O prelo
Berrar o que ninguén quere escoitar ou como reapropiarse do espazo da palabra

Hai case xa trinta anos que Virgine Despentes irrompeu no eido cultural francés con Baise-moi (1994), unha novela sobre dúas mulleres que, logo dunha vida marcada pola violencia sexual e a exclusión socioeconómica, comezan unha vendeta homicida. E non hai mellor verbo que “irromper” para referirnos á aparición de Despentes na industria cultural, pois todas as grandes editoriais francesas rexeitaran o manuscrito de Baise-moi. Foi grazas a unha editorial contracultural de pouca traxectoria, que puido publicarse. Ese mesmo rexeitamento apareceu catro anos máis tarde coa produción cinematográfica de Baise-moi, dirixida pola mesma Despentes: aínda que foi elixida para se proxectar no Festival de Cannes, diversas organizacións conservadoras conseguiron retirala das carteleiras e limitar a súa reprodución nas salas triplo X.  

E é que a obra de Despentes non está escrita para encaixar nos moldes morais da sociedade nin nos seus canons culturais. A súa voz e perspectiva crítica interpela a quen reproba a reflexión e o xeito cru co que a autora narra as súas diversas experiencias persoais, como ser internada durante a adolescencia nun hospital psiquiátrico, ser vítima de violación aos 17 anos ou ser traballadora sexual por varios anos.  

Virgine Despentes, profundamente relacionada coa clase marxinal de Francia, sen estudos profesionais e cunha vida laboral chea de traballos precarios, chegou a incomodar a alta cultura e ao movemento feminista burgués ao establecer conversas e propoñer outros puntos de vista sobre temas como a prostitución ou a pornografía que, no seu momento, resultaron cuestionables e censurables para a maioría. 

Como o resto do seu traballo, a publicación de Teoría King Kong na primeira década do século XXI, non pasou desapercibida nin deixou a ninguén indiferente. Hoxe, este ensaio sobre as distintas opresións do sistema patriarcal capitalista é un dos grandes referentes do pensamento feminista e os estudos de xénero. Baixo a tradución de Raquel Senra, Hércules de  Ediciones ensancha a súa colección feminista Púrpura coa primeira tradución en galego do ensaio máis afamado de Despentes. Dezasete anos despois da súa primeira edición, paga a pena regresar a este clásico para facerlle preguntas e avaliar que tanto mudaron as cousas desde a primeira década dos anos 2000 e que pode ensinarnos sobre o noso presente.  

“Escribo dende a fealdade, para as feas, as vellas, as camioneiras, as fríxidas, as malfolladas, as que nin para foder valen, as histéricas, as taradas, para todas as excluídas do gran mercado da tía boa, E comezo por aí para que as cousas queden claras: non pido desculpas por nada, nin veño a me queixar. Non cambiaría o meu lugar por ningún outro”. 

Con este parágrafo, Virgine Despentes abre o libro e presenta o ton en que escribe. A súa ironía e o seu carácter lúdico e contestatario vai estar presente no resto do libro e son estas, quizabes, unha das características que lle foran criticadas no seu momento. Como é que unha muller utilice esas verbas? Despentes desmárcase do captatio benevolentae, o recurso literario que –xa fora con ou sen ironía- utilizaran por séculos as escritoras. Ela non ven a pedir desculpas. Ela utiliza as palabras que se utilizaron para deostar ás mulleres para reapropiarse delas, para quitarlles o estigma, para reclamar o seu espazo e o seu dereito a participar no debate e no discurso público. É a aparición das mulleres que rexeitan ficar nas tebras, de todas aquelas que o sistema e o mercado tentan agochar. 

E, así coma nós, a autora comeza por poñer baixo a lente o movemento feminista. Que significaron os anos 70 para as mulleres? Que tanto mudaron as cousas desde aquel momento histórico? Despentes sinala a falacia da liberación sexual e destaca como foi intervida polo sistema, igual cas narrativas máis populares relacionadas coa maternidade na actualidade.  

“Cando o inconsciente colectivo, a través destes instrumentos de poder que son os medios de comunicación e a industria do entretemento, sobrevalora a maternidade, non é nin por amor ao feminino, ni por benevolencia global. O poder que outorga un Estado enfermo é inevitablemente sospeitoso”. 

Teoría King Kong está escrito de xeito fragmentario. Como se seguísemos o pensamento da escritora, saltamos dun parágrafo a outro, dun tema a outro. Non é un libro que teña a intención de afondar nun só temas, o seu carácter é máis divulgativo e, pola súa estrutura, semella que Despentes vai lanzando pequenos fogos para dinamitar e expandir a reflexión.  

Porque o discurso de Despentes ven rachar certos paradigmas e estigmas sobre a pornografía, o traballo sexual e o discurso que os relaciona coas agresións sexuais. A autora foi unha das primeiras mulleres de gran alcance que daban outra perspectiva do traballo sexual e, como tal, loitou contra a vitimización e infantilización das traballadoras sexuais. 

“Como o traballo doméstico ou a crianza, o servizo sexual feminino debe ser voluntario. (...) Nos medios franceses, artigos e reportaxes radiofónicas, a prostitución na que nos centramos é sempre a máis sórdida, a prostitución da rúa que explota a mozas sen papeis. A partir de imaxes inaceptables dunha prostitución practicada en condicións noxentas, sácanse conclusións sobre o sexo remunerado no seu conxunto. En ningún caso é suficientemente madura como para decidir comerciar cos seus encantos. Á forza ten que preferir realizar un traballo honesto. Honesto segundo as autoridades morais. Que non sexa degradante. Xa que o sexo para as mulleres, sen amor, sempre é degradante”.  

Se ben, quizabes por cuestións de contexto temporal, bótase en falta os aportes que sobre o tema teñen formulado as distintas perspectivas antirracistas e decoloniais, si que podemos trazar unha liña en común entre o traballo que fai Despentes e a traballadora sexual, artista e activista Linda Porn, particularmente na medida en que ambas fan un reclamo potente para reclamar a súa axencia.  

Por outra banda, nesta relectura, saliento que o libro de Virgine Despentes volva a poñer sobre a mesa a perspectiva de clase, pois todo o seu libro está atravesado por esta crítica que parece un tanto disolvida nos discursos actuais sobre xénero e feminismo. Quizabes paga a pena lembrarnos deste factor que xa é ben coñecido como parte da teoría interseccional, para redescubrir aquela vertixe oxidada dende a cal tamén podemos facer pontes e alianzas. 

Teoría King Kong escribiuse moi cedo como para, ademais das críticas decoloniais, pedirlle que o pensamento transfeminista e as teorías queer aparezan tan claras como o están hoxe. Con todo, nótase desde o primeiro parágrafo do libro que Despentes botou as minas que nas décadas seguintes viñeron a rematar de estoupar o heteropatriarcado cis racista e colonial.  

Ler hoxe o libro de Despentes é, pois, unha boa viaxe anacrónica, onde hai ideas que resoan e teñen pertinencia hoxe, pero hai outras que non poden ser deixadas pasar sen unha revisión. Á fin e ao cabo, que mellor xeito de manternos coa mente esperta, en estado de alerta e de permanente revolución?