Feminismos
A túa vila é máis androcéntrica do que nunca imaxinarías

Segunda parte da serie de artigos nos que MaterFEM (Maternidades Feministas Galegas) reflexiona sobre o lugar que os coidados e o benestar ocupan nas nosas vilas e cidades. Nesta entrega as autoras cuestionan a suposta neutralidade dunha arquitectura e dun urbanismo configurados a través dos séculos segundo os valores dunha universalidade que escondía, e ainda esconde, que o suxeito dos dereitos de cidadanía é masculino.

Símbolo feminista en un parque de Iruñea
Símbolo feminista nun parque de Iruñea. Ione Arzoz

O urbanismo das nosas cidades e vilas non é neutro. Tampouco a arquitectura. As vivendas e espazos públicos foron configuradas a través dos séculos baixo os valores dunha suposta universalidade que escondía (e aínda esconde) que o suxeito dos dereitos de cidadanía é masculino. Segundo o Col·lectiu Punt 6, referente no noso país do urbanismo feminista, “o urbanismo actúa moitas veces como mecanismo disciplinador sobre os corpos e as identidades (...) propagando a orde colonial, o sistema binarista e os roles de xénero ou as marcas de clase”. O home é o suxeito por defecto (máis concretamente o home adulto, branco, con traballo remunerado, mobilidade e boa saúde e sen responsabilidades domésticas: unha parte moi reducida da poboación), e por tanto, nas nosas sociedades o androcentrismo determina os usos e a forma física dos espazos, a forma dos desprazamentos, a prioridade nas actividades e nos comportamentos e o tipo de experiencias que se producen tanto no espazo público coma no espazo privado, favorecendo a reprodución e perpetuación destes valores.

Durante o confinamento evidéncianse máis as carencias xa existentes, a exclusión de boa parte da poboación e a dificultade do traballo de coidados e, en xeral, de todas as actividades que teñen que ver co sostén da vida: alimentación, seguridade, saúde, vixilancia, apego, etc.

Por todo isto consideramos que é urxente que se promova un novo tipo de urbanismo e de arquitectura que coloque a todas as persoas no centro das decisións urbanas; tendo en conta a perspectiva de xénero, as diferentes idades, a diversidade funcional, as diferentes tipoloxías de familia, etc.; pensando tamén na sostibilidade das construcións para axudar no coidado do planeta. Un novo tipo de urbanismo e arquitectura que tome o cotián como punto de partida para a análise e como metodoloxía. Unha estratexia, tal e como defende tamén o Col·lectiu Punt 6, chave “para rachar coa división espacial do público e do privado”. O territorio debe ser analizado, construído e modificado a través da análise da vida cotiá e das súas catro esferas (segundo Hannah Arendt): das actividades produtivas, reprodutivas, propias e comunitarias (consideradas todas imprescindíbeis para a sostibilidade da vida e, por tanto, postas ao mesmo nivel) que realizan as persoas, dos espazos e dos tempos nos que as realizan, e de como o territorio favorece ou dificulta ditas actividades.

Desde o noso Observatorio

Neste sentido, o noso Observatorio das violencias machistas cotiás que afectan ás mulleres na maternidade e ás súas crianzas recolle como a mobilidade urbana, o urbanismo e a arquitectura, nos sancionan. Como nais e coidadoras, decatámonos de que a xestión do tempo vai indisolubelmente unida ao manexo do espazo, xa sexa dentro da nosa propia casa ou atravesando a vila que habitamos, impedindo simultanear esas catro esferas cotiás. Así o ratifican testemuños recollidos no Observatorio citado (de próxima publicación):

«Negación do dereito a decidir se o meu fillo (9 anos) pode baixar só do transporte escolar, aínda que o bus pare diante da casa (...) engadindo por iso unha traba máis á xa de por si difícil conciliacion (vivo soa).»

«Son familia monomarental (...). Isto xera en ocasións un gran cansazo fisico e emocional, e obriga, por necesidade, a unha prematura e excesiva “institucionalización” (...) debido á descompensacion dos tempos libres. Sería necesario revisar as conciliacións e os horarios das cidades.»

Como nais e coidadoras, decatámonos de que a xestión do tempo vai indisolubelmente unida ao manexo do espazo, xa sexa dentro da nosa propia casa ou atravesando a vila que habitamos, impedindo simultanear as catro esferas cotiás

A localización dos postos de traballo, seguindo criterios economicistas para maximizar beneficios, en zonas monofuncionais como os polígonos do Tambre, Costa Vella, Novo Milladoiro (Ames) obriga a facer desprazamentos diarios, exclúe deste tipo de empregos ás coidadoras de persoas dependentes e crianzas (que non dispoñen de coche propio ou de tempo para perdelo en mobilidade), e aumenta o número de traxectos en vehículo privado, con consecuencias ambientais sobre a saúde.

