Medio rural
Crónica da matanza do porco

A matanza do porco é unha práctica que sobrevive ás xeracións, á lei, aos supermercados e carnicerías. Porque é máis que quitarlle a vida a un porco, é un ritual, é providencia, é comunidade, memoria e identidade.

Chourizas galegas
Xornalista feminista
12 dic 2019 10:22

A data xa estaba decidida e marcada no calendario. O frío comezaba a coquetear temesiño, insinuando a inminente chegada do inverno, suxerindo o inicio da época da matanza.

As cebolas, especificamente cultivadas e gardadas para este momento, saían dos hórreos para cumprir coa súa misión. O pemento esgotábase na tenda e cada casa equipábase con sacos de sal.

“Cando matan o porco na casa de Arxentina? Quen llo vai a matar?” Ningunha lei logrou desarraigar das casas o ritual da matanza. Eu, en condición de recentemente chegada, presenciara prácticas que para min eran novas, e aínda me faltaban outras por ver, pero, sen dúbida, nada podía superar as expectativas deste acontecemento en particular. Segundo achegábase a data, non podía falar doutra cousa. Percorríame unha mestura de temor e emoción por presenciar un dos cumios do que eu consideraba a vida no campo.

Na casa de Mariola, a matanza empezou un día antes de que o cocho perdera a vida. Ela soa preparou dúas bandexas de carne asada, unha pota de sopa e unha tarta de queixo; mercou seis barras de pan, unha empanada, un roscón e deixou picadas algunhas cebolas para preparalas ao outro día cun pouco de fígado fresco. Era un bo día e o seu marido Augusto, quen normalmente tende ao pesimismo, predixo que ao día seguinte ía a facer aínda mellor tempo. O esforzo, a ansiedade e os nervios cos que se encargaban dos preparativos eran maiores dos que levanta o Nadal mesmo.

A cita mortal co porco era ás nove. Cando cheguei, os homes xa estaban na corte. 9:05 e xa tiña perdido a vida o primeiro dos dous.

Cando me ofreceron ir ata a corte, non sabía se aceptar ou non. Por unha banda, non sabía se soportaría tal espectáculo, pero tamén me asustaba descubrir que podía facelo.

Que espectáculo? Ollar como un ser vivo perde a vida a man dos homes que o criaron co único obxectivo de comelo? Presenciar como un corpo se converte en anacos de carne idénticos aos que venden no mercado?

Ao final, preferín fuxir e subir á cociña para axudar no que fose. Uninme a cinco veciñas que estaban na casa de Mariola para axudala co que precisara. Mentres nós pelabamos patacas, cortabamos xamón, queixo e pan; os homes eran os que se ocupaban de quitar a vida a un animal.

“Meus irmáns si, pero meu pai non”. Respondeume Mariola cando lle preguntei se súa familia mataba o axudaba agarrar o animal mentres outros lle cravaban o coitelo. Ao meu pai gustábanlle moitísimo os animais, como a min. A miña nai xa era doutra forma. Ela era quen mataba os pitos, as cabras, as ovellas... tiña bo estómago para iso. Aínda que nunca matou un porco; sempre o fixeron os homes”.

Como Mariola xa tiña previstas a maioría das cousas dende o día anterior, na cociña aínda non había moito que facer. Entón fun á xanela para asomarme e vin aparecer as patas, logo as pernas e, ao final, o corpo enteiro. Os homes viñan dende o curral e carrexaban a carretilla co porco sen vida.

Baixei ata onde estaban e mireille os ollos á vítima. Aínda os tiña un pouco abertos e pregunteime como é que todos estaban tan seguros de que estaba morto. O dano da ferida era claro: o coitelo entrara directo ao corazón, ben podería dicirse pola cantidade de sangue que lle escorría por debaixo da pata dianteira. Quen sabe? Ao mellor aínda podía vernos, xa sen forzas para moverse. Que estaría a pensar entón? Pola expresión nos seus ollos, pareceume que estaría aceptando o seu destino, culpándose polo tolo que foi por confiar nas mans que o alimentaban con esas deliciosas beberaxes, por confiar en que os días serían así por un tempo indefinido: repetitivos e sen sorpresas.

