energia eolica, energía eólica, molino, molinos

Energías renovables
Canto tempo require unha Transición Enerxética?

Fálase moito de que precisamos unha transición cara ás enerxías renovables, mais case nada de se nos dará tempo a realizala.

Coordinador do Instituto Resiliencia

29 jul 2020 06:00

Quen máis quen menos xa terá oído falar a estas alturas da Transición Ecolóxica e dunha das súas facetas, a máis fundamental, poderiamos dicir: a Transición Enerxética. O grupo EmerCiv defínea como o “proceso de cambio dun modelo enerxético baseado nun determinado tipo de enerxía(s) a outro no que é preponderante outro tipo de enerxía” e apunta a que na historia humana teñen existido varias transicións enerxéticas, principalmente a que se realizou da biomasa ao carbón ao comezo da Revolución Industrial (século XIX principalmente), e a seguinte na que o petróleo (posteriormente complementado polo gas natural) desbancou o carbón como principal fonte de enerxía, xa a mediados do século XX. Aínda que tamén se poden considerar transicións prehistóricas a que levou ao dominio do lume e mais a que implicou o paso do modelo recolector-cazador aos asentamentos nos que se explotaba a enerxía dos cultivos e dos animais domesticados. Agora da transición da que se fala é a que deixaría de empregar maioritariamente (e chegado a un punto, totalmente) as fontes de enerxía non renovables (fósiles + uranio) para pasar a usar principalmente (e despois unicamente) fontes de enerxía renovables e de moita menor emisión de carbono, de aí que se denomine tamén comunmente a este proceso “descarbonización” da economía ou do metabolismo socioeconómico.

Unha cuestión fundamental que raramente se aborda cando se fala desta nova Gran Transición nos alicerces enerxéticos da humanidade é a do tempo que vai ser preciso para completala. Para responder a esta pregunta podemos utilizar diferentes métodos. Un sería recorrer ás transicións anteriores, e tentar extrapolar ao caso actual a información histórica que aquelas experiencias nos achegan. No caso da transición da biomasa ao carbón, falamos basicamente do proceso inverso ao que teriamos que realizar agora, pois a sociedade preindustrial tamén era 100% renovable, pero nun contexto totalmente diferente, cunha biosfera que non estaba esgotada nin moi danada, e cunha poboación humana sete veces menor. Aquel proceso levou, no caso dun país como os EE. UU., practicamente un século: alí o carbón non superou á leña como principal fonte de enerxía até a década de 1890. Nos principais países europeos levou entre século e século e medio. E teriamos a cifra de 60 anos como referencia para a seguinte transición, cara á predominancia dos hidrocarburos, se contamos os países da OCDE, ou entre 47-69 se tomamos as potencias europeas. No caso de España foron 111 anos de transición da biomasa ao carbón, e 69 do carbón a petróleo+gas+electricidade. Así, é común atopar a cifra aproximada do medio século como estimación histórica do tempo que require unha transición enerxética na época moderna nun país industrializado. Teremos agora tanto tempo?

As transicións enerxéticas anteriores levaron como mínimo medio século. Hai base para pensar que agora nos vai levar menos tempo?

Outro dos métodos que podemos empregar para tentar albiscar como sería e canto duraría unha transición enerxética deste tipo é a modelización mediante Dinámica de Sistemas, como se ten realizado no proxecto europeu MEDEAS, continuado agora no proxecto Locomotion. Mais o que achegan estes modelos é que forzando determinados parámetros si que se podería na teoría facer unha transición para 2050, mais a conta de provocar unha “dependencia de minerais escasos, unha ocupación con infraestruturas humanas de moito máis territorio” e que, ao final, mesmo así non se puidese evitar un colapso en forma de profunda e rápida caída dos parámetros económicos, segundo explica un dos seus modelizadores na Universidade de Valladolid, Carlos de Castro.

