Medio rural
Crónica da matanza do porco

A matanza do porco é unha práctica que sobrevive ás xeracións, á lei, aos supermercados e carnicerías. Porque é máis que quitarlle a vida a un porco, é un ritual, é providencia, é comunidade, memoria e identidade.

Chourizas galegas
Xornalista feminista
12 dic 2019 10:22

A data xa estaba decidida e marcada no calendario. O frío comezaba a coquetear temesiño, insinuando a inminente chegada do inverno, suxerindo o inicio da época da matanza.

As cebolas, especificamente cultivadas e gardadas para este momento, saían dos hórreos para cumprir coa súa misión. O pemento esgotábase na tenda e cada casa equipábase con sacos de sal.

“Cando matan o porco na casa de Arxentina? Quen llo vai a matar?” Ningunha lei logrou desarraigar das casas o ritual da matanza. Eu, en condición de recentemente chegada, presenciara prácticas que para min eran novas, e aínda me faltaban outras por ver, pero, sen dúbida, nada podía superar as expectativas deste acontecemento en particular. Segundo achegábase a data, non podía falar doutra cousa. Percorríame unha mestura de temor e emoción por presenciar un dos cumios do que eu consideraba a vida no campo.

Na casa de Mariola, a matanza empezou un día antes de que o cocho perdera a vida. Ela soa preparou dúas bandexas de carne asada, unha pota de sopa e unha tarta de queixo; mercou seis barras de pan, unha empanada, un roscón e deixou picadas algunhas cebolas para preparalas ao outro día cun pouco de fígado fresco. Era un bo día e o seu marido Augusto, quen normalmente tende ao pesimismo, predixo que ao día seguinte ía a facer aínda mellor tempo. O esforzo, a ansiedade e os nervios cos que se encargaban dos preparativos eran maiores dos que levanta o Nadal mesmo.

A cita mortal co porco era ás nove. Cando cheguei, os homes xa estaban na corte. 9:05 e xa tiña perdido a vida o primeiro dos dous.

Cando me ofreceron ir ata a corte, non sabía se aceptar ou non. Por unha banda, non sabía se soportaría tal espectáculo, pero tamén me asustaba descubrir que podía facelo.

Que espectáculo? Ollar como un ser vivo perde a vida a man dos homes que o criaron co único obxectivo de comelo? Presenciar como un corpo se converte en anacos de carne idénticos aos que venden no mercado?

Ao final, preferín fuxir e subir á cociña para axudar no que fose. Uninme a cinco veciñas que estaban na casa de Mariola para axudala co que precisara. Mentres nós pelabamos patacas, cortabamos xamón, queixo e pan; os homes eran os que se ocupaban de quitar a vida a un animal.

“Meus irmáns si, pero meu pai non”. Respondeume Mariola cando lle preguntei se súa familia mataba o axudaba agarrar o animal mentres outros lle cravaban o coitelo. Ao meu pai gustábanlle moitísimo os animais, como a min. A miña nai xa era doutra forma. Ela era quen mataba os pitos, as cabras, as ovellas... tiña bo estómago para iso. Aínda que nunca matou un porco; sempre o fixeron os homes”.

Como Mariola xa tiña previstas a maioría das cousas dende o día anterior, na cociña aínda non había moito que facer. Entón fun á xanela para asomarme e vin aparecer as patas, logo as pernas e, ao final, o corpo enteiro. Os homes viñan dende o curral e carrexaban a carretilla co porco sen vida.

Baixei ata onde estaban e mireille os ollos á vítima. Aínda os tiña un pouco abertos e pregunteime como é que todos estaban tan seguros de que estaba morto. O dano da ferida era claro: o coitelo entrara directo ao corazón, ben podería dicirse pola cantidade de sangue que lle escorría por debaixo da pata dianteira. Quen sabe? Ao mellor aínda podía vernos, xa sen forzas para moverse. Que estaría a pensar entón? Pola expresión nos seus ollos, pareceume que estaría aceptando o seu destino, culpándose polo tolo que foi por confiar nas mans que o alimentaban con esas deliciosas beberaxes, por confiar en que os días serían así por un tempo indefinido: repetitivos e sen sorpresas.

