Decrecimiento
Pactar co lume: a proposta do ‘Green New Deal’

‘¿Qué hacer en caso de incendio?’ ofrece unha introdución a este programa político para o público español

Incendio Windsor
Incendio que acabó con el edificio Windsor, en febrero de 2005. Guillermo Sanz

Coordinador do Instituto Resiliencia

22 jun 2019 10:08

O libro de Héctor Tejero (Madrid, 1981) e Emilio Santiago (Ferrol, 1984), prologado por Íñigo Errejón e recentemente publicado por Capitán Swing, fai unha presentación para todos os públicos —de doada lectura, exenta de notas a pé de páxina ou dunha bibliografía exhaustiva— dun termo que se vén instalando no discurso político e do ámbito ecoloxista, con todos os visos de se converter no renovado pelello dese desenvolvemento sustentable que xa amosa signos de ter esgotado o seu percorrido político e mesmo a súa viabilidade técnica. Ese termo non é outro ca o do Green New Deal, o New Deal verde, en referencia histórica ás medidas adoptadas por Roosevelt entre 1933 e 1936 para sacar os EUA da Gran Depresión, e que pretende aproveitar a súa positiva lembranza, aínda presente no imaxinario socioeconómico daquel país —como explican os autores—, e que foi posto de novo na primeira liña do debate político pola nova congresista estadounidense de orixe portorriqueña Alexandria Ocasio-Cortez, retomando un termo que acuñara Thomas Friedmann en 2007.

Decrecimiento
Adeus sustentabilidade, ola resiliencia

Hai quen apunta que o obxectivo da sustentabilidade xa non é posible e compre substituílo por un novo: a resiliencia.

O libro de Tejero e Santiago ábrese cun repaso pola situación que metaforicamente representa o "incendio" do título, moi nesgada cara ao aspecto unicamente climático, probablemente debido a ser este o foco do activismo de Contra el diluvio, colectivo ao que pertence Tejero, e deixando a cuestión do declive enerxético (na que Santiago Muíño conta con máis experiencia) nun segundo plano (de feito, apenas se menciona ata a p. 66), o cal acaba lastrando a viabilidade de moito do que nos propoñen na parte final do libro, na que entran a describir en que pode consistir un programa político dentro desa denominación de Novo Pacto Verde.

Mais antes de entrar a debullar a proposta deste "manifesto", os autores fan unha defensa de por que ven este como o único camiño viable, entre dous polos que dan por desacreditados: por unha banda a continuidade baixo a fórmula tecnocrática do business-as-usual, e pola outra o que eles cualifican de "catastrofismo", achegando unha descrición del na que dificilmente ningún colectivo nin persoa se podería recoñecer, constituíndo así un evidente home de palla, unha falacia na que asentan boa parte da súa defensa do GND, que non deixa de ser unha reedición progresista (socialdemócratada) daquel "there is no alternative" thatcheriano, o cal —paradoxalmente— eles mesmos critican. Isto é: xa que non é "suficientemente realista" ou "politicamente viable" formular políticas máis radicais, que aposten claramente polo recoñecemento da situación nos seus graves termos e da necesidade do decrecemento (contradicindo así indicios sociolóxicos que apuntan a que en realidade non sería tan difícil de asumir polo propio electorado de esquerdas, e renunciando de antemán a tentar unha estratexia franca), non queda outra alternativa realista que a de apostar polo reformismo paulatino dun capitalismo verde como "prerrequisito" previo a un poscapitalismo que si asuma —por fin— a necesidade de decrecer, o cal eles sitúan a un par de décadas vista. Tal e como recoñecen (p. 217), "o Green New Deal non fai senón regresar a formas de capitalismo socialmente máis razoables que eran predominantes antes dos anos setenta engadíndolles reformismo ecolóxico".

Incendio Edificio Windsor

A cuestión do tempo amósase fundamental para argüír que o GND é unha opción axeitada á crise civilizatoria: malia Santiago Muíño ter repensado as súas posicións e renegar dos prazos, acaba dando igualmente unha referencia temporal como base desta proposta, só que máis dilatada, pois —segundo afirma con Tejero— o GND é basicamente un plan para "gañar tempo". Porén, en ningunha das case 250 páxinas do libro poderemos descubrir mediante que mecanismo concreto as medidas que eles propoñen fornecerían ese tempo extra nin canto tempo se gañaría. Mais ben podemos intuír o efecto contrario, pois unha fuxida cara a diante (máis complexidade —big data, smart cities—, máis extractivismo —para tentar cubrir con renovables o nivel de consumo actual—, etc.) que non acabe de renunciar ao crecemento (e ao que eles recoñecen como a "enfermidade", isto é: o capitalismo), o que vai implicar a nivel metabólico é un máis rápido esgotamento dos combustibles e dos minerais, e un aumento das emisións de gases de efecto invernadoiro. Isto é o que xa levan advertindo os modelos de dinámica de sistemas desde hai máis de 40 anos: alongar a vida deste sistema só provocará unha caída máis brusca, no canto de evitala. Ademais, precisamente por medio desa defensa do extractivismo como mal menor e "transitorio" (pp. 175-176), o GND resulta un pacto fáustico que estira un chisco máis un modelo insustentable a conta de destruír territorio, como se non fósemos precisar cada hectárea de solo para nos alimentarmos cando a agricultura industrializada deixe de ser viable, un aspecto crucial que tampouco incorporan na súa análise.

