Culturas
De volta ao pensamento máxico

Baixo o estigma de “atraso” e “ignorancia” a mirada urbana ten deslexitimado cosmogonías enteiras das poboacións rurais
11 sep 2021 09:38

“(...) púxenme coma unha loba. Non deixaba de berrar nin de mover o corpo. Meu  pai tentou calmarme, mais eu mordinlle o ombreiro e todos os brazos. Ninguén podía comigo, era forte coma un animal. E mira que había varios homes na casa e eu daquela só tiña dez anos. Tiveron que ir chamar por un señor que sabía de espiritismo. Non lembro ben o que fixo, mais sacoume o demo de dentro. Segundo miña nai, trouxo herbas, un crucifixo e ovos. Cando espertei ao día seguinte, xa era a mesma de sempre”. - Felicia, Sabaxáns. 

De todos os xeitos que hai para coñecer e se achegar a unha cultura, os máis inmediatos, sen dúbida, son a lingua, a gastronomía e a literatura oral. Ao chegar a Galiza, non tardas moito tempo en escoitar as lendas autóctonas máis populares. Todas as que están relacionadas coas bruxas, as meigas e os trasgos. Por iso, en canto cheguei a vivir nunha comunidade rural que vía tan achegada ás súas tradicións, á natureza, aos seus mitos, quixen escoitar da boca da xente as historias da rexión. Quería saber de que ían os verdadeiros contos das meigas, as particularidades que tiñan no sur do país. Estaba segura de que os relatos sobre sucesos sobrenaturais abondarían.

Con todo, sempre que preguntaba, a xente ficaba sorprendida. Negaba con rotundidade que existisen ese tipo de historias. Pechábanme a porta. E eu ficaba confundida sen saber se desconfiar de tal aseveración, se admitir que a fantasía non é intrínseca a todos os pobos, se estaba a xente cansa de que lle preguntasen polo mesmo ou se había algo que non me querían contar. Non volvín  preguntar.

Sobrevivir á razón

Penso que o meu primeiro erro ao intentar achegarme ao imaxinario fantástico foi ir cunha idea preconcibida: pensar que ía atopar certas historias dun xeito determinado. A pesar do pouco tempo que levaba na Galiza, a folklorización producida polos medios de comunicación e as grandes empresas era tan predominante que construín unha imaxe do territorio que non tiña relación coa realidade e que, máis ben, eses relatos tan reproducidos séntense coma unha imposición.

A diferenza do que sucede nas grandes cidades, o pensamento máxico si predomina no campo. Mais non do xeito que se adoita proxectar até o cansazo. As comunidades do rural están vivas, en movemento, e non atrapadas no pasado. É por esa sinxela razón pola que non é adecuado pensar que as aldeas se relacionan con certos relatos do mesmo xeito en que adoitaban facelo hai décadas. O pensamento máxico non sempre é algo que nubra o sentido común nin confunde o sentido da realidade das persoas. Non ten que ver cun tipo de “atraso” ou “ignorancia”. Pertence a outro tipo de cosmovisión, a outra forma de coñecer o mundo.

Co paso do tempo, as historias comezaron a aparecer por si mesmas. Mais non como eu as esperaba: grandilocuentes e excepcionais. Non. Apareceron con naturalidade, coma un compoñente máis da vida. Non había bruxas con características físicas específicas, nin aparicións de trasgos con forma de cabalo. Tratábanse de pequenos detalles e experiencias na marxe da vida.

“Eu só digo que hai cousas que non se poden explicar. Unha vez, ao mirar pola fiestra, vin un lume no medio da finca de Iginio. Era un lume tan grande que ,e espantei e lembro que pensei que, de non apagalo, ía chegar á casa. Fun rápido polo meu marido para que el tamén o mirarse pero, ao chegar, non había nin lume nin ren. Tratoume de tola, mais xuro por Deus que o vin. En menos dunha semana, Iginio morreu. E pasoume outra vez algo semellante: estaba a baixar polo camiño ao eido e vin de lonxe a Maruja de Caxil. Pareceume moi estraño porque era demasiado cedo, aínda esta escuro e ela estaba soa. Saudoume de lonxe cun xesto estraño. Aos poucos días, tocaron as campás da igrexa por ela.” - Adelina, Sabaxáns. 

