Escravitude

Energía
Os invisibles escravos enerxéticos

Un concepto fundamental para entender o papel da enerxía no presente e no futuro é o dos ‘escravos enerxéticos’.

Coordinador do Instituto Resiliencia

26 ago 2020 06:00

Debémoslle ao visionario Richard Buckminster Fuller unha das metáforas máis logradas para comprender o papel da enerxía nas sociedades industrializadas. Foi un notable arquitecto, inventor e teórico de sistemas a quen lle debemos a popularización de conceptos como a famosa cúpula xeodésica ou a nave espacial Terra. Mais hoxe ímonos centrar na súa imaxe dos escravos enerxéticos, tan sinxela coma explícita, e que permite por analoxía comprender a potencia á nosa disposición, moito mellor que magnitudes expresadas en unidades científicas como os MW·h, as toneladas-de-petróleo-equivalente (Toe) ou os joules (J). A forza da idea de Fuller é que nos permite interpretar a enerxía (exosomática) que utilizamos, nos nosos propios termos humanos (endosomáticos): un escravo enerxético non é senón a enerxía dun ser humano que tivésemos constantemente realizando traballo físico para nós.

Tamén lle debemos a Fuller uns dos primeiros cálculos de valor real do petróleo (en contraste co seu prezo): chegou a valorar a enerxía solar encapsulada nun litro de petróleo en 300.000 dólares (uns 42 millóns de dólares por barril, é dicir, un millón de veces o seu prezo actual de mercado!). Así é que el opinaba que non tiñamos unha “crise enerxética, senón unha crise de ignorancia”. O problema, logo, é que non comprendemos o valor real da enerxía. E aí é onde nos vén axudar a súa figura dos escravos enerxéticos (publicada por vez primeira en 1940, e desde aquela introducida con éxito na literatura científica), para entender o camiño cara a unha sustentabilidade real, unha das maiores preocupacións deste xenio norteamericano.

O ‘escravo enerxético’ representa a enerxía exosomática da que facemos uso medida en termos de traballo físico humano

Así, se nos din que unha persoa en España ten de media, á súa disposición, 40 escravos enerxéticos (120 segundo outra maneira de calculalo, como imos explicar despois), quere dicir que somos capaces de realizar cousas que na época preindustrial requirirían esa cantidade de persoas xuntas para facelas, pero non nun momento determinado, senón todos os días e a todas as horas! Como referencia histórica pensemos que os atenienses clásicos dispoñían de media de 10 escravos de carne e óso. Na España actual é coma se levásemos día e noite 40 persoas invisibles sempre traballando sen parar para nós cada vez que nos movemos en coche, compramos calquera cousa, traballamos, acendemos a luz, cargamos o móbil, vemos unha película, imos a un concerto, poñemos a estufa... Mesmo sen facermos nada, están aí, fornecéndonos toda a enerxía que require en stand-by o noso modo de vida, e contaminando tamén, claro está. Sobre todo a atmosfera, pois emiten carbono tamén sen descanso (a razón de 1,3 toneladas anuais por escravo). Advirte o filósofo Jorge Riechmann: “O traballo humano pode substituírse por traballo de máquinas, claro está. De canta escravitude doméstica teñen liberado a lavadora eléctrica ou a aspiradora? Agora ben, nada disto sae gratis: ten un custo notable en enerxía e materiais. Podemos traducir o consumo enerxético a escravos enerxéticos: o equivalente en forza de traballo humana”.

Coche Pamplona
Tráfico. Ione Arzoz

O experto francés en cuestións enerxéticas, Jean-Marc Jancovici, tomando este concepto como partida concluíu que nas nosas sociedades non é só o modo de vida das elites o que virou insustentable, “senón o de todos e cada un de nós, incluíndo os obreiros das fábricas, os limpadores ou as caixeiras do supermercado”. Segundo os seus cálculos, na época actual unha persoa en Francia fai uso, de media, de 400 escravos enerxéticos (30.000 kWh/ano de enerxía útil, 50.000 de enerxía primaria). Na época en que Fuller creou o concepto, a media mundial era de 17 escravos por persoa; unha década despois calculou que eran 38 por persoa. A poboación mundial aumentaba, pero tamén o uso total de enerxía: nos anos noventa estaría en 60. A distribución mundial era xa, naquelas décadas nas que Fuller comezou a popularizar o concepto, totalmente desigual: mentres un cidadán medio estadounidense dispoñía en 1950 de 347 escravos enerxéticos, unha habitante de Centro América non posuía practicamente ningún.

