Culturas
De volta ao pensamento máxico

Baixo o estigma de “atraso” e “ignorancia” a mirada urbana ten deslexitimado cosmogonías enteiras das poboacións rurais
11 sep 2021 09:38

“(...) púxenme coma unha loba. Non deixaba de berrar nin de mover o corpo. Meu  pai tentou calmarme, mais eu mordinlle o ombreiro e todos os brazos. Ninguén podía comigo, era forte coma un animal. E mira que había varios homes na casa e eu daquela só tiña dez anos. Tiveron que ir chamar por un señor que sabía de espiritismo. Non lembro ben o que fixo, mais sacoume o demo de dentro. Segundo miña nai, trouxo herbas, un crucifixo e ovos. Cando espertei ao día seguinte, xa era a mesma de sempre”. - Felicia, Sabaxáns. 

De todos os xeitos que hai para coñecer e se achegar a unha cultura, os máis inmediatos, sen dúbida, son a lingua, a gastronomía e a literatura oral. Ao chegar a Galiza, non tardas moito tempo en escoitar as lendas autóctonas máis populares. Todas as que están relacionadas coas bruxas, as meigas e os trasgos. Por iso, en canto cheguei a vivir nunha comunidade rural que vía tan achegada ás súas tradicións, á natureza, aos seus mitos, quixen escoitar da boca da xente as historias da rexión. Quería saber de que ían os verdadeiros contos das meigas, as particularidades que tiñan no sur do país. Estaba segura de que os relatos sobre sucesos sobrenaturais abondarían.

Con todo, sempre que preguntaba, a xente ficaba sorprendida. Negaba con rotundidade que existisen ese tipo de historias. Pechábanme a porta. E eu ficaba confundida sen saber se desconfiar de tal aseveración, se admitir que a fantasía non é intrínseca a todos os pobos, se estaba a xente cansa de que lle preguntasen polo mesmo ou se había algo que non me querían contar. Non volvín  preguntar.

Sobrevivir á razón

Penso que o meu primeiro erro ao intentar achegarme ao imaxinario fantástico foi ir cunha idea preconcibida: pensar que ía atopar certas historias dun xeito determinado. A pesar do pouco tempo que levaba na Galiza, a folklorización producida polos medios de comunicación e as grandes empresas era tan predominante que construín unha imaxe do territorio que non tiña relación coa realidade e que, máis ben, eses relatos tan reproducidos séntense coma unha imposición.

A diferenza do que sucede nas grandes cidades, o pensamento máxico si predomina no campo. Mais non do xeito que se adoita proxectar até o cansazo. As comunidades do rural están vivas, en movemento, e non atrapadas no pasado. É por esa sinxela razón pola que non é adecuado pensar que as aldeas se relacionan con certos relatos do mesmo xeito en que adoitaban facelo hai décadas. O pensamento máxico non sempre é algo que nubra o sentido común nin confunde o sentido da realidade das persoas. Non ten que ver cun tipo de “atraso” ou “ignorancia”. Pertence a outro tipo de cosmovisión, a outra forma de coñecer o mundo.

Co paso do tempo, as historias comezaron a aparecer por si mesmas. Mais non como eu as esperaba: grandilocuentes e excepcionais. Non. Apareceron con naturalidade, coma un compoñente máis da vida. Non había bruxas con características físicas específicas, nin aparicións de trasgos con forma de cabalo. Tratábanse de pequenos detalles e experiencias na marxe da vida.

“Eu só digo que hai cousas que non se poden explicar. Unha vez, ao mirar pola fiestra, vin un lume no medio da finca de Iginio. Era un lume tan grande que ,e espantei e lembro que pensei que, de non apagalo, ía chegar á casa. Fun rápido polo meu marido para que el tamén o mirarse pero, ao chegar, non había nin lume nin ren. Tratoume de tola, mais xuro por Deus que o vin. En menos dunha semana, Iginio morreu. E pasoume outra vez algo semellante: estaba a baixar polo camiño ao eido e vin de lonxe a Maruja de Caxil. Pareceume moi estraño porque era demasiado cedo, aínda esta escuro e ela estaba soa. Saudoume de lonxe cun xesto estraño. Aos poucos días, tocaron as campás da igrexa por ela.” - Adelina, Sabaxáns. 

As historias comezaron a aparecer case  a un ano da miña chegada, sen eu pedilas. Fóronme contadas exactamente polas mesmas persoas que outrora me dixeran que non coñecían ningunha historia “sobrenatural”. Agora penso que a negación dese entón, facíase, máis ben, a partir dun sentido de protección fronte a ameaza do xuízo externo.

