Literatura
Danele Sarriugarte : “Nobelaren izendapen zabalagoa eta malguagoa borroka eremua da”

Danele Sarriugarte (Elgoibar,1989) bueltan da. Sei urte igaro dira azken nobela argitaratu zuenetik, Azala erre (Elkar, 2018). Eta, aurretik, euskal literaturako zimenduak astindu zituen bere estreinako lanarekin, Erraiak (Elkar, 2014), baita 2012ko Igartza saria jaso ere. 

Lugorri literarioan, Sarriugartek itzultzaile eta kazetari lanak egiten ditu. Tarteka, idazketa askean ere jarduten du, eta han eta hemen idatzi dituen testu laburrekin sortu du Bilboko consonni argitaletxeak urrian argitaratu duen beste zerbait liburua.

Beste zerbait honako hau da: puzzle itxura duen proposamen zatikatu bat, eta izenburuak adierazten duen bezala, ez du aurreko lanekin inolako loturarik. Fragmentazioaren bidetik, puskez osatutako lan “mutantea” da, hamaika forma hartzen dituen kontakizun hibridoa. Erregistro eta baliabide asko baliatu ditu: puntuazio markekin esperimentatu du, aspalditik buruan zuen bibliografia txertatu du eta, nola ez, musikak gurutzatzen ditu orrialde asko.

“You`re fucking back, bitch”!
Kar, kar, kar, bai liburuko aldarteetako bat da hori, ez denbora guztian, baina baneukan gogoa idazten ari nintzen testu batzuk liburu batean biltzeko, eta hemen izan da.

Eta bueltatu zara beste zerbait idazteko, aurreko bi lanetatik nahikoa urrun dagoen “beste zerbait” egiteko. Nolatan jo duzu fragmentazioaren bidera?
Aurreko liburuekin alderatuta bi gauza egin nahi nituen. Batetik, ikuspegi bat baino gehiago egotea nahi nuen, nahiz eta denbora guztian ahotsa berdina izan. Nahi nuen ahots hori erregistro desberdinetan agertzea, eta puskek horretarako balio izan didate; batzuetan ahots hori saiakerara gerturatzeko, beste batzuetan informala izan zedin, eta besteetan ahots literarioago baten itxura har zezan.

Bestetik, narrazioak garapena izan zezan nahi nuen. Aurreko bi liburuak krisi batekin hasten dira, orainaldian hasi eta krisi horretara heltzeko bidea azaltzen nuen. Hartara, aurrera egiten zuen zerbait egin nahi nuen: hasierako puntua eta amaierako puntua ezberdinak izatea.

“Musika niretzat oso inportantea da, musika eta baita letrak ere. Gustatzen zaizkidan talde askotan hitzak oso garrantzitsuak dira”

Liburua “punk eta queerra” dela adierazi du argitaletxeak, baina ez al da sasi-autobiografia bat? Antzeko termino bat erabiltzen duzu liburuan.
Annie Ernauxek erabiltzen duen termino bat baliatzen dut: auto-sozio-biografia. Baina niretzat nobela bat da. Ez da XIX. mendeko nobela klasiko bat, baina aldi berean azkenengo 50 urteetan ikuskera horrekin bat egiten ez duten nobelak publikatzen ari dira, bestelako forma hibridoagoak hartzen dituztenak eta nobela izendatzen direnak. Uste dut nobelaren izendapen zabalago eta malguago hori borrokatzeko kontua dela; halere, nik mutante abizena jarri nion eta horrela plazaratu da.

Mutazio horretan punk-rocka eta reggaetoia aipatu eta goraipatu dituzu. Hasiera batean bata bestearengandik urrun dauden musika estiloak direla dirudi. Ez da ba reggaetoia punk berria izango? Halaber, zure lehenengo nobelan ere musika ugari zegoen, musika beti duzu presente?
Musika niretzat oso inportantea da; aurrekoan horretaz pentsatzen aritu nintzen. Literaturaz aparte, niri gehien iristen zaidana musika da. Musikari izatea gustatuko litzaidake, baina ez naiz, ez baitaukat horretarako talenturik. Musika, eta baita letrak ere, oso inportanteak dira niretzat. Gustatzen zaizkidan talde askotan hitzak oso garrantzitsuak dira. 