O modo de vida nas sociedades industriais é insustentable pois depende de ducias ou centos destes 'escravos enerxéticos'

Porén, existen diverxencias acerca do método para pasar a enerxía medida en unidades físicas estándar (kWh, por exemplo) a esta unidade metafórica humana. A principal reside na cuestión de se estes escravos traballarían sen parar, ou soamente unha xornada de 8 horas. Se partimos de que traballan de maneira incansable, unha medida da súa potencia é de 100 W, o que resulta en 875 kWh ao ano. Se tomamos o método orixinal de Fuller, son só 40 horas á semana, que fornecen 3 kWh. Iso equivale á terceira parte dun litro de gasolina: é dicir, este combustible danos o traballo equivalente dun ser humano ao longo de 3 semanas; se o noso coche quedase tirado sen combustible e o tivésemos que apuxar a razón de 8 h cada día, tardariamos 3 semanas en percorrer apuxando nel os 20 km que corresponden a un consumo, poñamos por caso, de 5 litros/100 km. Así, advertimos a quen queira indagar nestas medidas nos diversos países e épocas que poderá atopar diverxencias nos valores e terá que multiplicar ou dividir por 3: así, 40 escravos non-stop equivalen a 120 escravos cunha xornada de 8 horas; 400 escravos de 8 horas, son 133 non-stop. Para quen queira traducir de maneira aproximada isto a unidades convencionais, e tendo en conta que un joule equivale a un watt por segundo, temos que un escravo enerxético (dos de Buckminster Fuller, de 8 h/día) equivale aproximadamente a un xigajoule anual. Así que as gráficas de consumo per cápita expresadas en xigajoules podémolas ler, grosso modo, como gráficas expresadas en escravos enerxéticos 8 h/día.

Un litro de gasolina contén a mesma enerxía que un humano traballando 8 horas ao día durante 3 semanas

En calquera caso, segundo o investigador en sustentabilidade Tourane Corbière-Nicollier, é “unha unidade de medida que nos facilita comprender e avaliar as consecuencias do tipo de vida que escollemos”. Mais non só, senón tamén as consecuencias do proceso de devalar enerxético, pois podemos visualizarnos a nós mesmos como poderosos señores feudais, ou faraóns do antigo Exipto, que de maneira máis rápida ou máis lenta, imos quedar sen boa parte deses escravos — poida que mesmo sen ningún— a medida que avancemos no final da Era Fósil, pois 8 de cada 10 destes escravos están feitos, por así dicilo, de petróleo, gas natural e carbón. Nate Hagens, ex-directivo de Lehman Brothers reconvertido a divulgador do atranco civilizatorio no que estamos, explícao así: “A enerxía fósil barata é o fundamento das nosas ganancias, dos nosos soldos elevados e duns bens e servizos de baixo custo. Apancamos efectivamente a nosa minúscula forza muscular co traballo de milleiros de millóns de escravos enerxéticos moito máis baratos baseados en combustibles fósiles”.

Central energía
Central energía por John McSporran Colectivo Burbuja

O experto en enerxía Pedro Prieto adoita dicir que un “servo da gleba” medieval era máis autónomo e autosuficiente cá media de nós, pois non dependía de ningún escravo ao seu servizo e calquera cidadán dos nosos países na actualidade apenas se podería valer por si mesmo/a se carecese da enerxía que lle dan estas ducias de invisibles escravos feitos de combustible fósil ás súas ordes. Somos faraóns a piques de ver esvaecerse todo o seu exército de escravos, a un ritmo se cadra dun 5-10% anual (taxas de declive previstas para o petróleo e constatadas xa en numerosos xacementos, moito meirandes no caso do petróleo de xistos que é o que veu atrasando nestes últimos anos o declive do conxunto da extracción mundial). Obviamente, desde o punto de vista enerxético, levamos case 2 séculos vivindo —como civilización, pero desde hai menos tamén como clase e como país— por riba das nosas posibilidades. Aprenderemos a vivir de novo, cada un(ha) de nós, como humanos da plebe? E os nosos países aprenderán a vivir sen o 90% do traballo que realizan estes escravos importados?

Energías renovables
Canto tempo require unha Transición Enerxética?

Fálase moito de que precisamos unha transición cara ás enerxías renovables, mais case nada de se nos dará tempo a realizala.

