Opinión
Ekonomia kritikoa mundua hezkuntzatik eraldatzeko

Ezinbestekoa da hainbat alderditatik lan egitea ekonomiaren irakaskuntza kritikoa bultzatzeko, egungo errealitate sozioekonomikoaren funtzionamendua ulertzea ahalbidetuko baitu, hura eraldatzeko helburuarekin.
Aula de colegio

 2009an, zientzialari talde handi batek txosten bat argitaratu zuen, Lurrak planeta bizigarria izaten jarrai dezan gainditu behar ez diren bederatzi mugak laburbilduta. Gaur egun Nature aldizkariak argitaratutako ikerketa batean, bederatzi muga horietatik zazpi gainditu direla salatzen da. FAOren datuen arabera, 800 milioi pertsona inguruk gosea pairatzen jarraitzen dute planetan, elikagaien egungo ekoizpen-mailek 12.000 milioi pertsona baino gehiago elikatzeko aukera emango luketen arren; hau da, gaur egun planetak duen biztanle-kopurua baino askoz ere kopuru handiagoa elikatu ahal izango litzateke. Hala ere, bost segundotik behin, pertsona batek bizia galtzen du elikagai faltaren ondorioz.

Datu horiek munduko ekonomiak aurre egin beharreko arazo nagusietako bi baino ez dituzte erakusten: ingurumenaren narriadura eta desberdintasuna. Baina zerrenda ez da hor amaitzen: soldaten degradazioa, lan-baldintzak okertzea, zainketen krisia, gerren gorakada eta abar dira gaur egun sistema kapitalista astintzen duten beste tentsio batzuk. Arazo ugarik jartzen dute arriskuan biziaren iraunkortasuna eta horretaz arduratu behar duen ekonomiaren jasangarritasuna, eta premiazkoa da arazo ugari horiei konponbide bat ematea.

“Ekonomia irakasteko nagusiki baliatzen den ikuspegiak, sintesi neoklasikotik eratorritakoak, jarduera ekonomikoaren ikuspegi ahistorikoa eta asoziala ditu ezaugarritzat”

Egoera hori ikusirik, espero beharko litzateke hezkuntza-sistemak beharrezko tresnak eskaintzea ikasleei, arazo horiek zerk eragiten dituzten ulertzeko; izan ere, hori da lehen urratsa, arazo horiek konpontzeko estrategien diseinua planteatzeko. Fenomeno horiek ekonomiarekin lotuta daudenez, Ekonomia arloari dagokio arazo hori aztertzea. Hala ere, ikasgeletan irakasten den Ekonomiak jarduera ekonomikoaren funtzionamenduari buruzko ikuspegi harmonikoa du oraindik ere, eta hori, itxura batean, ulertezina da. Egoera hori bereziki kezkagarria da Bigarren Hezkuntzako etapan; izan ere, ikasle gehienentzat, hori izango da beren ibilbide akademiko guztian Ekonomiarekin izango duten harreman bakarra.

Irakasgai hori irakasteko nagusiki baliatzen den ikuspegiak, sintesi neoklasikotik eratorritakoak, jarduera ekonomikoaren ikuspegi ahistorikoa eta asoziala ditu ezaugarritzat. Gainera, fenomeno sozialen konplexutasuna ulertzeko aukera oro baztertzen duen ikuspegi murriztaile soiletik ulertzen du giza portaera. Gure iritziz, hauxe da arazo larrienetako bat: ikuspegi hori alternatibarik ez balego bezala aurkezten dela, jarduera ekonomikoaren funtzionamendua ulertzeko ikuspegi posible bakarrari erantzungo balio bezala.

Economía
Necesitamos nuevos manuales de economía en Educación Secundaria
VV.AA.
Hay que reformar los materiales para el estudio de educación financiera, economía y empresa, ya que adolecen de una visión reduccionista y amoral.