Reggaetoia eta punkaren kontuaren harira, uste dut reggaetoiari buruzko hainbat hausnarketa egin direla aspalditik: nik batera jaso ditudan musikak dira, reggaetoi asko entzun dut nerabezaroan, eta, tira, gerora beste espazio batzuetan asko berreskuratu da, eta ez dakit esaten punk berria den…

Niretzat ez dira kontrakoak, batak ez du beste kentzen. Eta gero nik musika deskubritzen jarraitzen dut: duela 15 urte entzuten nituen taldeak jada ez ditut entzuten, eta kontrara, orain rap abeslari batzuk entzuten ditut, lehen entzuten ez nituenak. Ez dakit, pertsona baten proposamena gustatu ahal zaizu, musika estiloa gorabehera.

Isilunez betetako kontakizuna ere bada, batez ere testigantzak jasotzen dituzunean. Badirudi teklatuko espazioekin adierazten dituzun isilune horiek soinua eransten diotela kontakizunari.
 Luis Zapataren El vampiro de la colonia Roma liburutik hartu dut baliabide hori. Liburu osoa horrela idatzita dago: erakusten du narratzailea beste norbaitekin ari dela hizketan, beste norbait etorri dela eta galderak egiten dizkiola narratzaileari. Orduan, batetik, hori erakutsi nahi nuen, eta bestetik, ahotsari erritmoa eman nahi nion. Uste dut hutsuneek horretan laguntzen dutela.

Modu askotan irakur daiteke: hutsune horietan pertsonaiak pentsatzeko tartea hartzen duela… Ahozkotasunetik gertuago dagoen erregistroa da, eta horrela mantendu nahi nuen, oso erregistro informala.

Baliabide asko duen idazlea lapur fina izan behar da?
Bai, tira, ez dakit. Nik ez dut horrenbeste lapurraren kontzeptua erabili izan; liburuan, oinarritzen naizen lanak aipatzen ditut. Oro har, irakurtzen dugun horretatik idazten dugu. Ni idazlea izan baino lehen irakurlea naiz.

“Nire lanbidea itzulpengintza da, eta itzultzen duzunean, jende askoren azalean eta idazketan sartzen zara, eta zeozer kutsatzen da hor”

Itzultzea ba al da, apur bat, lapurretan ibiltzea?
Nire lanbidea itzulpengintza da, eta itzultzen duzunean, erantzukizuna handiagoa da: beste norbaiten obra da. Baina egia da jende askoren azalean eta idazketan sartzen zarela, eta zeozer kutsatzen da hor. Kamaleonismo puntu bat badauka, eta kutsatzen zaitu.

Puntuazioarekin, hutsuneekin, letra xehe eta larriekin... Baliabide asko erabili dituzu testua eraikitzeko, jolasten aritu zarela dirudi, dibertitzen, ez bakarrik idazleei idazketa prozesuan egotzi ohi diogun sufrimendutik idazten.
Egia da. Bereziki ondo pasa dut lekukotasunen zatian, tatxatuen zatian ere bai; gainera, liburu honekin gertatu zait ez dudala hasieratik bukaerara idatzi. Momentu batean testu batzuk neuzkan, dirulaguntza bat eskatu nuen Eusko Jaurlaritzan, eta beste testu mordo bat pilatu nituen. Dirulaguntzaren justifikaziorako, testu guztiak hartu, eta collage bat egin nuen, eta gerora hasi ginen guztia lantzen. Testu bakoitza modu independientean landu nuen. Konturatu gabe idatzi dudala esan daiteke, baina gero liburua oso modu kontzientean muntatu dut. Idazketaren zatia gertatzen joan da, nire bizitzan beste hainbat gauza gertatzen ziren bitartean.