As historias comezaron a aparecer case  a un ano da miña chegada, sen eu pedilas. Fóronme contadas exactamente polas mesmas persoas que outrora me dixeran que non coñecían ningunha historia “sobrenatural”. Agora penso que a negación dese entón, facíase, máis ben, a partir dun sentido de protección fronte a ameaza do xuízo externo.

E é que, entre máis tempo convivo coa miña veciñanza, máis noto o peso que lles supón a estigmatización da que son obxecto en certos ámbitos da vida; das implicacións que ten na identidade individual e colectiva os anos de constante sinalamento pola súa “ignorancia”. É iso o que fai que, ao falar tanto de política, lingua, ou calquera outro aspecto que non ten que ver directamente co mundo práctico das tarefas agrarias, adoitan admitir a súa suposta ignorancia ou toman unha actitude á defensiva. A imposición do pensamento cientificista e urbano (que se tratan como sinónimos de modernidade, progreso e civilidade) deslexitima outras formas de ver a vida e algúns procesos epistemolóxicos alternativos e lendarios.

Porén, o pensamento máxico hoxe segue a operar na cotiandade. De xeito incógnito, forma parte da vida do rural. Mentres que asisten ao médico para tratarse un herpes, fan unha cita coa curandeira, á que aínda a veces chaman bruxa. Aínda se presta atención aos mouchos, por se chegan a anunciar a morte de alguén coñecido. Aínda se plantan coitelos na terra para atraer a chuvia e aínda se contan  con abraio historias do pasado que mesturan o fantástico co real.

Mais tampouco se pode esquecer o complexo e paradoxal que pode resultar, para unha mirada externa, as implicacións de certos relatos que proveñen do pensamento máxico. Como poder mirar e relacionarse, sen xerar un xuízo moral a priori, con certas historias que poderían afectar a terceiros? Falo dos murmurios dentro das casas que xuran que a veciña é bruxa e que a súa mirada ten “mal de ollo”, ou da serie de historias que, ao afirmar que as serpes maman a leite das mulleres e do gando, lexitiman a matanza destes animais que, en realidade, son inofensivos e controlan as pragas de roedores.

Habería que atopar unha forma de recoñecer o pensamento máxico das comunidades sen subestimalo nin  folclorizalo con fins de lucro. Porque existen outras formas de relacionarse co mundo. Formas que resisten á imposición da razón, que forman parte do patrimonio inmaterial dun territorio e que, polo tanto, enriquecen a cultura. Trátase de cosmovisións que nos poñen en contacto con algo que críamos ter superado, mais que seguen latentes, sobrevivindo a través dos séculos.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galicia
Galicia La Xunta del PP ejecuta su última maniobra para hacerse con el control total de la TVG
El PP lleva al Parlamento la nueva ley de medios que otorga al Gobierno gallego la capacidad de elegir al director de la cadena sin mayoría cualificada, elimina la fiscalización de contenidos por profesionales y abre la puerta al castellano.
Galicia
Galicia La Xunta entorpece el acceso a más de 8.500 contratos que suman 57 millones de gasto
La Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sin concepto e imposibilita su fiscalización. La Xunta de Alfonso Rueda aduce que la opacidad es causada por “un fallo de codificación”. Sin embargo, esa práctica se repite desde 2018.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Feminismos
Feminismos As mulleres galegas ocupan o segundo posto de menor retribución por hora de todo o Estado español
A súa precariedade maniféstase na contratación temporal, oportunidades limitadas de promoción e acceso limitado a postos de dirección. A desigualdade estrutural afecta especialmente ás traballadoras do sector primario, onde permanecen invisibles.
Historia
Descifrando a historia As 4.000 cigarreiras da Coruña: a primeira folga de mulleres na historia de Galiza
O 7 de decembro de 1857, as mulleres da Real Fábrica de Tabacos iniciaron unha revolta polos seus dereitos que fixo historia no imaxinario do sindicalismo galego.
Culturas
Cultura ‘O minuto heroico’ racha co silencio sobre o Opus: “É un documental sobre a vulneración sistemática de dereitos”
Dirixido pola prestixiosa xornalista Mònica Terribas, o documental destaca os testemuños de 13 mulleres que relatan os malos tratos e coaccións sufridos no seo da organización. Falamos con Terribas e Marina Pereda, antiga membro do Obra.
Tribuna
Tribuna Ladróns de luva branca no Parlamento
As traballadoras e traballadores da CRTVG pagaremos os efectos dunha lei antidemocrática que nos retira algunhas das poucas ferramentas que tiñamos para defendérmonos e esixir respecto pola misión de servizo público que a corporación ten encomendada.

