Especulación urbanística
A longa batalla de Elviña

San Vicenzo de Elviña leva décadas enfrontando un urbanismo depredador acubillado pola necesidade de crecemento da cidade da Coruña que deu ás costas á súa identidade e ás persoas que habitan nela.

Elviña non se vende_1
Todos os venres dende hai sete anos as veciñas de Elviña ocupan a pasarela de Alfonso Molina. Óscar Górriz
31 ene 2019 06:03

Ignorada polas institucións e pola meirande parte da concidadanía, a veciñanza deste pobo que nunca quixo ser un barrio máis da cidade, segue a pelexar polo seu dereito a existir e marca o camiño para imaxinar outros xeitos de pensar o territorio. En palabras de Pilar Santiago, activista de Elviña non se vende, “estamos desaloxando as veciñas da cidade, e logo poñemos monólitos lembrando o pasado. Compre pelexar por outro modelo de urbanismo”.

En tempos, San Vicenzo de Elviña foi unha parroquia extensa e de grande importancia para Coruña. De orixe preindustrial e situada na periferia, contiña unha grande extensión de terras de cultivo e foi coñecida como a despensa da cidade. Coa expansión da urbe, a mediados dos anos 50, a labranza entrou en crise. “Mantívose a explotación de hortas e pastos, pero en moitos casos para o abastecemento das familias”, apunta Luís Gómez, presidente da Asociación veciñal de Elviña e Castro. A parroquia de Elviña comeza a desaparecer.

Tras décadas de agresións en forma de proxectos urbanísticos, e castigada por plans xerais ou parciais de urbanismo, a parroquia quedou reducida a dous lugares, Elviña e Castro, asoballados por infraestruturas viarias, polígonos residenciais e industriais, e polos terreos do campus da Universidade da Coruña.

“Desarrollismo”

Primeiro chegaron as grandes infraestruturas. “A rede viaria cambiou completamente a configuración da parroquia”, sinala Luis Gómez. “A principal vía de entrada na cidade, Alfonso Molina, incide directamente no núcleo de Elviña, e as ampliacións van levando casas e fincas”. Moita xente marcha porque non pode facer vida ao carón dunha vía de tales dimensións, e pola constante ameaza dunha nova ampliación.

Compre deixar de pensar no territorio como mero soporte das edificacións, senón como soporte de vida, de historia, de natureza

Logo chegaron as fábricas. A veciñanza de Elviña aínda lembra o golpe que supuxo a entrada de Fertiberia, adicada á produción de fertilizantes. Ao amparo da Lei de Expropiación Forzosa colleron moitas leiras do medio rural de Elviña. Gómez lembra cando as Mariñas Douradas quedaron sepultadas pola fábrica, e Carlos Maceiras, un histórico activista veciñal, engade: “Chamábanlles así porque eran terras húmidas e moi produtivas, tiñan varias colleitas ao ano. Fertiberia entrou no ano 64 e inmediatamente a froita de Castro de Elviña desapareceu e as leiras sufriron o deterioro derivado dos tóxicos que empregaban na fábrica”.

Aos poucos chegaron os polígonos. Enrique Seoane, doutor en Arquitectura e profesor e investigador na UDC, explica como a mediados do século pasado, cando se visualizan os límites da cidade, decidiuse que en vez de medrar como unha ‘mancha de aceite’ a cidade medraría ‘por paquetes’: “É un proceso que leva a absorber o rural por medio do arrase, sustentado na idea de que moita xente prefería vivir en pisos. En plena ditadura, quen non estivese de acordo, non tiña moito que facer”.

“Estas leis”, prosegue o urbanista, “non tiveron en conta a especificidade do territorio galego”. O sur de Madrid medrou con plans parciais semellantes, cara a onde había campos. “Pero aquí non hai campo, hai aldeas e no caso de Elviña xa non eran aldeas, senón vivendas unifamiliares, que se xeneralizaron nos anos 70, e leiras. Compre deixar de pensar no territorio como mero soporte das edificacións, senón como soporte de vida, de historia, de natureza”, conclúe Seoane.

Elviña non se vende_3
Para a construción do Parque Ofimático foron expropiadas forzosamente máis de cincuenta casas. Óscar Górriz

O colectivo de arquitectura Ergosfera sinala que estas zonas se “paralizan” por caer dentro da zona de interese dalgún proxecto urbanístico, e quedan como hai trinta anos: sen beirarrúas, alumeado público e sumidoiros. “Así expulsan á xente das súas vivendas”. Falouse dunha ‘xeración perdida’ que tivo que marchar ao non poder construír unha vivenda na súa propia leira, ou rehabilitar a que xa tiñan, por tela en terreos paralizados. A consecuencia foi o avellentamento da poboación e o progresivo deterioro do lugar. “E no futuro, o plan prevé rematar de cercar os núcleos con máis solo urbanizable”, conclúen os arquitectos.

