Crisis climática
Nihilismo contra o colapso civilizatorio

Pode o sistema de pensamento no que se funda a ciencia, a política e a economía actual facilitarnos unha solución para o seu propio colapso? O filósofo Brais Arribas achéganos unha concepción nihilista da realidade para que a humanidade afronte o caos climático.

Banksy
Imaxe de PixelAnarchy en Pixabay

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

2 nov 2019 06:03

2019 é o ano no que o caos climático deixou de ser unha realidade denunciada dende as marxes para pasar a facer parte do discurso oficial. As institucións xa falan dunha situación de emerxencia, de grave mudanza climática e da previsíbel extinción de moitas especies animais (quizais tamén da nosa?). Unha parte do gran problema da nosa especie (da crise enerxética case que non se fala) comezou a ocupar espazos sobranceiros do discurso oficial nos organismos políticos e nos medios de comunicación de masas.

Eses discursos conclúen achegando solucións resesas ou simplemente cosméticas que semella que poden arranxar o problema pero, ao tempo, procuran non alterar a tranquilidade das persoas ás que van dirixidas (as occidentais enriquecidas que temos tempo de escoitar o que os medios e as políticas din). Deste xeito, no canto de solucións valentes xorde o Novo Pacto Verde, a opción polas enerxías renovábeis, o fomento do desenvolvemento sostíbel e mesmo se seguen a escoitar voces que defenden o "uso limpo do carbón"... As institucións hexemónicas non poden dar outras solucións ao colapso da civilización industrial porque parten dunha concepción pechada da realidade na que só son imaxinábeis pequenos parches. Son fillas do sistema que está a causar o propio colapso e, de sinalaren as causas, recoñecerían a responsabilidade de seu. O verdadeiro desafío é cultural: estamos obrigadas a cambiar a nosa concepción do mundo xa que só superando esa concepción hexemónica da realidade poden xurdir as alternativas.

O verdadeiro desafío é cultural: estamos obrigadas a cambiar a nosa concepción do mundo xa que só superando esa concepción hexemónica da realidade poden xurdir as alternativas.

O filósofo Brais Arribas dedica á mudanza do paradigma no que fundar as ditas solucións valentes unha gran parte do seu ensaio Vir a menos. Crítica da razón nihilista (Axóuxere, 2019). O Arribas alza contra o pensamento hexemónico un "pensamento feble", como único alicerce posíbel dunha nova civilización que acade a supervivencia da meirande parte dos seres humanos. Para encadrar a súa tese rehabilita a noción do nihilismo entendido como "unha vía positiva que é recomendable percorrer, ou polo menos tomar en consideración con detemento, xa que permite dotarnos dunha penetrante carga teórica susceptible de ser usada para dar respostas e ofrecer alternativas factibles a algúns dos máis urxentes problemas que definen o noso tempo"; un nihilismo que non define usando as súas acepcións máis comúns senón como "un pensamento humilde e modesto, pois non se pretende converter nunha verdade indiscutible, nun dogma de fe [...] senón nunha racionalidade débil [...] que xoga e se afianza co estímulo da novidade [...] experimentando alén dos principios ríxidos da finalidade, da produtividade ou do rendemento".

Paisaxe
Imaxe de Josep Monter en Pixabay

O filósofo sostén que a causa principal da actual situación é a concepción da realidade predominante que describe (no seu ensaio usa unha certeira linguaxe filosófica) como unha "racionalidade hexemónica, positivista, historicista, e desenvolventista" que se caracteriza, entre outros trazos, polos seguintes: a cousificación e obxectivización da realidade, que se atopa toda ao dispor do ser humano; a confianza total na racionalidade positiva como xeito de alcanzar o coñecemento; a concepción da subxectividade como unha entidade orixe da sociedade e independizada da natureza e do marco social; o antropocentrismo e o colonialismo eurocéntrico; o dogma do crecemento económico ilimitado.

Una concepción da realidade que ao basearse na existencia da Verdade, o Rigor, a Obxectividade, o Progreso e a Liberdade (todas elas grafadas así con maiúsculas) debe eliminar calquera falla no plan da evolución imparábel até a perfección absoluta do ser humano.