Pero a sorpresa chegou. Ollaba que estaban a acomodar herba seca. Escoiteime preguntar para que: “Ah, para queimar ao porco”. Entón si me deu un envorco o corazón. Non nos bastaba con roubarlle a vida para apropiarnos da súa carne, tamén o someteriamos na fogueira.

Volvín rapidamente á cociña, atopei calquera cousa para distraerme e non baixei senón ata que non escoite máis o son do soprete. O matador e os seus axudantes, marcharan. Só quedaba a veciñanza máis próxima á familia. Sobre unha cama de fento queimado, puiden ver o porco asado, cun novo bronceado cor area. Rifeime por atopar apetitoso o aroma que circulaba.

Conectouse unha mangueira e procedeuse a lavar o corpo. Manolo, un dos poucos veciños que ficou e que era especialmente prezado e necesario polos seus coñecementos de carniceiro, tomou a cabeza do cadáver cun brazo, mentres que co outro apuntaba a mangueira á súa boca. Alguén máis se achegou para abrir ben a tesa mandíbula. Pareceume un momento fermoso. “Han de darnos de beber agua en su misma boca…” Bebe, querido, esta auga que é fresca, sacra. Bebe e perdóanos. Bebe e descansa.

A partir dese momento, o corpo do porco pasou a ser completamente noso. Fixéronlle unha fenda nas orellas para lavalas ben e entre varios homes cargaron o corpo para levalo á mesa na que se abriría e seccionaría.

Varios homes apartáronse pois dicían non aturar o aroma que despedía o cocho, pero a curiosidade matou o gato e pouco a pouco funme achegando. Antes de baixar, Mariola dixérame “se matas o porco, miras teu corpo”. Non vin cando fixeron a incisión, cheguei cando Manolo ataba un cordel no final dunha tripa e procedía a revolvelas todas, como se fose un panadeiro amasando.

A cor dos órganos non me interesou tanto como o do sangue. Dende que vivo na aldea, vin sangue en cantidades considerables: cando o meu can magoou unha pata e cando se matou un cabrito. Ata ese momento, pensaba que esa cor tan viva era propia do sangue dos animais. Mais cando un veciño caeu e rompeu a cabeza, asombreime ao comprobar que o noso sangue, o meu sangue, tamén é dese mesmo ton. Aínda non podo deixar de miralo cando aparece, é coma se me hipnotizara.

Manolo remexía e ía desprendendo os órgaos con facilidade. Ía seguindo a lóxica dos tecidos, coma se o mesmo corpo lle indicase cara a onde mover as mans e de onde tirar. O primeiro que sacou foi o fígado. Ese si que me pareceu un órgano fermoso. Café, liso como o mármore, brillante e delgado coma seda. Mariola, que baixara cun caldeiro xusto para ese momento, tomou o fígado e subiuno rapidamente na cociña, como se dun transplante se tratar.

Cando todos os órganos vitais estaban repartidos —baixo non sei que principios—, os homes preparáronse para colgar o corpo. Se lle fixeron dúas incisións nas patas traseiras ao porco para porlle un gancho. Todo me lembraba ás torturas da inquisición española.

Coma non ía pasar maior cousa, subín á cociña coas mulleres, que xa estaban a cociñar a cebola e a cortar o fígado en anacos moi pequenos. Comentei que non o comía moito porque o sabor me causa nostalxia, lémbrame a cando a miña nai o fervía có caldo de polo.