A Universidade

Moito do que hoxe coñecemos como o campus de Elviña e da Zapateira provén da venda dos terreos de Fertiberia, a comezos dos anos 90, e do monte de man común do Castro. “Foi un dos moitos procesos especulativos de [o alcalde socialista] Paco Vázquez”, afirma rotundo Carlos Maceiras. “Os terreos da fábrica tiñan que ser restituídos aos seus propietarios a cambio da ridícula cantidade que recibiran pola expropiación. Pero o Concello negociou coa fábrica e colocou aí a Universidade”. A veciñanza de Elviña, tristemente afeita a preitear, comeza un proceso xudicial complexo contra esta manobra. A xustiza remata por darlles a razón anos despois, mais o proceso xa non tiña volta atrás.

“A Lei do Solo menciona unha vez a palabra veciñanza, e pola contra menciona por 180 veces a palabra propietario. O sistema está pensado para ser máis forte que o poder democrático”, denuncian dende Ergosfera.

“No plan de urbanismo argallaron un millón de metros cadrados para a Universidade, unha barbaridade”, prosegue Maceiras. Ese plan recollía unha ampliación para unha residenecia universitaria e infraestruturas para comunicala cos campus e coa cidade. En 2008 chegan novas expropiacións. “Fixémoslles fronte”, afirma o activista. “Demos boas razóns, fixemos mobilizacións e a presión necesaria para conseguir salvar trinta casas que hoxe poden ser arranxadas e vivir nelas”.

Para o presidente da asociación veciñal, Luís Gómez, esa nova fronte da interminable Batalla de Elviña tivo “un resultado agridoce”. “Presentábase un horizonte de transformación que se cambiou en parte co esforzo da veciñanza. Salváronse moitas casas, pero moitas outras non”, afirma.

Unha das moitas casas que segue afectada pola ampliación da universidade é a súa, na que segue habitando dende hai dez anos pero que xa non lle pertence. Chegou ao acordo de que podería habitala até que se desenvolvan as ampliacións planeadas, unha situación habitual para a veciñanza dos lugares de Elviña e Castro.

O parque ofimático

“En 1991, a Xunta presenta o Parque Ofimático, un proxecto faraónico de parque empresarial de alta tecnoloxía”, lembra Pilar Santiago. En 1995 desbotaron o proxecto pola falta de empresas interesadas, e foise transformando para permitir usos residenciais de vivenda pública, privada e terciaria. Comezaron mercando leiras en Xuxán, As Cernadas, Galán e Eirís de Abaixo, separados do núcleo de Elviña pola avenida de Alfonso Molina. Pronto ampliaron o proxecto e conseguiron saltar ao outro lado da avenida. “Concederon tanta edificabilidade que non tiñan espazo para equipamentos”, explica Santiago.

En 2007 apróbase o Proxecto de Reparcelación. As veciñas que non venderon son expropiadas, e convertidas en promotoras do polígono: “Se hai un 51% de persoas propietarias dos terreos que quere comezar a construír, a lei outorga mecanismos para obrigar a vender a quen non o fixera”, apuntan dende Ergosfera.

“Ser promotora leva canda si pagar as cotas de urbanización: tes que pagar farois, beirarrúas, etc. logo de perder a túa casa na expropiación. En moitos dos casos non chegaches nin a cobrala, xa que os gastos son maiores que os cartos que pagaron polas vivendas”, completa Pilar Santiago.

Foi o caso, por exemplo, de Emilio Rey e Evangelina Paz, traballadores xubilados aos que lles foron expropiadas dúas leiras con casa de 2.200 metros cadrados por 90.000 euros, en troques dunha parcela no polígono de menos de 700 metros cuns gastos de urbanización de 339.754,90 euros. Non dan as contas.

Elviña non se vende_2
Evangelina e Emilio diante da súa casa, expropiada polo Concello para a ampliación do Ofimático. Óscar Górriz

“En ningún momento recibimos información por parte da administración. Descubrimos pola prensa que ían chegar as cartas de desaloxo”, denuncia Pilar Santiago. “Un día vas pagar o IBI e dinche que a túa casa non é túa. Que meses antes nolas deran de baixa no catastro”, lamenta Loli Rey. “Foi nese momento cando comezamos as mobilizacións”.