Últimas

Argentina
Argentina Milei pisa el acelerador en Argentina con la represión feroz de una protesta frente al Congreso
Una marcha de jubilados respaldada por aficionados de fútbol desata la mayor violencia desplegada por el Gobierno del presidente argentino desde el comienzo de su mandato hace más de un año.
València
València Podemos pide a la jueza las grabaciones del Cecopi y Compromís los brutos del canal À Punt
Podemos ha presentado una diligencia en el juzgado de Catarroja y Compromís, una petición parlamentaria tras conocer la exclusiva de este medio sobre la foto de Mazón entrando al Cecopi.
Sevilla
Derecho a la vivienda La última noche de Cristina antes de ser desahuciada en Sevilla
La Asamblea por la Vivienda de Sevilla señala a la compañía hostelera La Vida en Tapas de que Cristina y su hija, menor de edad, se queden sin la casa en la que llevan más de diez años.
Serbia
Protestas estudiantiles Belgrado se prepara para una protesta multitudinaria
El Gobierno de Aleksandar Vučić se enfrenta a una de las manifestaciones más importantes en la historia reciente del país
Comunidad de Madrid
Protocolos de la vergüenza Las mentiras de Ayuso en el quinto aniversario de la pandemia
La presidenta de la Comunidad de Madrid intenta lavar su imagen con un vídeo y un comunicado plagados de maquillaje.
Precariedad laboral
Migraciones La nueva diáspora española: entre la precariedad y el activismo
En “No nos vamos, nos echan” se recogen las experiencias de movilización social protagonizadas por los emigrados españoles tras la crisis de 2008.
Badajoz
Derechos laborales Denuncian la privatización y precariedad en la muerte en el piso tutelado en Badajoz
Los sindicatos y consejos profesionales señalan que las subcontrataciones limitan los recursos humanos y materiales, poniendo en riesgo a menores y profesionales.
Feminismos
8M Lluvia feminista para un 8M antirracista en Madrid
VV.AA.
Más de 80.000 personas, según los datos de la organización, han secundado la marcha que la Comisión 8M ha organizado entre Atocha y Plaza España, cuyo eje principal ha sido el antirracismo como antídoto necesario para conseguir derechos para todas.

Recomendadas

África
Alima Ngoutme “La solidaridad femenina es importante para que en África logremos la inclusión de los niños con discapacidad”
A través de su asociación, Alima Ngoutme, y a partir de una experiencia personal, ha concentrado sus esfuerzos por conseguir la plena inclusión social de los niños y niñas con discapacidad en su país natal, Camerún.
Migración
Migraciones Bruselas anuncia un nuevo proyecto de ley para acelerar las deportaciones de personas migrantes
La Comisión Europea ha presentado este martes un nuevo proyecto de ley que tiene como objetivo intensificar y acelerar las deportaciones de personas indocumentadas a sus países de origen o países de tránsito.
Culturas
Cultura ‘O minuto heroico’ racha co silencio sobre o Opus: “É un documental sobre a vulneración sistemática de dereitos”
Dirixido pola prestixiosa xornalista Mònica Terribas, o documental destaca os testemuños de 13 mulleres que relatan os malos tratos e coaccións sufridos no seo da organización. Falamos con Terribas e Marina Pereda, antiga membro do Obra.