Hori guztia islatzen da Bigarren Hezkuntzan erabili ohi diren testuliburuetan. Txosten honetan, Mc Graw Hill argitaletxearen Ekonomiako ikasliburuaren (Batxilergoko 1. maila) berrikuspen kritikoa egin dugu. Identifikatutako joerak beste gai batzuetan aurkitutakoen berdinak dira; eta ez hori bakarrik, joera horiek Hezkuntza Baliabide Irekietan ere errepikatzen direla ikusi dugu (sarbidea online eta doakoa duten material didaktikoetan). Baliabide independente eta eskuraerraz horiek alternatiba didaktikoen iturri izan daitezke, baina, era berean, ikasliburu askotan nagusi den ideologia erreproduzitzen ere lagundu dezakete.

Adibide bat, esparru horretako baliabide berri horietako ezagunenaren kasua da, Econosublimeren kasua. Edozein bilatzailetan “batxilergoko ekonomia-liburua” idazten baduzu, batxilergoko 1. mailako Econosublime liburua izango da lehen emaitza. Web-proiektu horrek sarbide libreko hainbat eskuliburu eta jarduera biltzen ditu, ikasle zein irakasleentzat oso erabilgarriak izan daitezkeenak. Baina horien erabilera akritikoak ekonomiaren irudi irreala eraiki dezake, “neoliberal” esan ohi zaien jarrera politikoetaranzko joera duena.

Batxilergoko 1. mailako Ekonomiako unitate didaktikoak berrikusten baditugu, ikusiko dugu munduaren ikuspegia behin eta berriz murrizten dela gaur egun nagusi den ikuspegira. Hasierako gaietan Ekonomia natura-zientzia gisa aurkezten den arren eta haren ondorioak inongo ideologiaren eraginpean ez daudela adierazten den arren, ideologia presente dago, liburuaren egileak hori aitortzen ez duela dirudien arren. Gizakiak erabaki ekonomikoak nola hartzen dituen aipatzen denean, une oro bere onura maximizatu nahi duen izaki indibidualista eta egoistatzat hartzen da; Enpresaren Ekonomiaz ari denean, langileek eta enpresak interesak partekatzen dituztela defendatzen da; Lan Ekonomiaz ari denean, Lanbide arteko Gutxieneko Soldata handitzeak beti enplegua suntsituko duela baieztatzen da, Estatuak merkatuetan edozein esku-hartze egitea kaltegarria izango delakoan. Ikuspegi ahistoriko eta asoziala deigarria da Nazioarteko Ekonomia eta Garapena jorratzean, alde batera utzi baitira merkataritza asketik sortutako problematika guztiak eta historian zehar harreman politiko eta ekonomikoetan izandako desberdintasunak; izan ere, “kolonial” eta “kolonialismo” terminoak ez dira testuan ageri. Egia esan, “kapitalismo” terminoa –irakasgaian lantzen den gai nagusia– behin bakarrik agertzen da testuan, eta Marxen pentsamenduarekin lotuta, ez arloak aztertzen duen zerbait balitz bezala.

“Azaroaren 10ean eta 11n Bilbon egingo den Ekonomia eta Finantza Hezkuntza Kritikoari buruzko topaketan parte hartzera gonbidatzeaz gain, oso beharrezkotzat jotzen dugu Finantzaz Haratago sarearen ekimena babestea ere”

Era berean, ekonomiaren azterketa konbentzionalak ez du aipatzen funtsezko ugalketa-sistema oso bat dagoela bizitza ekonomiko eta sozialari eusteko, eta hori elikatzeko zaintza-lanaren banaketa sexista bat dagoela, emakumeei esleitzen diena ohiko analisi ekonomikoetan ikusezinak diren hainbat zeregin. Arazo horiek ez dira ikasliburu horretan bakarrik ageri, aztertzen ari garen hainbat materialetan aurkitu baititugu, dela arloko argitaletxe garrantzitsuenetako batek egina izan, dela independenteak izan: kasu guztietan, enpresen onura maximizatu nahi duten politikak defendatzera bideratutako ikuspegia aukeratzen da, alde batera utzita historian zehar izan dituzten eta gaur egun ere gizartean nahiz ingurumenean oraindik badituzten ondorio negatiboak.