Muntaketa horretan, nolakoa izan da Retolazarekin idazketa prozesua?
Jaurlaritzara ehun orrialde inguru bidali nituen eta Iratxeri ere bidali nizkion, bere iritziaren berri izateko. Nik uste nuen esango zidala: “hasiera ondo ikusten dut”, “erdibidea ondo dago” edo dena delakoa; baina liburua bera collage horretan zegoela esan zidan. “Nik egingo nukeena da pixka bat ordena aldatu”, zehaztu zuen Iratxek. Orduan, hasi ginen lanean, eta hor hasi nintzen espreski libururako gauza berriak idazten. Ordena aurkibidearen bidez landu dut. Liburua lantzeko modu bat ere izan da.

Unerik tristeenak gaztaroko kontuekin lotzen dituzu, esaterako, norberaren identitatea garatzerakoan sufritzen ditugun presioekin, besteak beste, “kuadrilla biologikoak” edo “inofentsiboak diren herri mugimenduek” eragiten dituztenak.
Nerabezaroaren eta haurtzaroan kontuak aspaldi landu nahi nituen Erraiak liburuan. Orain, liburuaren hasieran agertzen dira, testigantzen zatian, norberaren identitatearekiko eragozpen moduan edo zu zeu esperimentatzeko eta norbera den moduan bizi ahal izateko eragozpen modura. Minak dira.

Aldiz, nire helburua beti izan da pauso bateko distantzia edukitzea ahots horrekiko. Gauza mingarriak ari naiz kontatzen, baina distantzia batekin. Emozioa nabaritu zedila nahi nuen, baina aldi berean distantzia bat. Niretzat emozio purutik idaztea baino interesgarriagoa da hori, kokatuta dagoen isla.

“Herri ertain horietan, Bizkaian eta Gipuzkoan, non eskola bat baino gehiago dagoen, uste dut ikastola dela ordenaren betikotzea bermatzen  duena”

Hezkuntza sistemari buruz ere aritu zara: “ikastola da ordenaren betikotzea bermatzen duena”.
Herri ertain horietan, Bizkaian eta Gipuzkoan, non eskola bat baino gehiago dagoen, uste dut ikastolak hori direla. Eskolak oro har erakunde diziplinatzaileak dira.

Erreferentzia musikalez gain, badira bestelako erreferentzia batzuk:, literarioak, entseguetako aipuak... Horiek ere beste ahots bat osatu al dute?
Liburuari bibliografia bat jarri nahi nion. Aspalditik egin nahi nuen kontu bat da, nahiz eta liburua literarioa izan, -Afektuen biografia pasartea ere sartu dut-. Biografia hori kontakizunean liburuak sartzeko modu bat izan da, niretzat idazketarako ezinbestekoa delako irakurtzea, eta batzuetan liburu literarioetan, istorio bat kontatzen denean, zaila da liburu baten erreferentziak sartzea. Niretzat erreferenteak diren liburu batzuk aipatu nahi nituen, eta esan gai hauek ez ditudala nik atera, beste jende batekin elkarrizketan daudela.

Eta hori guztia kontatzeko “kartoizko euskaratik” aldendu zara. Zein da bilatu duzun euskara?
Kar, kar. Euskararen aldetik apustu bat egin nahi nuen. Batez ere Lekukotasuna atalean agertzen da gaztelania, eta iruditzen zitzaidan beharrezkoa zela kokatzea nondik egin nuen hori. Banuen testu bat Euskara ez da arazo izenekoa, eta erakutsi nahi nuen euskara bakarra baino gehiago izan daitekeela: erregistro jasoa inportantea den bezala, —eta nik idazteko ezinbestekoa dut hori—, badago ahozko erregistro bat gaztelania tartekatzen duena. Ez nuen errealitate hori ezkutatu nahi eta existituko ez balitz bezala egin.

