Economía
O Capitalismo: Titanic afundíndose ou cancro da biosfera?

Dúas son as metáforas máis recorrentes ao redor do colapso da civilización industrial capitalista.

Cancro
Imaxe de Skeeze en Pixabay

Coordinador do Instituto Resiliencia

20 nov 2019 06:03

Seguramente a imaxe alegórica máis repetida nos textos e conferencias que abordan o proceso de colapso do sistema socioeconómico hexemónico (o Capitalismo) sexa a do Titanic. Desde o suceso histórico do seu afundimento en 1912, a historia deste barco transformouse nun símbolo arquetípico do fracaso dos grandes proxectos na nosa cultura popular, pero é sobre todo co espertar da conciencia de que a Megamáquina civilizatoria pode colapsar, cando o seu carácter de hybris que remata moi mal (coma nas traxedias gregas), comeza a ofrecer un encaixe case perfecto coa historia do Capitalismo. Coma este, o buque era o máximo expoñente do progreso técnico da época, e conducía unha gran cantidade de persoas de toda condición (microcosmos representativo das sociedades contemporáneas) cara a un futuro de prosperidade simbólica (América, na historia do naufraxio real).

Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Pero é nomeadamente a arrogancia de afirmar que o buque era insomerxible a que converte este episodio da historia marítima nunha analoxía ben axustada ás advertencias lanzadas desde esa rama na que intersectan ecoloxistas, científicos, filósofos e toda caste de divulgadores, e que na Francia denominan collapsologie. Así, o sistema capitalista, dinnos, é inafundible, é capaz de continuar indefinidamente, como punta de lanza definitiva do mito do Progreso Perpetuo. Mais existen os icebergs —imprevistos para a tripulación, non considerados polos enxeñeiros— agardando ominosamente en pleno rumbo de colisión... No caso da nosa civilización, eses icebergs serían o declive enerxético, a mudanza climática e outros factores desta múltipla crise ecosocial que estamos a vivir. De feito, algúns din que o buque capitalista xa colidiu, ou cando menos de que xa está "tecnicamente afundido", pois a inercia fai que mesmo albiscando xa a tripulación a punta do iceberg, sexa imposible deter ou virar o barco a tempo para evitar o impacto. E, namentres, como di o poeta e filósofo Jorge Riechmann nos seus Graffitis para neandertales, distraémonos cunha economía de "tahúres buscando la mínima ventaja sobre el otro en la mesa de juego del Titanic", ou como di o tamén poeta colapsista La Caiguda, "Con gran esmero sacamos brillo a la cubertería del Titanic / soñando que a su debido tiempo / el oro, la plata y el bronce / serán justamente repartidos".

O insomerxible buque Titanic é unha recorrente alegoría do rumbo de colapso civilizatorio que leva o Capitalismo.

Un dos científicos que considera que en realidade o Titanic xa colidiu é Carlos de Castro, profesor da Universidade de Valladolid, doutor en Física especializado no modelizado do sistema-mundo mediante dinámica de sistemas e un destacado continuador da Teoría Gaia de Lovelock e Margulis (sobre a que acaba de publicar un novo libro). O profesor De Castro, quen tamén ten publicadas un par de novelas con transfondo científico-ecolóxico, adoita debullar a metáfora do Titanic incidindo nos paralelismos co proceso de colapso/descomplexización que están a vivir as nosas sociedades. Así, por exemplo, comparou os atrancos dos pasaxeiros de 3ª clase daquel famoso buque para accederen aos botes salvavidas co xurdimento das respostas fascistas á crise de recursos, e apunta ás cuestións éticas que van xurdir a medida que a poboación sexa consciente do afundimento nese dilema moral que Gardin formulara como lifeboat ethics. Para o físico, tentar salvar o Titanic (isto é, o sistema actual) é "unha perda de recursos e de tempo" que nos expón ao risco de afogarmos todos. Así e todo, advirte: "si que podemos (e debemos) salvar o maior número de persoas posible".