E é que, entre máis tempo convivo coa miña veciñanza, máis noto o peso que lles supón a estigmatización da que son obxecto en certos ámbitos da vida; das implicacións que ten na identidade individual e colectiva os anos de constante sinalamento pola súa “ignorancia”. É iso o que fai que, ao falar tanto de política, lingua, ou calquera outro aspecto que non ten que ver directamente co mundo práctico das tarefas agrarias, adoitan admitir a súa suposta ignorancia ou toman unha actitude á defensiva. A imposición do pensamento cientificista e urbano (que se tratan como sinónimos de modernidade, progreso e civilidade) deslexitima outras formas de ver a vida e algúns procesos epistemolóxicos alternativos e lendarios.

Porén, o pensamento máxico hoxe segue a operar na cotiandade. De xeito incógnito, forma parte da vida do rural. Mentres que asisten ao médico para tratarse un herpes, fan unha cita coa curandeira, á que aínda a veces chaman bruxa. Aínda se presta atención aos mouchos, por se chegan a anunciar a morte de alguén coñecido. Aínda se plantan coitelos na terra para atraer a chuvia e aínda se contan  con abraio historias do pasado que mesturan o fantástico co real.

Mais tampouco se pode esquecer o complexo e paradoxal que pode resultar, para unha mirada externa, as implicacións de certos relatos que proveñen do pensamento máxico. Como poder mirar e relacionarse, sen xerar un xuízo moral a priori, con certas historias que poderían afectar a terceiros? Falo dos murmurios dentro das casas que xuran que a veciña é bruxa e que a súa mirada ten “mal de ollo”, ou da serie de historias que, ao afirmar que as serpes maman a leite das mulleres e do gando, lexitiman a matanza destes animais que, en realidade, son inofensivos e controlan as pragas de roedores.

Habería que atopar unha forma de recoñecer o pensamento máxico das comunidades sen subestimalo nin  folclorizalo con fins de lucro. Porque existen outras formas de relacionarse co mundo. Formas que resisten á imposición da razón, que forman parte do patrimonio inmaterial dun territorio e que, polo tanto, enriquecen a cultura. Trátase de cosmovisións que nos poñen en contacto con algo que críamos ter superado, mais que seguen latentes, sobrevivindo a través dos séculos.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Medio rural
Rural A Escola dos Pobos chega a Lugo para reivindicar un mundo rural con futuro
A iniciativa, que impulsa a transformación dunha antiga casa solariega das Merindades nun espazo de formación e encontro, preséntase este mércores en Lugo co apoio do Sindicato Labrego Galego.
Galicia
Galicia Cientos de personas descienden el río Ulla en una protesta histórica contra la celulosa Altri y la mina Touro
El río potencialmente más afectado por ambos proyectos se convirtió este domingo en una ruta de protesta y concienciación ambiental gracias al descenso de decenas de embarcaciones lideradas por activistas de todo el país.
Altri
Altri Centos de persoas enchen o río Ulla nunha protesta histórica contra a celulosa de Altri e a mina de Touro
O río potencialmente máis afectado por ambos proxectos converteuse este domingo nunha vía de protesta e conciencia ambiental grazas á decida de decenas de embarcacións dirixidas por activistas de todo o país.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.
Violencia machista
Violencia machista Estadística del INE sobre violencia de género: disminuye un 5% en 2024 tras aumento histórico del 12% en 2023
En 2024 se registraron 34.684 mujeres víctimas de violencia de género correspondientes a los asuntos en los que se habían dictado medidas cautelares u órdenes de protección.

Últimas

Represión
València Activistas valencianos por el derecho a la vivienda enfrentan penas de cárcel y miles de euros en sanciones
El movimiento de lucha vecinal contra la turistificación y la especulación inmobiliaria de Caixers, así como en el proyecto de vivienda conocido como La Peseta, denuncian el hostigamiento represivo.
Más noticias
Madrid
Derecho a la vivienda Izquierda parlamentaria y organizaciones sociales reclaman medidas para acabar con el racismo inmobiliario
Una proposición no de ley ha sido registrada en el Congreso para solicitar al Gobierno que actúe contra las prácticas discriminatorias contra personas migrantes a la hora de acceder a una vivienda.
Música
Música E150, a mil por hora en este matadero
Vuelve, por cuatro noches, la zapatilla hardcore del mítico grupo catalán.
Reducción de jornada
Trabajo El Gobierno aprueba el proyecto de ley para reducir la jornada laboral a 37,5 horas
La norma pasará al Congreso donde no cuenta con los apoyos necesarios de todos los socios de Gobierno, por lo que la Ministra de Trabajo ha apelado a la responsabilidad del Partido Popular para que esta nueva jornada laboral salga adelante.
Ley de Extranjería
El Salto Radio El laberinto de la ley de extranjería y la ILP Regularización Ya
La abogada antirracista Florencia Brizuela y la escritora Vivi Alfonsín cuestionan la existencia de la Ley de Extranjería y analizamos en qué punto está la ILP que regularizaría a 500.000 personas.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.