha batalla para a que, ao mellor, non estamos preparados.

E esa ofensiva non acaba xerando climas de desconfianza ou enfrontamento interno?
Si, claro. Todos somos porosos á opinión pública, á maneira en que estes axentes operan, cun funcionamento pouco democrático, con manipulacións constantes. Iso xera un manto de pesimismo, de melancolía, de desgaste. Forma parte da súa estratexia. Pero todas as experiencias serven para aprender.

En pouco tempo estaremos de novo nas municipais. Organizades unha xornada municipalista mañá sábado 29 en Santiago, baixo o lema “O local como chave transformadora”. É un primeiro paso cara ao novo ciclo electoral? Traballades na idea dun espazo municipalista amplo, máis alá do BNG, no que poidan participar forzas non soberanistas?
Nestes tempos nos que están en risco os dereitos fundamentais, en Anova entendemos que estamos obrigados a defender a democracia e os dereitos das maiorías sociais. E como facelo desde o local? Pois apoiándonos nunha serie de candidaturas municipais consolidadas —con alcaldías e tenencias de alcaldía— nas que Anova sempre participou. Temos cadros en Rianxo, Sada, Vilalba, Compostela, Val do Dubra… espazos que están ao servizo de proxectos orientados á defensa dos servizos públicos, á recuperación dos espazos democráticos e á cooperación entre as distintas sensibilidades da esquerda e do nacionalismo.

Como Anova temos unha responsabilidade: eses espazos non poden deixar de exercer. Concitan referentes e, ao tempo, non chocan coa nosa posición estratéxica de cooperación no campo do soberanismo. Ao contrario: complétana. Estamos obrigados a favorecer que ese exercicio continúe.

Esta xuntanza é só a primeira; a idea é ampliala na primavera. Cóntase con que existe un espazo municipalista alternativo, en clave de esquerda e de país, que nas últimas municipais chegou aos 70.000–80.000 votos. Estamos obrigados a que siga vivo. Non exercelo non garante que outro o vaia facer, nin que a xente se vexa reflectida noutras opcións políticas. A cousa está moi fea.

Eses espazos son recoñecidos pola veciñanza, e a Anova tócalle acompañalos, socializar con eles, sempre coa vontade de cooperar. Anova está neles, pero non son “de Anova”: son espazos plurais, diversos, con vocación de traballar con outras sensibilidades. Non son espazos contra ninguén, senón espazos para defender aquilo que merece ser defendido.

A vosa intención sería chegar a unha candidatura conxunta na maioría de concellos posibles?
A vontade de Anova sempre é buscar espazos amplos. Sempre. Historicamente non fixemos outra cousa. Tanto na aposta destes últimos anos pola trincheira soberanista, como nos concellos ou nas candidaturas de unidade popular, o noso obxectivo é proxectar e amplificar espazos que xa existen e que teñen representatividade e razón de ser. Non procuramos competir nin dividir. Mesmo nos lugares onde se cohabite, nós —problemas aparte, que sempre pode haber— temos vontade de chegar a acordos. Outras cousas son as dinámicas internas ou estratéxicas doutros espazos políticos. Aí non entro.

O que sucederá, con moita probabilidade, é que sairán dúas candidaturas distintas, e moita xente —mesmo compartindo o voso obxectivo— percibirá que o intento fracasou.
Non creo que sexa así. Queda moito tempo por diante. Nun momento de aceleración histórica, as cousas poden mudar dun día para outro. Aínda falta un ano e medio para as municipais; por iso non nos adiantamos máis do necesario. Queremos reunir á xente agora, ampliar a convocatoria na primavera e, despois, ver que se fai. Sempre cun ánimo cooperativo.

Creo que hoxe hai unha demanda social moi clara de procurar unidade de acción. Pero esa unidade ten que ter credibilidade: se non a ten, non vale. Non vale construíla só por táctica, e iso interpela a todo o mundo, a todos os espazos políticos, tamén ao principal espazo da esquerda, o BNG.

Entendo que hai unha débeda organizativa, e máis cando acumulas a maior forza electoral da túa historia, que seguramente impida ao BNG esa apertura que vós encarnades.
Eu podo falar como portavoz de Anova, e tamén como alguén que sempre estivo instalado nunha política de proximidade local. O que non podo é falar polos demais. O que si podo dicir é que a xente demanda xenerosidade. E aí, modestamente, creo que non nos gaña ninguén. Agora ben, tamén hai que asumir que non é o mesmo falar desde un espazo político dunha determinada dimensión que facelo desde outros con moito maior peso. Todo é máis complexo.

Cales serían os principais retos políticos do municipalismo?
A axenda de 2015, con adaptacións, segue plenamente vixente. O intento de recuperar servizos básicos para a xestión pública local —que non estean concesionados a grandes corporacións ou multinacionais ás que lles importa pouco a calidade do servizo— continúa a ser esencial. Falamos de servizos como a auga, o transporte público, a prestación de servizos sociais ou os espazos de coidados. Hai que seguir avanzando niso malia o contexto tan adverso que estamos a vivir.

Hai tamén un reto enorme ligado á política social. En moitas zonas tensionadas, o modelo turístico que se está a implantar é directamente incompatible cunha vida saudable para a veciñanza. Moitos modelos turísticos expulsan a xente do acceso á vivenda e desnaturalizan as cidades, converténdoas en parques temáticos onde desaparece o comercio de proximidade. Advertímolo no seu momento e chamáronnos “turismófobos”, cando o que pediamos era simplemente gobernanza do turismo: contrapor ao negocio turístico o dereito da veciñanza a vivir dignamente nos seus barrios.

