TVG
TVG: o goberno ten o mando

Chegas á casa e prendes a tele. Es das que prefiren informarse en galego e, sobre todo, do que pasa no país, preto de ti, que para saber do de máis lonxe non escolles a TVG. Arranca como cada día o Telexornal da Galega. Pápalo enteiro. É fiel á realidade o relato que che acaban de contar? Foron esas as únicas cousas que pasaron, as noticias que debes coñecer? Nesa orde de importancia? Con eses protagonistas dos que destacaron esta ou aqueloutra declaración? Quedaches, obxectivamente, ben informada?

A maioría dos xornalistas que traballan dentro opinan que non, que non sempre, e denuncian prácticas sistemáticas de manipulación informativa que vulneran mesmo dereitos fundamentais.

As queixas non son novas, levan anos saíndo esporadicamente á luz pública, pero o malestar do persoal da CRTVG desbordou nunha asemblea en febreiro de 2013. O contexto, o tratamento que se lle estaba a dar aos innumerables casos de corrupción política que abrollaban; o detonante, a ocultación nun informativo da portada do xornal que publicaba os chamados papeis de Bárcenas.

Organízase a denuncia

Nesa asemblea de traballadores e traballadoras canalizouse a fartura. Alguén propuxo crear un blog para denunciar día a día cada caso concreto de manipulación informativa. Nacía Eunonmanipulo, iniciativa amparada polo comité de empresa pero nutrida polo traballo dun grupo de xornalistas que se implicaron nesa tarefa de vixilancia e control, con fins tamén didácticos de visibilización das técnicas de manipulación empregadas.

O blog chegou a actuar como unha especie de contra-informativo. Algunhas das denuncias máis escandalosas tiveron unha enorme resonancia, pública e parlamentaria. Eunonmanipulo contou, por exemplo, como se obrigou a usar os planos máis duros o día do accidente de Angrois, ou cando se ocultou a información sobre a carretaxe de votantes nunhas eleccións por parte dun membro do consello de administración da CRTVG nomeado polo PP, ou cando se denunciou o discreto uso nos informativos das fotos do presidente da Xunta en compaña do narcotraficante Marcial Dorado.

 A eficacia mediática do blog chegou ao seu punto álxido coa súa aparición no programa El Intermedio do Gran Wyoming, de La Sexta. En palabras das artífices do blog, ese foi un día de tristura e orgullo. Orgullo pola difusión a grande escala dos principios e os valores de servizo público e dignidade laboral que aseguran defender estes profesionais, e tristura por ver como a imaxe da empresa chegaba a unha situación de exposición pública tan lamentable. De fondo, tensión nos corredores da CRTVG, malestar das persoas que se sinten sinaladas como colaboracionistas imprescindibles, a inevitable división da redacción entre “mercenarios” e “xornalistas”, o debate sobre se a denuncia pública desprestixia a empresa, poñendo en risco a súa continuidade ou se, pola contra, é o único camiño para dignificala, garantindo o cumprimento daqueles principios que xustifican a súa razón de ser. 

Capricho ou causa xusta?

Repasar a normativa e a lexislación pode axudar a enmarcar e a situar a natureza do conflito que se vive na radio e na televisión pública de Galiza. A Constitución española garante, no seu artigo 20, o dereito ás liberdades de expresión e información de acordo coa configuración que eses dereitos teñen na Declaración Universal dos Dereitos Humanos e no Convenio Europeo de Dereitos Humanos, dous textos fundamentais para entender o papel que xogan os medios públicos no conxunto da formación da opinión dos cidadáns.

A liberdade de información comprende dous dereitos: un de transmitir información e outro de recibila. Se o primeiro deles é de quen o exerce, particularmente o xornalista ou a xornalista pola súa posición como profesional da información, o segundo é un dereito tanto individual como colectivo e, polo tanto, obxecto de especial protección. Tanto o Tribunal Constitucional español como o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos entenden que os dereitos protexidos nos artigos 20 e 10 da Constitución española e do Convenio Europeo de Dereitos Humanos, respectivamente, son garantes da propia existencia do sistema democrático. 

Medios públicos

Non existe un correcto funcionamento do dereito á información se falla o propio sistema que delimita a veracidade da información. Malia ser un concepto que puidera parecer abstracto, “veracidade” implica o respecto á pluralidade de visións que un mesmo feito pode presentar fronte a opinión pública. A Lei 9/2011 dos medios públicos de comunicación audiovisual de Galiza, coas moitas eivas que ten na súa redacción, salienta como un dos principios da súa necesidade a garantía da “independencia, obxectividade e veracidade da información”, para destacar a continuación o control político —parlamentario— desa garantía. Pero tamén establece controis que ata o de agora ese mesmo poder político fallou en desenvolver: a creación de órganos internos que vixíen o cumprimento do dereito constitucional e mesmo do dereito humano, da liberdade de información na CRTVG.

Estatuto Profesional e Consello de Informativos

O Estatuto Profesional e o Consello de Informativos son dous deses órganos internos de control. Malia que a súa creación está prevista desde o ano 2011, cando o Parlamento galego aprobou (cos votos do PP e do PSOE) a lei que regula actualmente a CRTVG, non se moveu un papel ata o de agora na política para sacalos adiante. Os únicos movementos que houbo a este respecto, pacientes e constantes, déronse e danse por parte dos traballadores e traballadoras da CRTVG, a través dos seus representantes no comité de empresa, que asegura ser quen conseguiu introducilos no texto daquela Lei.

Palabras vacías infértiles: pasa o tempo e devén en frustración. En 2013, en paralelo a Bárcenas e ao nacemento do blog, entréganse no Parlamento 345 sinaturas de profesionais da radiotelevisión pública que denuncian a manipulación e esixen dunha vez a posta en marcha do Estatuto e o Consello, instrumentos destinados, segundo a propia Lei que os recolle, a “velar pola independencia, pola veracidade e pola obxectividade dos contidos informativos difundidos por todas as canles da CRTVG”. Seis anos despois da aprobación da Lei, non hai nin rastro destes órganos. Por que? Acaso non interesan? A quen lle estorban? 

Un can de garda que non morde

O papel dos medios de comunicación como whatchdog —can gardián— do poder como garantía dunha opinión pública libre, definido amplamente polos tribunais vixiantes dos dereitos fundamentais, non funciona nos medios públicos de Galicia ante a ausencia dun órgano profesional que, como fai o comité de empresa no ámbito laboral, certifique a defensa do exercicio da liberdade de información con todas as garantías de veracidade esixibles.
A ausencia dese Consello de Informativos motivou o nacemento de Eunonmanipulo, unha irregular ferramenta improvisada, neste momento en letargo por fastío, que recoñece estar lista para activarse en calquera momento, cando prenda outro incendio por mor dunha nova manipulación especialmente grotesca ou grave. Eles e elas devecen por depoñer as plumas, por traballar con normalidade democrática. Pero non hai descanso. Hai unhas semanas, o comité de empresa ofrecíalle de novo amparo a un redactor que denunciou a manipulación dunha noticia que elaborara. E outra vez a tensión nos corredores, a casa sen varrer, o vello debate.

Ningún profesional de dentro é capaz de negar que precisan dotarse dun mecanismo que garanta a defensa dos seus dereitos e ata o cumprimento dos seus deberes no exercicio da liberdade de información. Así as cousas, podemos confiar nos telexornais, nos informativos, nos programas que emiten ou difunden a TVG e a RG pola canle que sexa? Haberá que sentarse fronte a nosa tele, a nosa radio ou a pantalla do noso ordenador con espíritu crítico e alerta para atopar a resposta.