Con todo, non poucas das medidas propostas neste libro-manifesto (así como da súa análise política e antropolóxica) poden ser compartidas por boa parte do ecoloxismo social, ou mesmo do movemento polo Decrecemento, polo Bo Vivir, a Vía da Simplicidade de Trainer, as propostas dun futuro alternativo de Turiel, ou a rede internacional das Transition Towns, pois non deixan de ser de sentido común. Xunto cunha confianza moito maior por parte dos autores nas capacidades da tecnoloxía ou do alcance termodinámico da eficiencia e da reciclaxe, o principal factor de diverxencia radica en que non se parte dun diagnóstico coincidente (eles asumen que aínda hai tempo para este tipo de rodeos, que non hai unha emerxencia enerxética ás portas, ademais de caer nun evidente antropocentrismo ao xulgaren que a cousa aínda non vai tan mal, como lles reprochou Jorge Riechmann).

Este diagnóstico lévaos a pensar que é factible e axeitado un abandono paulatino e disimulado do capitalismo (no que se busca expresamente ter de "aliadas" as propias empresas capitalistas!), pasando por unha fase intermedia na que se aminoren os seus efectos máis destrutivos nos terreos social e ecolóxico. Polo menos que se aminoren nos países enriquecidos (agás pola cuestión devandita do extractivismo local) pois as implicacións desta carreira a prol dunha electrificación masiva das nosas sociedades (extrapolable a todo o mundo?) alimentada polas mal chamadas "enerxías renovables" pode dar pé a algo sobre o que pasan silandeiramente os autores: o que Carlos de Castro denominaba "colonización renovable" (outros chámano "colonialismo verde") dos países empobrecidos.

Tristemente, a xustiza climática apenas se trata de pasada (pp. 36-38), con declaracións como "a loita contra a mudanza climática non pode ser unha sorte de efecto rebote perverso da dominación colonial ou clasista", para esquecer despois no resto do libro as repercusións que as propostas presentadas terían sobre ese aspecto incómodo da promesa 100% renovable sobre o que tampouco Ocasio-Cortez, Jeremy Corbin ou a socialdemocracia española (PSOE, Podemos, etc.) fan mención nin cálculos. A única "xustiza" presente no resto da obra é a "social", claramente referenciada ás propias sociedades industrializadas na que se aplicaría este plan reverdecedor.

Ás eivas do texto podemos acrecentar a presenza, en diversos apartados do libro, dun notable grao de tecnooptimismo que delata que os autores non se desembarazaron totalmente dos mitos da Modernidade e do Progreso: confianza na tecnoloxía e na "innovación", mito da "economía circular" (como poderiamos xustificar eses pretensiosos termos cando a reciclaxe do metabolismo industrial é tan ridícula e non hai maneira viable de aumentala sen disparar o consumo enerxético varias ordes de magnitude?), mito da desmaterialización da economía por medio das TIC, capacidade da reciclaxe de materiais para soster ela soa a Megamáquina renovable, etc. Outra carencia moi salientable do libro é a apenas perceptible presenza do concepto de resiliencia (as escasas mencións limítanse á "resiliencia climática" ou "ecosistémica"), que segundo algún sobranceiro autor que eles mesmos inclúen nas súas referencias (Dennis Meadows), debería ser a que guiase as políticas para facermos fronte á crise ecosocial, en substitución do paradigma da sustentabilidade, no que aínda pretenden dar outra volta de porca co flamante novo lema do GND, como compañeiro necesario —pola banda esquerda— da axenda dos ODS e da (suposta) 4ª Revolución Industrial.

Decrecimiento
O consumo da economía desmaterializada

A desmaterialización da economía converteuse nun mantra da política moderna que agacha unha gran mentira.