Elviña non se vende

As veciñas xúntanse para facer fronte a esta nova agresión e nace ‘Elviña non se vende’. Alegacións, manifestacións e desobediencia civil son as ferramentas coas que a veciñanza se enfronta á Xunta e ao Concello para defender a súa terra. Esixen a desafectación das seis casas que aínda quedan en pé e deixar a marxe dereita de Alfonso Molina fóra do proxecto. Tamén solicitan a restitución da casa de Varo e Isabel, derrubada tras un violento desaloxo en 2014, estando no goberno municipal o PP de Carlos Negreira, para a construción dunha ponte de unión entre o polígono e a Universidade.

A ponte foi finalmente desbotada, deixando a vergoña do soar cos restos da casa demolida como unha mostra máis deste absurdo e violento proceso urbanístico. “Seguimos buscando unha saída negociada. Confiamos que os resultados sexan salvar a parte de Elviña que queda en pé afectada polo polígono e liberar ás veciñas da promoción no Ofimático e das débedas adquiridas”.

Elviña non se vende_4
Soar cos restos da casa demolida de Varo e Isabel hai case cinco anos. Ao fondo, o Ofimático. Óscar Górriz

“Moita xente que vivimos este proceso quedamos tocados”, recoñece Luis, o home de Pilar. “Déixante sen casa, sen cartos. Imaxina que espertas un día e debes medio millón de euros”. As forzas non son as que foron, pero seguen na loita. Todos os venres, dende hai máis de sete anos, ocupan a pasarela que cruza Alfonso Molina para lembrarlles ao Concello, á Xunta e aos grandes promotores que “Elviña non se vende”.

“Debe ser a veciñanza quen tome as decisións, non os técnicos e profesionais implicados nun plan xeral. A sociedade é madura e sabe orientar o seu destino”, afirma o urbanista Enrique Seoane.

“A Lei do Solo menciona unha vez a palabra veciñanza, e pola contra menciona por 180 veces a palabra propietario. O sistema está pensado para ser máis forte que o poder democrático”, denuncian dende Ergosfera. “Debe ser a veciñanza quen tome as decisións, non os técnicos e profesionais implicados nun plan xeral. A sociedade é madura e sabe orientar o seu destino”, engade Enrique Seoane. “Agora toca restaurar, reedificar, rehabilitar. Non é momento de medrar”, prosegue o urbanista, “senón de cualificar e centrarse en mellorar a vida dos que estamos”.

A cidade do culto ao coche e ao cemento, dos ríos esquecidos e do patrimonio xacente baixo edificios e campos de golf, é tamén a cidade que pensa na ecoloxía e na produción de quilómetro cero, na mobilidade sostible e nas hortas urbanas. Un corpo complexo que debe medrar con idéntica complexidade. Dende unha cidadanía consciente e coñecedora de como funcionan os procesos urbanísticos, capaz de enfrontarse a eles e modificalos, é posible imaxinar outras cidades posíbeis, como a que descobres cando vas dar unha volta por Elviña e Castro, e falas un anaco coa boa xente que os habita.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Análisis
Análisis El entorno de Bernabé Cano, al rescate de un Mazón cubierto de barro
El alcalde de La Nucía, Bernabé Cano, que aparecía en el sumario de la Gurtel como anfitrión de fiestas con “jovencitas”, ha salido reforzado con los cambios en la Generalitat.
Ayuntamiento de Madrid
Fórmula 1 en Madrid La Fórmula 1 en Madrid acelera, atropelle a quien atropelle
El Ayuntamiento ya ha sacado a licitación la obra, a la que aspiran varias grandes constructoras del Ibex35, sin que se haya respondido a las alegaciones de los dos procedimientos anteriores.
Madrid
Fórmula 1 en Madrid El Ayuntamiento de Madrid tramita la licencia de la Fórmula 1 sin responder a las alegaciones al plan de obras
La luz verde al circuito de Ifema se da cuando aún se encuentra en proceso de alegaciones el plan especial previo para la adaptación de la zona a las necesidades de la carrera.
CRTVG - Corporación Radio y Televisión de Galicia
Medios públicos A TVG, condenada a rectificar por difundir unha información falsa sobre o BNG
A xustiza condena tamén ao director do ente público, Alfonso Sánchez Izquierdo, pola nova onde se afirmaba erradamente que o BNG non enviara representantes a un evento organizado pola Xunta e mais a Fundación Castelao para dar inicio ao Ano Castelao.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Trump y JD Vance matonean en un show televisivo a Zelensky, que se va de vacío de la Casa Blanca
El presidente de Ucrania abandonó Washington DC sin firmar el pacto por el que se comprometía a vender los recursos minerales del país a cambio de garantías de seguridad.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El PSOE da muestras de cansancio con Yolanda Díaz
Tanto en Moncloa como en Ferraz la opinión sobre la gestión política de la vicepresidenta está en mínimos. Sin criticar su labor en Trabajo, la tropa de Sánchez ya anhela un socio que impulse la unidad a su izquierda con la mira puesta en el 2027.
Feminismos
En primeira persoa Relato dunha furgoneta roubada e un embarazo que perdemos
Temos que saber que para ter a liberdade de sentir sen morrer sepultadas no propio silencio é necesario que sexan habilitados, considerados e acompañados todos os xeitos, todas as dores, todas as dúbidas e todos os laios en tódolos ámbitos da vida.
Palestina
Palestina Israel prohíbe regresar a los 40.000 palestinos desplazados en el norte de Cisjordania
El ejército de Israel desplaza a miles de sus casas en campos de refugiados en diferentes ciudades de Cisjordania ocupada. Mientras, Israel presiona para no llegar a una segunda fase de alto el fuego.
Turismo
Turismo depredador Poca agua, mucho turismo: la crisis hídrica amenaza las islas Eolias en Italia
Las islas italianas del Mediterráneo están acusando especialmente las consecuencias de la turistificación, pero también de una crisis hídrica sin precedentes provocada por el cambio climático. Es el caso de las islas Eolias, en el norte de Sicilia.