E despois está a participación cidadá, que segue a ser clave. Nada diso perdeu vixencia. Pero hai un elemento novo, propio deste tempo: a necesidade de construír espazos democráticos nun momento no que a democracia está en risco. Non podemos permitir corporacións locais ateigadas de extrema dereita. Temos aí unha responsabilidade colectiva evidente.

Reformúloche a mesma pregunta que che fixen hai cinco anos: como te explicas que goberne o PPdeG en Galiza?
Daquela dixérache que era necesario construír unha alternativa a esa sensación instalada de que “teñen que gobernar”. As condicións que crearon para a gobernanza están baseadas nun nivel de manipulación e de control dos recursos públicos para favorecer intereses de parte que explica, en boa medida, a súa hexemonía. E aquilo que xa teorizabamos segue absolutamente vixente.

O deterioro dos medios públicos é cada vez máis sorprendente: abonda con ver un informativo da TVG para decatarse de que quen guioniza semella traballar para o ABC ou para outras cabeceiras da dereita estatal, e todo iso financiado con cartos públicos. Tamén está a rega constante ás grandes cabeceiras da prensa galega para marcar o compás político, ou o uso partidario de recursos e institucións públicas.

O PPdeG ocupa unha posición de catch-all party no campo da dereita e leva utilizándoa de maneira moi consolidada durante anos. Iso explica unha parte importante da situación.

Aínda así, este é un país que segue bebendo da dignidade: fronte a Altri, mobilizándose contra o xenocidio en Palestina, defendendo os servizos públicos, amosando que aquí aínda hai cidadanía disposta a dar o combate. E aí é onde temos que centrarnos: en interpelar esa dignidade. En preguntarnos se queremos seguir neste deterioro ou se somos capaces de provocar un punto de inflexión. Para iso non abonda con apelar á xente: é imprescindible que os espazos políticos, sociais e sindicais asuman unha responsabilidade compartida e articulen unha resposta unitaria. 

Que paralelismos ves entre un centro de saúde e un concello?
Tanto un centro de saúde como un concello teñen un obxectivo común: o benestar da xente. De feito, un concello tamén ten responsabilidades directas en saúde pública. Ambos deberían estar ao servizo dos usuarios, dos pacientes, das persoas doentes e da veciñanza; aplicar políticas públicas orientadas a eles, e non a outros intereses —laboratorios, concertadas, cribas, concesionarias…—. No fondo, a interpretación da política ten moito que ver coa medicina: a medicina busca a saúde individual, e a política debería buscar unha saúde colectiva.

Tamén hai pacientes que non se queren curar… en política?
Si, si, exactamente (risas). Cando me atopo con eles procuro ser sempre respectuoso. Dígolles aquilo de: “lamento, pero non condeno”. Ao final, cada quen ten a capacidade de tomar as súas propias decisións. Eu dou razóns; se ti despois queres facer outra cousa, máximo respecto.

Sénteste orgulloso do vivido nas alcaldías?
Non me arrepinto nin un minuto de todo o que investín aí. Entendino sempre como parte dun combate colectivo; e, ademais, como un combate que segue vixente e é dinámico. Creo que nese tipo de espazos un ten que estar á disposición dos movementos que abren posibilidades de cambio, de resistencia. E eu aí, no balance beneficio–risco, creo que saín gañando. Saín diferente, pero coa certeza de que pagou a pena dar aquelas batallas e de que pagará a pena dar as que veñan no futuro.

E que é o que máis che preocupa politicamente do futuro? Para as próximas décadas, para as xeracións que veñen detrás?
A consolidación da sen razón. Vivimos un momento esperpéntico: responsables de sanidade nos Estados Unidos negan avances científicos; o presidente dunha das principais potencias do mundo insulta, agrede e activa mecanismos de control paralelos á administración (Trump); e as dereitas extremas dispáranse nas enquisas.

A historia non se repite de maneira mecánica, pero si ten vasos comunicantes, unha certa espiral co pasado. E estamos nos anos vinte do século XXI, que teñen demasiadas analoxías cos anos vinte do século XX. Aínda que os mecanismos sexan outros, o substrato é inquietantemente similar.

Todo este esperpento permanente —a sen razón, a falta de planificación, a deshumanización, a ruptura dos consensos máis básicos— xérame alarma. E creo que a todos nos provoca unha desazón fonda. Por iso penso que é importante non borrarse. Non deixar o espazo baleiro. Porque, se o deixamos, outros o encherán.

É un clima no que non florece nada novo, un reino da apatía.
Non florece nada novo. E parece un andazo, un contaxio. Pode avanzar por acción —como un virus ou unha bacteria que progresa— ou por omisión —porque a xente se bloquea e deixa de reaccionar—. Pero temos que reaccionar sempre diante do fascismo, da sen razón e do esperpento. Son cuestións moi básicas, case de supervivencia democrática.

Última pregunta: serías candidato á Xunta nas seguintes eleccións? Ou á alcaldía?
(Risas). Non quero escapar da pregunta. O único que podo dicir é que, a día de hoxe, non me plantexo ningún tipo de candidatura. Pero tampouco me pecho a nada no que ten que ver coa miña participación, xa sexa como activista ou a nivel organizado. Os patrimonios simbólicos hai que exercelos. Agora mesmo estou comprometido e, sobre o futuro, como dicía aquel ciclista: “imos indo e imos vendo”.