Podemos visualizar, xa que logo, a civilización industrial como unha gran pirámide construída —e non só, senón tamén mantida en pé— por escravos fósiles, e a fin do petróleo como a fin da escravitude enerxética ao servizo das sociedades industrializadas. En consecuencia, podemos tamén ver a chamada Transición Enerxética como a transición a unha sociedade na que apenas imos ser amos de ningún escravo enerxético. Aínda que, como afirma o profesor de ecoloxía humana Andreas Malm, esta mudanza histórica vai estar atravesada polas relacións de clase, así que podemos dar por certo que vai haber quen queira manter os seus centos de escravos enerxéticos a conta de privar a outros seres humanos deles, ou mesmo de converter os demais nos seus escravos enerxéticos de carne e óso cando falten escravos fósiles suficientes. Riechmann avisa: “o traballo maquinístico de hoxe —que alivia a escravitude presente, polo menos no Norte do planeta— está proxectando dano, e se cadra outras formas de escravitude, cara ao futuro.” Polo de agora xa se calculan en 40 millóns os humanos escravizados que segue a haber en todo o mundo, en termos absolutos, máis ca nunca antes na historia. Se a fin (oficial) de escravitude humana causou non poucos conflitos, agardémolos tamén na fin desta omnipresente mais invisible escravitude enerxética.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Inteligencia artificial
IA Las otras víctimas de DeepSeek: energéticas y constructoras de centros de datos
El nuevo modelo de Inteligencia Artificial necesita menos consumo energético. Energéticas y gestoras de centros de datos también han sufrido caídas en bolsa.
Jaén
Andalucía Lopera no quiere que Greenalia especule con sus olivos
Decenas de pequeños olivareros de la Campiña Norte de Jaén podrían perder sus terrenos en beneficio de una empresa que quiere talar los árboles para instalar siete parques fotovoltaicos.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez resucita el decreto ómnibus con más ayudas a los propietarios
El Gobierno anuncia un acuerdo con Junts para reflotar el decreto que permite revalorizar las pensiones con nuevos avales estatales para caseros. El presidente se compromete a convocar una moción de confianza.

Últimas

Sanidad
Sanidad privatizada Óscar López vuelve a ceder al chantaje de las aseguradoras y aumenta un 41% el dinero para Muface
El gobierno aprueba en el Consejo de Ministros un aumento de las primas para las aseguradoras privadas del 41,2%, superior al que en un primer momento estas empresas demandaban.
Deportes
Liga F Nuevo convenio para las futbolistas: guarderías, mejoras en el protocolo antiacoso o subida salarial
Hace firme los aumentos salariales del acuerdo de salida de huelga de 2023 e incluye todos los puntos que quedaron pendientes entonces. Dos de los sindicatos del banco social se descuelgan de la firma por considerar insuficiente el convenio.
Economía
Fiscal Impuestos de Trump: subida a los consumidores y protección a Silicon Valley
Las primeras medidas fiscales anunciadas por el nuevo presidente de los Estados Unidos dejan bien claras sus intenciones, quiénes se van a beneficiar de ellas y quiénes las sufrirán.
Serbia
Balcanes Dimite el primer ministro serbio, Milos Vucevic, por las protestas estudiantiles contra la corrupción
El país balcánico entra en fase de Gobierno técnico después de que cientos de miles de personas precipitaran la caída de un Ejecutivo al que se acusa de ser responsable de la caída de una marquesina que causó la muerte de 15 personas.
Palestina
Genocidio El ejercito israelí sigue matando en Gaza pese al acuerdo de alto al fuego
Mientras cientos de miles de palestinos y palestinas del norte de Gaza regresan a sus tierras formando una inmensa columna, las fuerzas sionistas prosiguen con sus ataques sobre el pueblo gazatí.
LGTBIAQ+
Estudio Discriminadas en la educación, la sanidad y el trabajo: la situación de las personas LGTBIAQ+ con discapacidad
El 78% de las personas LGTBI+ ha experimentado algún tipo de discriminación en el ámbito educativo. Es una de las conclusiones del estudio ‘La situación de las personas LGTBI+ con discapacidad en España’ presentado este lunes.
València
Lawfare Mónica Oltra es absuelta de calumnias contra el presidente de Ribera Salud
Alberto de Rosa, responsable de la empresa que gestiona las concesiones de sanidad pública de gestión privada, retiró su demanda un día antes del juicio, por lo que ha sido condenado a costas.
Análisis
Análisis La vivienda, un problema democrático
La falta de políticas justas que equilibren las relaciones de poder entre propietarios-rentistas-bancos e inquilinos-consumidores da cuenta de un problema estructural de la democracia.
Barcelona
Barcelona Mossos y Guardia Urbana desalojan a la Antigua Massana sin notificación previa
La orden de expulsión por vía administrativa quedó suspendida el pasado 17 de octubre y los abogados del centro social denuncian que no han recibido ninguna orden judicial de desalojo.

Recomendadas

Medio rural
Reportaxe As mulleres rurais soñan con deixar de ser heroínas
A falta de servizos básicos no rural é a primeira pedra no camiño de quen quere vivir e desenvolver os seus proxectos fóra da cidade. Aínda así, o rural galego atópase á cabeza en canto a titularidade feminina respecto á media do Estado español.
Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Jaén
Andalucía Lopera no quiere que Greenalia especule con sus olivos
Decenas de pequeños olivareros de la Campiña Norte de Jaén podrían perder sus terrenos en beneficio de una empresa que quiere talar los árboles para instalar siete parques fotovoltaicos.
México
Fronteras Tijuana concentra los estragos del cerrojazo de Trump
Frente a la aduana de Estados Unidos se acumulan los migrantes que se han quedado sin cita para su tramitación de asilo, cuya esperanza merma al ver los grupos de deportados que son devueltos a México.