Últimas

Economía
Economía A Xunta de Rueda privatiza outra das residencias de maiores financiada por Amancio Ortega
Tanto esta residencia como a de Pontevedra, cuxa xestión tamén está en proceso de licitación, serán as próximas en abrir tras a entrada en funcionamento das de Santiago de Compostela e Lugo, que xa operan baixo o mesmo modelo.
Editorial
Editorial O Salto deixa de publicar en X
A asemblea deste proxecto informativo decidiu conxelar as súas publicacións na rede social propiedade de Elon Musk.
Dana
El Salto Radio Relatos para no olvidar de víctimas de la dana
Este podcast recoge la parte más humana, los detalles y los nombres propios de lo que sucedió el pasado 29 de octubre, relatos para no olvidar de víctimas de la dana.
Oriente Próximo
Oriente próximo Abdullah Öcalan llama a deponer las armas para lograr la plena democracia para el pueblo kurdo
El líder del Partido de los Trabajadores de Kurdistán llama a la disolución de la organización. Ankara dice que “estudiará” la situación, que también influye sobre Siria, Irán, Iraq y la situación en los países de Oriente Próximo.
Más noticias
Macrogranjas
Maltrato animal Una investigación revela una nueva “masacre” en una granja de pollos que salpica a Mercadona
En España, la granja investigada comercializa el producto ‘Cuartos traseros de pollo’ en la cadena de Juan Roig y está certificada con el sello catalán Welfair de bienestar animal, según denuncia el colectivo ARDE que ha realizado la investigación.
Opinión
Opinión De Errejón a Monedero: reflexiones sobre el ciclo del desasosiego
¿Qué pasa cuando quien abusa ha sido o es tu compañero de filas, tu colega, alguien que se consideraba feminista, y no una caricatura facha o un incel de manual? ¿Cómo manejamos la complejidad?
Ley de dependencia
Derechos sociales Reclaman más financiación para la ley de dependencia ante el nuevo anteproyecto
Bustinduy garantiza como universales servicios como la teleasistencia o recibir sanidad se resida donde se resida, en referencia a los protocolos del covid en las residencias.

Recomendadas

Urbanismo
Urbanismo salvaxe Un pobo contra o asfalto: Bembrive e Mos rebélanse contra unha autovía que arrasará o seu pulmón verde
Veciñas e veciños conseguen presentar 25.000 alegacións contra unha estrutura de dez quilómetros, defendida xa só polo PSOE en Madrid e en Galiza, que partirá en dous unha poboación enteira e forzará a expropiación de decenas de vivendas.
Palestina
Palestina Illan Pappé: “No esperaba esta magnitud de indiferencia europea ante lo que está sucediendo en Palestina”
El historiador de origen israelí no se ha sorprendido la violencia cometida por Hamás en octubre de 2023 ni de la reacción de Israel o el apoyo a Estados Unidos, pero sí de cómo ha abordado la cuestión la sociedad europea.
Argentina
Argentina Gauchito Gil, uno de los nuestros hace milagros
En enero, más de 620.000 personas llegaron a Mercedes, una localidad de la provincia de Corrientes, en Argentina. Caminando, de rodillas, a caballo, para agradecer y hacer promesas a un santo popular: el Gauchito Gil.
Pensamiento
Mar García Puig “Habitar la metáfora es un peligro que merece la pena”
La escritora catalana Mar García Puig publica ‘Esta cosa de tinieblas’, un breve ensayo narrativo que defiende el poder liberador de la metáfora frente a una pureza simplificadora y paralizante.