«Nos Autobuses de Calo non podes acceder co carriño de bebé sen estar pregado. Non recibes axuda, sénteste un estorbo. Co bebé no colo, e o carriño pregado agarrado coa outra man tiven que viaxar de pé. Só contei coa axuda doutras usuarias.»

O mobiliario urbano tampouco é neutro, senón androcéntrico; proba son as necesidades invisibilizadas dos suxeitos non privilexiados: bancos sen respaldo en varios parques (Bonaval, finca de Simeón...) non aptos para doentes e crianzas non autónomas; autobuses sen espazo para carriños; barreiras arquitectónicas (aínda!) dentro de edificios administrativos; ausencia de cambiadores en espazos públicos… como nos contan as entrevistadas:

«Fun facer o DNI do meu fillo menor e na comisaría de Santiago só hai escaleiras e miniplataforma para cadeiras de rodas onde non cabe un carriño. Cando conseguín subir xusto chegaba unha muller con carro de xemelgos e outro cativo que foi quen a axudou.»

É urxente que se promova un novo tipo de urbanismo e de arquitectura que coloque a todas as persoas no centro das decisións urbanas; tendo en conta a perspectiva de xénero, as diferentes idades, a diversidade funcional, as diferentes tipoloxías de familia, etc

«Nos baños do sepe non hai cambiador»

«Na gardería municipal (...) non temos un espazo para poder subir e baixar as crianzas. Non hai zonas públicas cubertas para poder levar as crianzas en inverno. Moitos locais públicos e privados sen cambiadores.»

«Pues ir al Hospital de Santiago y tener que cambiar a mi hija en el suelo del baño porque no hay cambiadores.»

É abrumadora a cantidade de queixas recollidas a este respecto:

Marcos legais

Será por marcos neste país... Todo o que estamos a expor está xa recollido na normativa internacional e nacional sobre o tema, que fai fincapé na incorporación da perspectiva de xénero e da igualdade de oportunidades nas políticas sectoriais, no urbanismo e na vivenda... Outro asunto é se esa lexislación chega a aplicarse…

Lei orgánica de igualdade entre homes e mulleres (2007)

Artigo 31. Políticas urbanas, de ordenación territorial e vivenda.

3. As Administracións públicas terán en conta no deseño da cidade, nas políticas urbanas, na definición e execución do plan urbanístico, a perspectiva de xénero, utilizando para iso, especialmente, mecanismos e instrumentos que fomenten e favorezan a participación cidadá e a transparencia.

Lei do Solo (2008)

c) Atender, na ordenación que fagan dos usos do chan, aos principios de accesibilidade universal, de igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, de mobilidade, de eficiencia enerxética, de garantía de subministración de auga, de prevención de riscos naturais e de accidentes graves, de prevención e protección contra a contaminación e limitación das súas consecuencias para a saúde ou o medio ambiente.

Lei de rehabilitación e de rexeneración e renovación urbanas de Galicia (2019)

Artigo 3. Principios e criterios de rehabilitación edificatoria e da rexeneración e a renovación urbanas.

2. A planificación das actuacións de rehabilitación edificatoria e de rexeneración e renovación urbanas axustaranse aos criterios seguintes:

d) A promoción da diversidade, a igualdade e a cohesión social, a calidade e a accesibilidade dos espazos públicos.

i) A perspectiva de xénero, tendo en conta os aspectos económicos e sociais.

k) O alcance da máxima garantía posíbel para a accesibilidade en condicións de igualdade de todas as persoas, sexan cales sexan as súas limitacións e o carácter permanente ou transitorio destas, propiciando a supresión ou a diminución de barreiras arquitectónicas, urbanísticas ou de comunicación.

Urbanismo
Casas blindadas nas aforas de Compostela. Foto: Nark

Da cidade compacta á urbanización dispersa

Cómpre facer fincapé en como a lóxica adultocéntrica, capacitista e inhumana do sistema capitalista e patriarcal botou fóra das vilas e cidades precisamente os seus/súas habitantes. Varios traballos teñen reflexionado sobre como o impacto do tráfico non só afecta os usos do espazo público senón á configuración e relación das vivendas coa rúa.