Púxose a mesa: barras de pan, auga e o fígado fresco con pementón. Deime conta de que non se puxeran a quentar as potas de comida que Mariola preparou a noite anterior. Preferín non dicir ren pois confiei que o terían cuberto. Subiron os homes e sentaron. Manolo comeu catro bocadillos. Mariola e máis eu fomos as únicas mulleres que probaron o fígado. As demais quedaron na cociña a falar. Mirei o reloxo e sorprendeume saber que apenas eran as doce do día, que isto era o aperitivo e que aínda faltaba o xantar. Non repetín bocadillo aínda que non me faltaron as ganas.

Se o porco tiña que quedar colgado para que escorrese o sangue, que tarefa seguía na axenda? Lavar as tripas para facer os chourizos. Baixei con Mariola, Cruz e Mary ao vertedoiro de pedra. E os homes?

Xa que eramos moitas e para que “non me manchase a roupa” non me deixaron lavar, miraba como as manexaban con coidadosa suavidade. Empuxaban a merda coa mangueira de goma, entornábanas e tallábanas contra o vertedoiro. Lembrei as vellas fontes de auga con pedras da mesma cor verde mofo nas que, en épocas previas ás lavadoras, se xuntaban as mulleres para lavar a roupa. Cantas tarefas cotiás facemos sen saber o vínculo próximo a épocas pasadas? Por que as pensamos como “antigas”? Nós mesmas somos o vínculo entre os anos. Acaso, por sentirnos superiores ou darnos aires de “modernos”, seguimos, con remarcada necidade, dividindo o tempo e as historias en épocas, e catalogándoas na nosa cabeza como memorias “antigas, pasadas, vellas…”

As tripas quedaron brancas e puxéronse en remollo nun pequeno cubo cun anaco de cascara do limón, follas de laranxeira e un pouco de sal.

Subimos entón a terminar de preparar as cousas para o xantar pero as mulleres que quedaron na cociña xa remataran de pór a mesa e só quedaba que as patacas acabaran de fritir.

En canto estiveron listas, sentamos na mesa e comezamos o festín cun prato de sopa. Ao longo da comida, as fontes fluían dun lado a outro, do mesmo xeito que as anécdotas. “Unha vez veu matarnos o porco o señor Delmiro. Non agarraron ben o animal e BUUM! Que patea é rómpelle a perna ao seu fillo”. “Ui! Antes o porco non duraba nada; coa fame que tiñamos...”.

Mañá volveriamonos reunir para salgar a metade da carne, conxelar outra parte e picar a que estaría destinada a convertese en chourizo. Ninguén puña en dúbida nada. Todo era parte dun gran ritual que se levaba repetindo cada ano dende que as persoas maiores teñen memoria. Calquer mínimo cambio na secuencia de accións era duramente avaliado e a maioría das veces, rexeitado. Cada detalle, dende que parte do corpo curtar primeiro, ata cando se come a papada do porco, tiña o seu momento inamovible. “É así era como o facía mamá”. E así, con completa confianza nos coñecementos empíricos dos vellos, cada ano lémbraselles a través da acción.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galicia
Galicia Un municipio gallego demanda a la Xunta por la contaminación del embalse de As Conchas
Los vecinos de la comarca de A Limia llevan a la Xunta ante el Tribunal Superior de Xustiza de Galicia por la contaminación provocada debido a la cría intensiva de ganado porcino y avícola en esta zona de Ourense.
Tribuna
Tribuna Carta abierta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proyecto que Galicia ni quiere ni necesita”
Los argumentos para apoyar lo que decimos son muchos. Se situaría en un terreno en el borde de la ZEC Serra do Careón; provocaría un nuevo ciclo de plantación masiva de eucalipto o de importación desde países del Sur; y no tiene licencia social.
Tribuna
Tribuna Carta aberta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proxecto que Galicia nin quere nin necesita”
Os argumentos para apoiar o que dicimos son moitos. Situaríanse nun terreo no bordo da ZEC Serra do Careón; provocarían un novo ciclo de plantación masiva de eucalipto ou de importación de países do Sur; e o máis importante: non teñen licenza social.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Contaminación
Contaminación Un municipio galego demanda á Xunta pola contaminación do encoro das Conchas
A veciñanza das Conchas, na comarca da Limia, leva á Xunta ao Tribunal Superior de Xustiza de Galicia pola contaminación provocada debido á cría intensiva de gando porcino e avícola.
Infancia
Infancia Reforma de la ley de infancia: cinco claves para proteger a las madres protectoras
El Ministerio de Infancia y Juventud ha iniciado un proceso para ampliar esta norma aprobada en 2021. Varias organizaciones dan las claves para evitar el castigo a las madres protectoras.