In the Black contry
In the Black Country, 1890. Constantin Emile Meunier

Outro dos autores que máis ten estudado as transicións enerxéticas, Vaclav Smil, afirmou que as transicións enerxéticas son normalmente procesos longos (varias xeracións), e que “soamente economías pequenas dotadas dos recursos axeitados poden realizar transicións moi rápidas” dun recurso (enerxético) a outro, no cal coincide con algún outro estudo que apoia esa posibilidade da transición local e parcial rápida. En consecuencia, Smil cualifica os obxectivos políticos como o de conseguir o 50% da enerxía de fontes renovables para 2050 como “non realistas” (non sabemos como cualificará entón o obxectivo europeo de conseguir o 100%), e apunta ao feito de que, aínda que a captación de enerxía de fontes renovables continúa a aumentar, tamén o seguiu facendo durante as pasadas décadas o uso dos combustibles fósiles, e polo tanto, no canto de estarnos librando deles, seguimos a depender nunha proporción abafadora da tríade petróleo-gas-carbón. A conclusión á que poderiamos chegar é que a Transición Enerxética, en realidade, aínda non arrincou, ao contrario do que moitos políticos, industrias do sector e mesmo activistas ambientais, aseveran. Smil concluía o seu texto para o Foro Económico Mundial en 2013 advertindo de que malia ser un futuro non-fósil “altamente desexable e, ao final, inevitable”, unha “civilización construída sobre os combustibles fósiles non pode facer esa transición nin doada nin rapidamente”.

Todas as transicións enerxéticas do pasado realizáronse cando aínda era abondosa a fonte enerxética anterior, que se seguiu utilizando en cantidades crecentes

Un factor que foi sinalado por múltiples autores, ademais do propio Smil, é que historicamente cando se realiza unha transición enerxética non se abandona a fonte anterior senón que continúa o seu uso, mesmo en aumento. Así, a biomasa usada en 1700 era equivalente a 280 millóns de toneladas de petróleo (Mtoe), pero hai 20 anos era xa de 2.500 millóns, é dicir, 10 veces máis (dúas transicións despois!). E nunca se consumiu tanto carbón como na actualidade (medio século despois de ser superado polo petróleo como fonte enerxética principal). De feito, a enerxía que permite realizar a transición é, loxicamente, a enerxía preponderante na fase anterior, porque é a dispoñible. É dicir, foi a leña a que permitiu a minaría do carbón, e foi o carbón o que permitiu a construción e transporte das torres petrolíferas. Así, hoxe, son os combustibles fósiles os que fan posible a minaría do silicio das placas fotovoltaicas ou a fundición do aceiro e a elaboración do formigón dos aeroxeradores, por poñer tan só uns exemplos entre os moitos que poderiamos escoller. É por isto que algúns críticos cos mitos das renovables, como Pedro Prieto, cualifican estes sistemas como “extensións (e non substitutos) das enerxías fósiles” e denomínanos “sistemas non renovables de captación temporal de fluxos de enerxía renovable”. Esta dependencia para a súa construción, funcionamento e substitución ao final da vida útil con respecto ás enerxías que se supón deben substituír é un dos principais puntos débiles do proxecto da Transición Enerxética actual.

Consumo mundial de enrxía

Mais volvendo á cuestión temporal, se observamos as gráficas do aumento do consumo de enerxía mundial ao longo da historia, diferenciando tipos de fontes enerxéticas, veremos que cada transición se desenvolveu ao longo dun período de apoxeo e abundancia da fonte enerxética anterior, o cal ten a súa lóxica, debido ao xa comentado de que é a fonte máis dispoñible nun momento dado a que debe alimentar a parte principal do proceso de desenvolvemento da nova (novas infraestruturas, tecnoloxías de extracción, tecnoloxías que a aproveitan, etc.). Pero non é o caso actualmente, porque se tomamos o momento en que petróleo cru chegou ao seu teito de extracción, xa o temos atrás no retrovisor da historia (2006), e se tomamos o teito de todos os combustibles fósiles estamos practicamente nel, segundo afirman algúns autores. Así que teriamos que realizar a Transición cara ás renovables na fase de declive (en cantidades e calidades) da principal enerxía primaria anterior, algo que nunca antes se realizou (agás, se cadra, no especial caso da crise da leña no Reino Unido nos séculos inmediatamente anteriores ao comezo da Revolución Industrial). Como advirte a Axencia Internacional da Enerxía, fixándose non tanto nas perspectivas de declive de dispoñibilidade de hidrocarburos senón na necesaria redución urxente das emisións de efecto invernadoiro: se non damos feito rapidamente esta transición, quedariamos “atrapados” nas infraestruturas anteriores, sen poder desenvolver as necesarias para a seguinte fase, e sería xa demasiado tarde [para dar feito a Transición].

Ademais, agora existe outro problema engadido que ten que ver coa Taxa de Retorno Enerxético e coa chamada densidade enerxética (enerxía contida por unidade de masa): até a actual, todas as anteriores transicións foron dunha fonte menos densa enerxeticamente a outra máis densa. Mais agora, as fontes renovables son moi pouco densas, e achegan moi pouca enerxía neta por cada watt-hora de enerxía investida na súa captación (agás o caso da hidroeléctrica, que ten unha TRE relativamente alta).