Mais Carlos de Castro salientou desde hai tempo —por exemplo en El Origen de Gaia ou en Reencontrando a Gaia, á parte de en diversas comunicacións persoais, conferencias e debates en colectivos de divulgación— que, en consonancia coa súa teorización de Gaia como un organismo vivo, existe unha metáfora se cadra máis precisa e acaída para o proceso que está a vivir a nosa civilización: a analoxía xa non sería técnica e da física newtoniana (barco que afunde, coche sen freos, etc.), senón ancorada nos sistemas dinámicos e na bioloxía; isto é, o cancro. Non sería a especie humana (como ás veces xa se apuntou) senón o modelo socioeconómico capitalista, quen se está a comportar como un cancro que ameaza a propia supervivencia do organismo que o acolle, a Biosfera, chamada Gaia desde as primeiras teorías de Lovelock, e coñecida como Nai Terra, Pachamama, etc. nas culturas ancestrais. Segundo explica De Castro, o capitalismo sería "un proceso canceroso" xurdido no organismo Gaia, posiblemente mesmo con raíces antropolóxicas anteriores (Neolítico, Antigo Testamento...). Os paralelismos entre os dous procesos son moi numerosos e "con forte fundamento científico": crecemento desbocado, metástase, ineficacia enerxética, acaparamento de recursos, perda funcional, etc.

A metáfora alternativa da civilización capitalista como cancro da Biosfera é defendida por científicos como Carlos de Castro, apoiándose nos numerosos paralelismos.

Porén, conceptualizar o sistema capitalista dunha maneira orgánica, moito máis precisa cá da economía convencional, resulta tamén moito máis polémico que facelo con famoso e desgraciado transatlántico, sobre todo porque a conclusión é obvia: se o capitalismo é un cancro, o que cómpre é erradicalo, e non aplicar "reformismos" (verdes, con rostro humano, neokeynesiáns, en transición, renovables, etc.) que sería o equivalente a tentar "curar o cancro con aspirinas". Denuncia, así, o físico castelán, que "un cancro é antisistema e suicida" e advirte de que "pode morrer matando", e iso incluiría a propia Gaia, que se é un organismo, pode morrer. De aí, conclúe De Castro, a transcendental relevancia de determinar cientificamente, alén das metáforas, se efectivamente Gaia é un organismo (como defende a Teoría Gaia) ou non, un terreo de investigación no que el leva décadas traballando e que ofrece, xa que logo, unha perspectiva nova á loita anti/poscapitalista, así como aos diagnósticos que elabora o ecoloxismo no seu conxunto. Sen dúbida, curar o cancro capitalista ha ser moi duro, pero cómpre primeiro aceptar que o é, como primeiro paso imprescindible no difícil camiño á curación da Biosfera e á nosa propia supervivencia como unha das especies que a conforman.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Economía
Fiscal Impuestos de Trump: subida a los consumidores y protección a Silicon Valley
Las primeras medidas fiscales anunciadas por el nuevo presidente de los Estados Unidos dejan bien claras sus intenciones, quiénes se van a beneficiar de ellas y quiénes las sufrirán.
Economía colaborativa
Crecimiento económico ¿Cuánto dinero necesitas para ser feliz?
La paradoja que toma el nombre del recientemente fallecido Richard Easterlin señala que el dinero no siempre garantiza la felicidad. La economía del bienestar nos invita a reflexionar sobre cuánto dinero necesitamos realmente para ser felices y cuále
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Laboral
Laboral Investigada unha rede empresarial que explotaba a 82 migrantes nunha granxa de Lugo
Polo de agora, tres persoas responsables da granxa de Begonte centran as investigacións da Garda Civil. As 82 persoas explotadas vivían nun hotel de Ordes (A Coruña) que non tiña sequera licencia de hostalaría.
Galicia
Galicia ¿Quién es quién en Greenalia? La empresa que quiere otra celulosa en Galicia y arrasa olivares en Andalucía
Los tentáculos del entramado empresarial tras esta corporación tocan a gran parte de la oligarquía gallega. Desde medios de comunicación como 'La Voz de Galicia' hasta equipos de fútbol como el Deportivo o entidades financieras como Abanca.
Salario mínimo
Pacto bipartito Trabajo y sindicatos acuerdan la subida del salario mínimo en 50 euros sin el apoyo de la patronal
Díaz anuncia un acuerdo con los sindicatos que llevará al Congreso de Ministros de forma “inminente” la propuesta del Ministerio de Trabajo. Los sindicatos proponían una subida de 66 euros y la patronal, de 34 euros.
Hidrógeno
Descarbonización Los planes de expansión del hidrógeno en Europa chocan con la falta de energía verde para producirlo
La escasez de hidrógeno producido con renovables y el exiguo desarrollo del aluvión de proyectos anunciados ponen en entredicho la estrategia de descarbonización en Europa, según un informe de Global Energy Monitor.
Madrid
Justicia El fiscal general del Estado, en el alambre, declara como investigado ante el Supremo
Álvaro García Ortiz acude al alto tribunal a explicar su versión de las filtraciones denunciadas por el entorno de la pareja de Isabel Díaz Ayuso. Es la primera vez que un fiscal de su categoría declara como investigado.