Últimas

AGANTRO
Agantro Tatuaxe: terapia e tendencia
Da marxinación á moda, o carácter simbólico e ritual da tatuaxe atópase actualmente erosionado polas dinámicas capitalistas.
Guerra en Ucrania
Conflicto bélico Rusia y Ucrania acuerdan un principio de alto el fuego marítimo a instancias de Estados Unidos
La Casa Blanca emite dos comunicados que coinciden en señalar una tregua en el Mar Negro y en prometer trabajo para el final de los ataques energéticos por ambas partes.
Salario mínimo
Salario mínimo PSOE y Sumar intentan llegar a un acuerdo para no perjudicar con el IRPF a los trabajadores con el SMI
La ministra de Hacienda ha confirmado que sería “algún tipo de medida que permita compensar a aquellos pocos trabajadores” en la situación de tener que tributar con el salario mínimo.
Opinión
Opinión Es el militarismo, amigo, el militarismo
¿Puede que si el militarismo es la solución para todo, realmente no solucione nada, sino que realmente sea el problema?
Más noticias
Residencias de mayores
Residencias Fondos de inversión y residencias: la mano invisible que retuerce los cuidados
Mientras DomusVi, en manos del fondo de inversión ICG, ya es la empresa con más residencias privadas del Estado, residentes, familiares y trabajadoras explican lo que supone que las prácticas especulativas acunen la vejez de las personas.
Música
Kiliki Frexko “No me interesa el arte político que te dice qué pensar o cómo deben ser las cosas”
Tras años de trabajo colectivo, Kiliki Frexko presenta su primer proyecto en solitario. ‘Iltze 1’ es un paso adelante en su trayectoria, donde mezcla referencias, explora nuevos sonidos y habla desde un lugar más personal, sin perder el filo.
Granada
Urbanismo 146.574 m² de solares vacíos en Granada por disfrutar
“¿Y si estos espacios no estuvieran esperando al próximo gran inversor? ¿Y si ya fueran nuestros?”. Esta y otras reflexiones sobre la especulación inmobiliaria, en un proyecto artístico exhibido en el Centro José Guerrero.
LGTBIfobia
Manifestación Plataforma Trans planta cara a la transfobia con una manifestación contra el odio
La convocatoria el 29 de marzo denuncia un contexto internacional antiderechos. La organización pide a partidos y sindicatos que se sumen a la marcha porque la transfobia es un problema social, y por lo tanto también político, explican.

Recomendadas

Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Colegios underground en Járkov después de tres años de guerra
La ciudad ucraniana construye escuelas subterráneas, preparadas para aguantar ataques balísticos y nucleares.
Feminismos
Irene García Galán “La memoria feminista hay que construirla desde abajo, desde nuestras casas”
‘Hilaria’ (Errata Naturae, 2025) es un libro dedicado a la tatarabuela de Irene García Galán, pero también un ensayo político que navega a través de la memoria feminista, el antipunitivismo y el anarquismo.
Medio ambiente
Medio ambiente Milleiros de persoas enchen A Pobra do Caramiñal para berrar contra a celulosa de Altri e a mina de Touro
Unha grande multitude por terra e centos de embarcacións por mar esíxenlle ao Goberno de Alfonso Rueda que “recúe” ante o potencial desastre ambiental que sobrevoa Galiza.