Ante o perigo que supón o tráfico Román e Pernas afirman que se «retrotraen usos: as nenas e nenos sós desaparecen das beirarrúas, así como persoas con mobilidade reducida. Os encontros veciñais son máis curtos (...) e as casas blíndanse con dobres xanelas para non sentir as molestias do ruído. A casa blindada (...) non só non contribúe á seguridade colectiva, senón que comeza a xerar illas de inseguridade na súa contorna. Este divorcio entre o de dentro e o de fóra rompe ese diálogo necesario entre espazo privado e público para crear confianza e permitir que este sexa habitado por menores».

Crianzas, mocidade, maiores, persoas con discapacidade e mulleres (entre as que unha maioría aínda non posúe carné de conducir) ven minguada a súa autonomía e ven incrementada a dependencia do transporte motorizado para moitas actividades cotiás».

Pero a cidade do automóbil, da hipermobilidade, «termina por resultar inaccesíbel á maioría. A proliferación do vehículo privado permite (...) crear cidades que se estenden segregando usos: o residencial, o comercial, o do lecer, o laboral... que se conciben como pezas illadas e interconectadas por eixos viarios que non todo o mundo pode utilizar autonomamente. Moitos bens e servizos deixan de ser accesíbeis a pé ou en bicicleta e aqueles que non dispoñen de vehículo senten a cidade fóra do seu alcance. Crianzas, mocidade, maiores, persoas con discapacidade e mulleres (entre as que unha maioría aínda non posúe carné de conducir) ven minguada a súa autonomía e ven incrementada a dependencia do transporte motorizado para moitas actividades cotiás».

Este paso da cidade compacta á urbanización dispersa aínda non é moi palpábel en Santiago de Compostela debido ao tamaño da urbe pero os problemas de tráfico evidénciano xa. É sobre todo coa creación dos Polígonos da Costa Vella e da Sionlla (a partir do ano 2003) que se abre a veda á dispersión comercial: xa non son polígonos industriais ou empresariais como o vello Polígono do Tambre (1991), senón que a estas zonas monofuncionais desprazan primeiro actividade comercial (Leroy Merlin, Decathlon, Mercadona…) e a seguir tamén ocio infantil (circuitos de karts, rockódromos, parques de bólas, exposicións interactivas no Mercado de Gando de Amio…) dificultando o acceso de nais e coidadoras e aumentando, de novo, o tránsito de vehículos contaminantes.

Na seguinte entrega desta restra de análises sobre a arquitectura dos coidados veremos de que xeito acabar coas crianzas nas cidades ou como, no século XIX, un grupo de mulleres exixiu pagamento polos seus servizos domésticos aos propios maridos.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.
Especulación urbanística
Especulación urbanística Dos nonagenarias le tuercen el brazo a un fondo buitre y al Ayuntamiento de Vigo: sus casas seguirán en pie
Una sentencia del juzgado local de lo Contencioso-Administrativo es un nuevo revés a la promoción de una urbanización de lujo en el centro histórico de la ciudad más poblada de Galicia. Una guardería pública también se ha salvado de la piqueta.
#67078
9/8/2020 18:21

Adjuntamos dos enlace a una comunicación sobre urbanismo y género que puede ser de su interés:
https://tv.uvigo.es/video/5b5b4a7f8f42089948eefdbd
http://hdl.handle.net/2183/17452

2
0
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Poesía
Poesía La generación beat sigue latiendo
La generación beat es la del ritmo, del golpe, la de superar, la del latido en el papel y fuera de él. La del sentimiento desgarrador que sale del individuo, pero llega a la sociedad.
Literatura
Literatura ‘La santita’ de Mafe Moscoso: para escribir sobre el fin del mundo
‘La santita’, libro de relatos de Mafe Moscoso, es el método pero también es el fin: pone a convivir lo precolonial con las formas de nuestro presente ultracapitalista, ultramuerte, sin exclusiones ni jerarquías.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.

Últimas

Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Más noticias
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.
Sidecar
Sidecar Soluciones bonapartistas
Las turbulencias en el seno de los dos partidos estadounidenses dominantes refleja el problema más amplio de un sistema capitalista cada vez menos capaz de proporcionar ganancias materiales a la clase trabajadora.
Memoria histórica
Memoria histórica Las nuevas leyes de memoria histórica recuperan la “concordia” franquista
La ofensiva legislativa de gobiernos autonómicos como el de Castilla y León y el País Valencià, adoptan un enfoque revisionista que amenaza los avances en el reconocimiento memorialista.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.