Últimas

Dana
Tres meses de la dana “Aquí no llovió casi nada”
VV.AA.
Un vecino de Benetússer explica cómo la riada arrasó y cambió para siempre las vidas de miles de personas.
El Salto Radio
EL SALTO RADIO Cultura y resistencia desde América del sur
Cuatro historias sonoras de experiencias creativas y comunitarias en algunas ciudades de Perú, Argentina y Paraguay
Opinión
Opinión Monetizadores de la estupidez
Ser un chalado anticiencia puede llevar a pasearte por radios, televisiones y streamings porque eres rentable para gente sin un mínimo de ética periodística.
Más noticias
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez resucita el decreto ómnibus con más ayudas a los propietarios
El Gobierno anuncia un acuerdo con Junts para reflotar el decreto que permite revalorizar las pensiones con nuevos avales estatales para caseros. El presidente se compromete a convocar una moción de confianza.
Crímenes del franquismo
Víctimas de la dictadura Admitida a trámite otra querella por los crímenes del franquismo en Madrid
Carlos Serrano Suarez denuncia que fue sometido a torturas por parte de cinco policías de la Brigada Político Social. El juzgado número 41 ha decidido abrir el caso, algo que desde CEAQUA califican como “excepcional”.
Galicia
Galicia La Xunta maniobra para ampliar la balsa de lodos rojos de Alcoa pese a los riesgos medioambientales
La conselleira de Economía e Industria, María Jesús Lorenzana, garantizó al comité de empresa de la planta de Alcoa en San Cibrao, situada en Cervo (Lugo), que ampliará su capacidad a pesar del riesgo medioambiental.
Madres protectoras
Justicia Colectivos feministas piden medidas para asegurar un juicio justo a una madre protectora acusada de secuestro
Las organizaciones piden que se tome en consideración la denuncia por abusos sexuales contra el progenitor, los intentos de la mujer por buscar medidas de protección en España y el arrancamiento de su hija.

Recomendadas

Medio rural
Reportaxe As mulleres rurais soñan con deixar de ser heroínas
A falta de servizos básicos no rural é a primeira pedra no camiño de quen quere vivir e desenvolver os seus proxectos fóra da cidade. Aínda así, o rural galego atópase á cabeza en canto a titularidade feminina respecto á media do Estado español.
Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Jaén
Andalucía Lopera no quiere que Greenalia especule con sus olivos
Decenas de pequeños olivareros de la Campiña Norte de Jaén podrían perder sus terrenos en beneficio de una empresa que quiere talar los árboles para instalar siete parques fotovoltaicos.