Así e todo, entre os acertos e valores do libro cómpre recoñecer, por exemplo, a necesaria advertencia lanzada (pp. 151-155) a certa póla libertaria do movemento colapsista de que o Estado aínda vai manter moita capacidade de facer (ben ou mal) nas décadas que temos por diante, e que polo tanto sería irresponsable deixar ese campo de xogo político en mans da alternativa nazi (da que levan moito tempo advertindo Susan George, Carl Amery, Carlos Taibo, Fernández Durán & González Reyes, entre outros). Unha alternativa, por certo, que non rexeita a radicalidade antisistémica do discurso nin das propostas, mentres que a esquerda aínda non se dá librado (este libro é unha proba máis) dun tépedo reformismo que non está á altura dos tempos radicalmente diferentes que estamos a vivir. Malia esta advertencia, os autores non desprezan a construción de sementes de poscapitalistmo desde abaixo, e mesmo apostan claramente por unha estratexia dual (p. 136 e outras), aínda que non deixe de renxer o feito de cederen á vangarda da transformación antropolóxica ecosocialista en mans dos proxectos non-estatais, renunciando en boa medida —sen xustificación aparente— á capacidade de comunicación e evanxelización en mans dos medios de comunicación dos que dispón o Estado e os partidos políticos, ou a contribuír dunha maneira decidida á mudanza cultural precisa mediante políticas nidiamente coherentes desde o vértice superior da estratexia dual (predicar co exemplo / propaganda polos feitos).

A impresión final do libro ben podería plasmarse levando a selección do título a unha irónica conclusión que contradí a que pretenden argumentar os seus autores: "Que facer en caso de incendio?" ...Semella claro que o sentido común non nos levaría precisamente a facer un "pacto" co lume ou cos pirómanos que o provocaron. O que cómpre é extinguilo, se aínda é posible e non arriscamos a nosa vida no intento, ou correr cara á saída de emerxencia máis achegada se o edificio (capitalista-industrial) xa non ten salvación.

Decrecimiento
Os concellos contra o caos climático

Un movemento de concellos pelexa por declarar a emerxencia climática mundial ante a inactividade dos estados.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.
Pensamiento
Lola Olufemi “No me atraen las utopías lejanas, estoy más interesada en el ahora”
La escritora e investigadora británica Lola Olufemi trabaja desde la certeza de que el presente no es una jaula, desde la confianza en que viviremos cosas diferentes aunque no se sepa exactamente de qué tipo van a ser.
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
Libertad de expresión
Libertad de expresión La Justicia da la razón al humorista Héctor de Miguel, Quequé, frente a la denuncia de Abogados Cristianos
La Audiencia Provincial de Madrid estima el recurso de apelación presentado por Héctor de Miguel, imputado por unas declaraciones tras una denuncia de Abogados Cristianos.

Últimas

Ayuntamiento de Madrid
Fórmula 1 en Madrid Madring: el gran evento de la “marca Madrid” que no respeta trámites ni esperas
El Ayuntamiento ha aprobado la licencia de obras del futuro circuito de Fórmula 1 mientras el plan urbanístico del mismo está recurrido en el Tribunal Superior de Justicia de Madrid y sin resolver a las alegaciones de la oposición ni vecinales.
Capitalismo
TRANSICIÓN ENERGÉTICA JUSTA Araba frente a la nueva fiebre verde: cuando la transición energética amenaza a la tierra común
Más de 80 macroproyectos energéticos y una red de alta tensión planean atravesar Araba, vendiéndonos la transición verde mientras arrasan bosques, pastos y comunidades rurales. Pero este territorio ya conoce otra forma de gestionar la energía.
There Is Alternative
There Is Alternative There Is Alternative #3: de bancos que financian genocidios, finanzas éticas y todo lo que no sea Netanyahu
Tercer episodio del podcast There Is Alternative de El Salto Radio sobre empresas que ganan dinero con la masacre al pueblo palestino, de la banca armada que les ayuda y de las alternativas de las finanzas éticas.
Más noticias
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Violencia machista
Violencia machista Estadística del INE sobre violencia de género: disminuye un 5% en 2024 tras aumento histórico del 12% en 2023
En 2024 se registraron 34.684 mujeres víctimas de violencia de género correspondientes a los asuntos en los que se habían dictado medidas cautelares u órdenes de protección.
Alemania
Alemania Friedrich Merz es elegido canciller alemán por la gran coalición tras una jornada de suspense
El nuevo canciller alemán supera una votación extraordinaria tras un sonoro fracaso en su primer intento. Los conservadores gobernarán con el partido socialdemócrata.
Senegal
Senegal El Gobierno senegalés cumple su primer año en el poder con más preguntas que respuestas
El Pastef, el partido panafricanista senegalés, llegó a la presidencia a finales de marzo de 2024 con propuestas radicales de cambio. Un año después, limitado por la deuda externa, mantiene el apoyo popular mientras busca un nuevo acuerdo con el FMI.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.