Pero a sorpresa chegou. Ollaba que estaban a acomodar herba seca. Escoiteime preguntar para que: “Ah, para queimar ao porco”. Entón si me deu un envorco o corazón. Non nos bastaba con roubarlle a vida para apropiarnos da súa carne, tamén o someteriamos na fogueira.

Volvín rapidamente á cociña, atopei calquera cousa para distraerme e non baixei senón ata que non escoite máis o son do soprete. O matador e os seus axudantes, marcharan. Só quedaba a veciñanza máis próxima á familia. Sobre unha cama de fento queimado, puiden ver o porco asado, cun novo bronceado cor area. Rifeime por atopar apetitoso o aroma que circulaba.

Conectouse unha mangueira e procedeuse a lavar o corpo. Manolo, un dos poucos veciños que ficou e que era especialmente prezado e necesario polos seus coñecementos de carniceiro, tomou a cabeza do cadáver cun brazo, mentres que co outro apuntaba a mangueira á súa boca. Alguén máis se achegou para abrir ben a tesa mandíbula. Pareceume un momento fermoso. “Han de darnos de beber agua en su misma boca…” Bebe, querido, esta auga que é fresca, sacra. Bebe e perdóanos. Bebe e descansa.

A partir dese momento, o corpo do porco pasou a ser completamente noso. Fixéronlle unha fenda nas orellas para lavalas ben e entre varios homes cargaron o corpo para levalo á mesa na que se abriría e seccionaría.

Varios homes apartáronse pois dicían non aturar o aroma que despedía o cocho, pero a curiosidade matou o gato e pouco a pouco funme achegando. Antes de baixar, Mariola dixérame “se matas o porco, miras teu corpo”. Non vin cando fixeron a incisión, cheguei cando Manolo ataba un cordel no final dunha tripa e procedía a revolvelas todas, como se fose un panadeiro amasando.

A cor dos órganos non me interesou tanto como o do sangue. Dende que vivo na aldea, vin sangue en cantidades considerables: cando o meu can magoou unha pata e cando se matou un cabrito. Ata ese momento, pensaba que esa cor tan viva era propia do sangue dos animais. Mais cando un veciño caeu e rompeu a cabeza, asombreime ao comprobar que o noso sangue, o meu sangue, tamén é dese mesmo ton. Aínda non podo deixar de miralo cando aparece, é coma se me hipnotizara.

Manolo remexía e ía desprendendo os órgaos con facilidade. Ía seguindo a lóxica dos tecidos, coma se o mesmo corpo lle indicase cara a onde mover as mans e de onde tirar. O primeiro que sacou foi o fígado. Ese si que me pareceu un órgano fermoso. Café, liso como o mármore, brillante e delgado coma seda. Mariola, que baixara cun caldeiro xusto para ese momento, tomou o fígado e subiuno rapidamente na cociña, como se dun transplante se tratar.

Cando todos os órganos vitais estaban repartidos —baixo non sei que principios—, os homes preparáronse para colgar o corpo. Se lle fixeron dúas incisións nas patas traseiras ao porco para porlle un gancho. Todo me lembraba ás torturas da inquisición española.

Coma non ía pasar maior cousa, subín á cociña coas mulleres, que xa estaban a cociñar a cebola e a cortar o fígado en anacos moi pequenos. Comentei que non o comía moito porque o sabor me causa nostalxia, lémbrame a cando a miña nai o fervía có caldo de polo.

Púxose a mesa: barras de pan, auga e o fígado fresco con pementón. Deime conta de que non se puxeran a quentar as potas de comida que Mariola preparou a noite anterior. Preferín non dicir ren pois confiei que o terían cuberto. Subiron os homes e sentaron. Manolo comeu catro bocadillos. Mariola e máis eu fomos as únicas mulleres que probaron o fígado. As demais quedaron na cociña a falar. Mirei o reloxo e sorprendeume saber que apenas eran as doce do día, que isto era o aperitivo e que aínda faltaba o xantar. Non repetín bocadillo aínda que non me faltaron as ganas.

Se o porco tiña que quedar colgado para que escorrese o sangue, que tarefa seguía na axenda? Lavar as tripas para facer os chourizos. Baixei con Mariola, Cruz e Mary ao vertedoiro de pedra. E os homes?