En resumo: factores como os longos prazos das transicións anteriores, o feito de que os combustibles que deben alimentar a nova transición están ante o seu inminente devalo (e aínda por riba debemos parar de usalos para evitar empeorar a mudanza climática), e ter que pasar a usar fontes menos densas enerxeticamente e de menor retorno, fan moi difícil que poidamos realizar a tempo unha Transición Enerxética como se nos vende desde os poderes políticos e económicos. Crer o contrario supón un enorme acto de fe sen xustificación nos datos constatados, e se cadra a única posibilidade realista de facer unha transición rápida sería un colapso rápido a niveis moi inferiores de consumo mentres aínda dispoñemos de cantidades importantes de combustibles fósiles e doutros recursos.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Energía
Juan Bordera “En la crisis energética, el tecnooptimismo es mesiánico y juega a favor de Trump"
El diputado en Les Corts se pronuncia sobre el apagón del pasado lunes y carga contra la forma en la que se están implantando las renovables. También señala el peligro de que el sentimiento antirrenovable cale entre la población.
Energía
Energía La organización colectiva, el verdadero kit de supervivencia en tiempos de emergencia y caos
Decenas de centros sociales, cooperativas y grupos autogestionados de vecinos en todo Madrid hicieron frente a los embates del parón eléctrico a través de improvisadas iniciativas comunitarias.
Energía
Gran apagón Apagones, energías renovables y estabilidad del sistema eléctrico: tareas pendientes y visos de futuro
Es posible avanzar en la penetración de las renovables, al menos hasta cierto punto, sin perder seguridad en el sistema energético. Este debe modernizarse, descentralizarse y estar planificado por el Estado, opina un experto.
#66374
29/7/2020 14:39

Estimado Casal. Valoro moito a súa aportación, mais debo introducir unha serie de comentarios ao respecto que obrigan a matizar lixeiramente certas afirmacións.

En primeiro lugar, o artigo, que aspira a posicionarse respecto da transición enerxética en marcha, non contén unha soa referenza a Estratexia de Longo Prazo da Unión Europea para a descarbonización da economía. Esta estratexia, publicada recentemente (outono de 2018), establece unha folla de ruta para acada-la neutralidade climática para 2050. Constitúe a principal folla de ruta existente actualmente para dita transición enerxética a escala da UE. É por isto que considero esencial unha análise e revisión crítica da mesma para todo aquel que aspire a posicionarse dun xeito ou outro sobre dita transición.

En segundo lugar, respecto ao inminente declive de combustibeis fósiles ao que refire no texto, a Axencia Internacional da Enerxía non ofrece as mesmas proxecións cas que se citan no artigo. Según as últimas publicacións “World Energy Outlook” desta fonte, non se podería afirmar dito inminente declive, especialmente no caso do carbón e o gas natural, dos cales se espera un significativo aumento da produción (polo menos no WEO 2016, que é o último ao que teño acceso). Máis concretamente no caso do petróleo, como vostede di, non tódolos autores se posicionan a favor de dito declive. Un exemplo é o propio Vaclav Smil (en Energy Myths and Realities: Bringing Science to the Energy Policy Debate), que se cita no texto. Este científico afirma que a produción de petróleo a gran escala é viable ata preto do final do século actual. Se ben o petróleo cru chegou ao seu teito en 2005, pódese producir petróleo doutros xeitos. Outra cousa son as posibles consecuencias da pandemia COVID-19, que efectivamente podería traer consecuencias dramáticas para o sector.
En canto á tasa de retorno enerxético, o artigo <<Solé, J., García-Olivares, A., Turiel, A., & Ballabrera-Poy, J. (2018). Renewable transitions and the net energy from oil liquids: A scenarios study. Renewable Energy, 116, 258-271>> conclúe que se ben existirá unha diminución da enerxía obtida de cada fonte a medida que pasa o tempo e se van esgotando os recursos enerxéticos de maior calidade, si é posible manter uns niveis de dispoñibilidade enerxética suficientemente altos como para soster unha transición enerxética como a que se pretende. A variable clave é, según estes autores, a inversión para que esta transición se leve a cabo a un bo ritmo.