Aldi berean, liburu osoa ez dago horrela idatzita, eta ez da proposamen bat. Ez dut esaten euskaraz horrela egin behar dugunik, baina batzuek horrela egiten dugu/dute. Niretzat erregistro konkretu hori oso errealista da, jende puska batena behintzat ere bai. Era berean, ez nuen nahi azaletik edo errazkeria gisan har zedin, eta nahi nuen ulertzea nondik ari nintzen proposamen hori egiten, euskara gauza bat baino gehiago dela alegia. Euskara gu gara, eta gu, bada, espero dezagun modu askotarikoak izatea, euskararentzat onuragarria izango baita.

beste zerbait idaztea prozesu askatzailea izan da?
Barre egin dut batzuetan. Batez ere testigantzen partean, Deialdia-ren partean oso ondo pasa dut, eta orain barre egiten ari naiz idazle klubetan edo lagunen batek orrialde bat bidaltzen didanean. Grazia egiten dit, “joe, Danele” esaten diot neure buruari. Alde horretatik pozik nago.

“Nire intuizioak, nire irakurketek, nire interesek esaten zidaten lekuetatik idatzita dago, proposamen bat egin nezakeen lekutik idatzi dut”

Zentzu horretan, zeure burua aldarrikatzeko katarsi antzeko bat izan al da idazketa, besteak beste euskal sistema literario tradizional eta heteroak inposatutako ajeen aurrean?
Nahi izan dudan moduan idatzi dudan liburu bat da, baina ez edozelan. Nire intuizioak, nire irakurketek, nire interesek esaten zidaten lekuetatik idatzita dago, proposamen bat egin nezakeen lekutik idatzi dut. Idazle edo sortzaileei geratzen zaigun bakarra da gure proposamena egitea, eta bai egin dut oso nire lekutik.

Niretzat liburuaren prozesua gozagarria izan da, batez ere muntaketa lana oso bizia izan da, liburua azken hiru urteetan idatzi bainuen, han eta hemen. Presiopetik erabat kanpo egin dudan zerbait da. Baina ondo dago orain jendearen iritzia jasotzea, eskertzekoa da jendeak galderak egin eta nire liburua irakurtzea.

Jada beste gauza batzuk egiteko gogoarekin nago.

Liburuaren pasarte batean idazteari buruzko gogoeta eder bat egiten duzu: “(....) idaztea litzateke bai kontu sinplea. Ez X aitortza jasotzea, ez enkarguak onartzea, baizik eta neure buruari oparitzea, errutinaz, -eta e litzateke opari makala-, teklatuari sakatzearen gozamen hutsa”. Oraingoan gozatu duzulakoan nago.
Bai, baina oraindik ez daukat idazteko errutinarik; lanerako errutina handia bai, ordea. Dena dela, momentu batean opatu nion neure buruari plazer hori eta berreskuratu dut, baina ez naiz errutinaz lan egiten duen idazle bat.

Gozatua hartzeko kontua ere bada consonni euskarazko nobelak argitaratzen hasi dela, ezta?
Iratxek bere oniritzia eman zidanean, argitaletxeetan pentsatzen hasi nintzen. consonnik aurretik itzulpen pare bat argitaratu zuen euskaraz, baita Zirriborroak eta gero ipuin-bilduma ere, non testu bat idatzi nuen; hamar testutik zazpi euskaraz idatziak ziren. Berez, artearen mundutik datorren ekoiztetxe bat zen, eta lanen argitaratzea ildo nagusi bilakatu dute. Hori ikusita, beste zerbait proposatu nien.

Aldi berean euskarazko beste bi argitaratu dira, Antxiñe Mendizabalen Katona eta Ixiar RozasenNarrugorrik, eta horrek benetako apustua dela adierazten du. Uste dut liburu hau oso aproposa zela consonnin ateratzeko. Prozesu erraza eta pozgarria izan da.