Xa que eramos moitas e para que “non me manchase a roupa” non me deixaron lavar, miraba como as manexaban con coidadosa suavidade. Empuxaban a merda coa mangueira de goma, entornábanas e tallábanas contra o vertedoiro. Lembrei as vellas fontes de auga con pedras da mesma cor verde mofo nas que, en épocas previas ás lavadoras, se xuntaban as mulleres para lavar a roupa. Cantas tarefas cotiás facemos sen saber o vínculo próximo a épocas pasadas? Por que as pensamos como “antigas”? Nós mesmas somos o vínculo entre os anos. Acaso, por sentirnos superiores ou darnos aires de “modernos”, seguimos, con remarcada necidade, dividindo o tempo e as historias en épocas, e catalogándoas na nosa cabeza como memorias “antigas, pasadas, vellas…”

As tripas quedaron brancas e puxéronse en remollo nun pequeno cubo cun anaco de cascara do limón, follas de laranxeira e un pouco de sal.

Subimos entón a terminar de preparar as cousas para o xantar pero as mulleres que quedaron na cociña xa remataran de pór a mesa e só quedaba que as patacas acabaran de fritir.

En canto estiveron listas, sentamos na mesa e comezamos o festín cun prato de sopa. Ao longo da comida, as fontes fluían dun lado a outro, do mesmo xeito que as anécdotas. “Unha vez veu matarnos o porco o señor Delmiro. Non agarraron ben o animal e BUUM! Que patea é rómpelle a perna ao seu fillo”. “Ui! Antes o porco non duraba nada; coa fame que tiñamos...”.

Mañá volveriamonos reunir para salgar a metade da carne, conxelar outra parte e picar a que estaría destinada a convertese en chourizo. Ninguén puña en dúbida nada. Todo era parte dun gran ritual que se levaba repetindo cada ano dende que as persoas maiores teñen memoria. Calquer mínimo cambio na secuencia de accións era duramente avaliado e a maioría das veces, rexeitado. Cada detalle, dende que parte do corpo curtar primeiro, ata cando se come a papada do porco, tiña o seu momento inamovible. “É así era como o facía mamá”. E así, con completa confianza nos coñecementos empíricos dos vellos, cada ano lémbraselles a través da acción.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.
Investigación
Investigación El Gobierno gallego repartió 4.000 millones de euros en contratos a dedo en solo seis años
Desde 2018, la Xunta ha firmado 1.034.964 contratos sin sacarlos a concurso: algo más del 30% del dinero del que dispone para el ejercicio de 2024. Además, 35.362 de esos contratos tienen un importe entre 14.000 y 14.999 euros, el límite legal.
Galicia
Exclusiva La Xunta dio 4,8 millones en contratos a dedo a la empresa que dirige la hermana de Feijóo en solo cinco años
La empresa Eulen, capitaneada en el norte del Estado por Micaela Núñez Feijóo, se llevó 1.311 contratos adjudicados sin concurso por un valor total de 4.832.029,85 euros repartidos entre todas las administraciones dependientes del Gobierno gallego.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Poesía
Poesía La generación beat sigue latiendo
La generación beat es la del ritmo, del golpe, la de superar, la del latido en el papel y fuera de él. La del sentimiento desgarrador que sale del individuo, pero llega a la sociedad.
Literatura
Literatura ‘La santita’ de Mafe Moscoso: para escribir sobre el fin del mundo
‘La santita’, libro de relatos de Mafe Moscoso, es el método pero también es el fin: pone a convivir lo precolonial con las formas de nuestro presente ultracapitalista, ultramuerte, sin exclusiones ni jerarquías.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.

Últimas

Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Más noticias
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.
Sidecar
Sidecar Soluciones bonapartistas
Las turbulencias en el seno de los dos partidos estadounidenses dominantes refleja el problema más amplio de un sistema capitalista cada vez menos capaz de proporcionar ganancias materiales a la clase trabajadora.
Memoria histórica
Memoria histórica Las nuevas leyes de memoria histórica recuperan la “concordia” franquista
La ofensiva legislativa de gobiernos autonómicos como el de Castilla y León y el País Valencià, adoptan un enfoque revisionista que amenaza los avances en el reconocimiento memorialista.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.