A existencia dun pensamento hexemónico forte fainos caer no erro de intentar armar un outro pensamento forte para substituílo; cando non hai nada que reforce máis unha estrutura que outra que "simplemente" pretenda substituíla. Precisamente a debilidade da concepción da realidade hexemónica se atopa na súa granítica rixidez. O seu amor pola Verdade pode ser o seu punto débil e, paradoxalmente, a flexibilidade (a "debilidade") defendida polo Arribas é a gran fortaleza da súa proposta, xa que o rexeitamento de calquera dogma permite a mudanza. A máxima "Deixar ser ao ser", que se atopa no seo do nihilismo que nos propón, que lembra ao "Deixar(se) vivir" do Agustín García Calvo, impide calquera dogmatismo, calquera autoridade e facilita a súa supervivencia.

Cómpre colocar ao ser humano fóra da centralidade do taboleiro: unha situación de maior proximidade co resto das formas de vida que constitúen a esfera medioambiental.

O Arribas leva a súa teoría ao campo do caos climático: "a batalla non se libra só a nivel económico ou político senón tamén no terreo da filosofía, dado que, [...] tanto o modo de produción como a estrutura xurídico-normativa que o lexitima, sostéñense sobre unha serie e principios e ideas". As consecuencias deses principios son ben coñecidas: o ser humano é concibido como o dono da natureza e a realidade toda á que somete a súa vontade; o dogma do crecemento non se pode discutir; reina a fe na ciencia e na técnica como solución de todos os problemas e a absoluta preeminencia da vontade de determinados individuos sobre o conxunto da sociedade.

O "pensamento débil" aplicado ao ser humano remata co antropocentrismo e colócanos as persoas fóra da "centralidade do taboleiro, ou polo menos [...] nunha situación de maior proximidade co resto das formas de vida que constitúen a esfera medioambiental". Deste principio o Arribas tira unha serie de regras que toma do movemento decrecentista para a nova sociedade da supervivencia.

A radicalidade (o choque frontal coas Verdades establecidas) vai determinar a dificultade de espallar esta concepción nihilista da realidade entre unha meirande parte da poboación que, sen dúbida, a vai rexeitar pola súa inseguridade e incerteza.

Hai unha outra solución posíbel? A proposta filosófica do Arribas é unha achega valente e fonda de mudanza total para a supervivencia que merece ser espallada: do debate, da conversa ao redor dela van agromar as solucións parciais e provisionais que nos farán ir (sobre)vivindo e resistindo nestes tempos de colapso e preparando un mañá mellor para a meirande parte da humanidade.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Opinión
Opinión Cinco ideas decrecentistas frente al apagón
El autor de ‘La espiral de la energía’ (Libros en Acción, 2014) reflexiona sobre las lecciones que se pueden extraer del corte de suministro eléctrico del pasado 28 de abril.
Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Xunta de Galicia
Política A Xunta recibe ao embaixador de Israel en funcións mentres Gaza agoniza ao bordo da fame
O Goberno de Alfonso Rueda escenifica a súa boa sintonía coa Administración de Benjamín Netanyahu apenas unhas horas despois de que Israel bombardease unha escola que servía de refuxio e ordenase unha evacuación masiva en Gaza.
Palestina
Genocidio La ONG anti-UNRWA lanzada por exespías y marines de EEUU siembra el caos en el reparto de alimentos en Gaza
La Fundación Humanitaria de Gaza (GHF) creada a comienzos de este año y vinculada a agentes del ejército y la inteligencia estadounidense ha sido acusada de desaparecer a una persona y disparar a quienes estaban esperando ayuda.
Alemania
Litigio climático Un tribunal alemán abre la puerta a que grandes emisores puedan ser responsabilizados de daños climáticos
El jurado descarta la demanda del agricultor peruano Saúl Luciano Lliuya por entender que el riesgo a su propiedad es demasiado bajo, pero esta misma argumentación podría llevar a condenas en otros casos.
Madrid
Derecho a la vivienda Victoria contra la Sareb: 16 familias consiguen firmar contratos después de años de lucha
Un bloque en lucha de Casarrubuelos (Comunidad de Madrid) consigue formalizar contratos con el banco malo, al que acusan de actuar “como un fondo buitre”. En Catalunya, diez ayuntamientos apoyan los reclamos de 62 hogares en huelga contra La Caixa.

Últimas

Universidad
Genocidio Las universidades españolas han firmado 44 proyectos con Israel desde septiembre de 2024
Los acuerdos dentro del programa Horizon Europe se han sucedido a pesar de las declaraciones de decenas de universidades de suspensión de relaciones con Israel.

Recomendadas

Culturas
Erika Lust y Sara Torres “El deseo tiene una potencia inagotable para transformar la realidad si lo liberamos de las normas”
Sexo, deseo o ética del placer son algunos de los temas que hilan la escritora Sara Torres y la productora de cine porno Erika Lust en ‘La abundancia del deseo’.