Por último, faría tamén mención á cuestión da duración temporal das transicións enerxéticas na historia. Considero bastante evidente e que non fai falla xustificar, o feito de que a velocidade á que progresa a tecnoloxía, a información e o coñecemento, actualmente é moito más elevada que historicamente. A explicación atópase nas TICs e no carácter autocatalítico da propia tecnoloxía, como afirman autores como Dominique Foray e Jared Diamond. Por tanto, non hai suficientes motivos para considerar que a duración da actual transición enerxética sexa a mesma cás demais que tiveron lugar na historia.

Un cordial saúdo.
Juan José Gil Fernández
Consultor independente en desenvolvemento económico, sustentabilidade, innovación e cooperación internacional.
Enxeñeiro en Tecnoloxías Industriais.

0
0
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Investigación
Investigación Varios refuxiados denuncian á ONG Rescate Internacional por explotación laboral e agresión sexual
A Garda Civil investiga o centro de Mondariz-Balneario tras varias denuncias por parte de voluntarios migrantes que aseguran traballar sen contrato a cambio de 50 euros semanais. A ONG xestiona 1.700 prazas do programa estatal de acollida.
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Reducción de jornada
Laboral El ‘obstáculo’ catalán a la jornada de 37,5 horas semanales
Frente al ‘no’ de Junts, los sindicatos desmontan los argumentos de la oposición y la patronal a lo que consideran “un avance” en los derechos de los y las trabajadoras.
Yemen
Yemen Los hutíes de Yemen, única milicia en Oriente Medio que sigue bombardeando Israel “en solidaridad” con Gaza
El grupo armado ha lanzado decenas de misiles contra territorio israelí desde que el Gobierno de Netanyahu retomó el bloqueo total de ayuda humanitaria en el enclave a inicios de marzo.
Estados Unidos
Roberto Montoya “Nos dicen que hay que armarse contra Putin cuando el mayor peligro para el mundo es Trump”
Más Donald Trump que nunca, el multimillonario ha regresado para terminar lo que no pudo hacer en su primer mandato. El periodista Roberto Montoya bucea en el personaje y su contexto en el libro ‘Trump 2.0’ (Akal, 2025).
Palestina
Ocupación israelí Miles de personas se manifiestan en Madrid contra el genocidio en Palestina
La organización cifra en 50.000 las personas asistentes a la convocatoria unitaria de todas las organizaciones que forman la Rescop, a la que se han sumado cientos de colectivos ciudadanos con una voz común: Muévete por Palestina.
La vida y ya
La vida y ya Algo más que leer
“Cuéntale hasta cuándo estuviste trabajando”, le dicen a otra. “Yo trabajé hasta los setenta y pico”, comenta sin orgullo pero sin resignación.

Últimas

Opinión
Opinión Cinco ideas decrecentistas frente al apagón
El autor de ‘La espiral de la energía’ (Libros en Acción, 2014) reflexiona sobre las lecciones que se pueden extraer del corte de suministro eléctrico del pasado 28 de abril.
Más noticias
Análisis
Energía El apagón de la liberalización: cómo el mercado eléctrico ha fallado a la ciudadanía
La liberalización no ha cumplido ninguna de sus promesas y ha generado riesgos estructurales para la economía, el medioambiente y la cohesión social
Opinión
Opinión ¡A la mierda Europa!
Hay otra Europa que es víctima de la Europa neoliberal y belicista que apuesta por la industria de las armas a costa de los derechos sociales, es una Europa que se muere de vergüenza cada vez que ve imágenes de Gaza o Cisjordania.
Laboral
Laboral Al borde de la huelga en la educación pública vasca
Los cuatro sindicatos convocantes denuncian que el Departamento de Educación vasco no se han sentado a dialogar hasta este viernes pocos días antes de los paros
Laboral
Laboral Los sindicatos convocan huelga en Mediapro durante las últimas jornadas de la liga de fútbol
El final de la liga de fútbol podría no verse en televisión si la empresa HBS, nueva adjudicataria de la producción de La Liga, no garantiza la subrogación del personal. Los sindicatos han convocado huelga del 13 al 27 de mayo en el grupo Mediapro.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Cine
Cine Colectivo y sin autor: breve historia de otro cine
La película ‘Una isla y una noche’, autoproducida y autodistribuida por el colectivo francés Piratas de Lentillères, es la puerta de entrada para recordar otros modos de hacer cine, alejados de la firma de autor y los grandes estrenos.
Historia
Historia El largo viaje de Pepe Díaz
Se cumplen 130 años del nacimiento en Sevilla de una figura carismática y trágica del movimiento obrero español.