Lehen adierazi dugunez, zaila da ulertzea nolatan erabiltzen den ikasgeletan ikuspegi hori, jarduera ekonomikoaren funtzionamendua azaltzeko hainbeste gabezia izanik.
Baina kontraesan hori itxurazkoa baino ez da: ikuspegi hori nagusitzen da, sistema ekonomikoarentzat funtzio bat betetzen duelako. Helburua ez da arazoen benetako sustraia argitzea, ezta gutxiagorik ere. Kapitalismoaren funtzionamendua legitimatzea da helburua, horren funtzionamenduari buruzko ikuspegi desitxuratua eskainiz eta errealitate katramilatua aurkeztuz.

Ekonomia kritikoa irakasteak agerian utziko luke nondik datozen arazo horiek guztiak: alegia, errentagarritasunaren tirania ezartzen duen sistema baten ondorio direla, bizitzaren beraren eta gizarte-premia ugarien gainetik ezartzen baitu errentagarritasuna, baita premia oinarrizkoenen gainetik ere, hala nola gizakion eguneroko elikaduraren eta ugalketaren gainetik. Horregatik, Ekonomia kritikoaren inplementazioak hainbat motatako oztopoak aurkitzen ditu.

Horregatik guztiagatik, ezinbestekoa da hainbat alderditatik lan egitea Ekonomiaren irakaskuntza kritikoa bultzatzeko, egungo errealitate sozioekonomikoaren funtzionamendua ulertzea ahalbidetuko baitu, hura eraldatzeko helburuarekin. Horregatik, positibotzat baloratzen dugu Ekonomia eta Finantza Hezkuntza Kritikoari buruzko EFES Sarearen IV. Jardunaldiak egitea; izan ere, Ekonomia irakasteko erabiltzen den ikuspegi konbentzionalari buruzko azterketa kritikoa partekatzeaz gain, hezkuntza-esperientziak partekatzeko eta material kritikoak lantzeko aukera ere ematen du. Azaroaren 10ean eta 11n Bilbon egingo den topaketa horretan parte hartzera gonbidatzeaz gain, oso beharrezkotzat jotzen dugu Finantzaz Haratago sarearen ekimena babestea ere. Hori dela eta, ekimenean sinadurak bilduko dira, gero Eusko Legebiltzarrean aurkezteko; izenburu hau izango du: “Noizko hezkuntza ekonomiko bat, finantza-sistemak gizartean eta planetan dituen inpaktuak ulertzeko tresnak eta gaitasunak emango dizkiena ikasleei?”.

Valor Social
Una versión en castellano de este artículo puede leerse en Valor Social.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Análisis
Análisis Neoconservadurismo, multipolaridad y la decadencia de las democracias occidentales
Occidente, en su obsesión por dominar, ha fracasado en su intento de moldear el mundo a su imagen, dejando tras de sí Estados fallidos, migraciones masivas y un Sur Global cada vez más resentido.
Bitcoin
Bitcoin El FMI aprieta a El Salvador: el nuevo acuerdo le prohíbe acumular más Bitcoin y emitir Bonos Volcán
El gobierno de Nayim Bukele está en una situación financiera contra las cuerdas y la institución le ha enviado un nuevo acuerdo en el que le exige disminuir riesgos y exposición a la criptomoneda.
Crisis climática
Informe de la OMM El nivel del mar se disparó en un 2024 que contabilizó el mayor número de desplazados climáticos en 16 años
El balance climático de 2024 de la Organización Meteorológica Mundial resalta datos preocupantes en indicadores clave de la crisis climática y confirma que el pasado fue el año más cálido jamás registrado.
Crisis climática
Informe España experimentó 28 días de temperaturas por encima de la media en invierno por el cambio climático
València experimentó el mayor número de días por encima de la media (33) y Barcelona vivió la mayor intensidad de la anomalía: 1,4ºC sobre el promedio. Casi 394 millones de personas por todo el mundo sufrieron 30 días o más inusualmente cálidos.
A Catapulta
A Catapulta Silvia Penas, a creatividade na procura
A poeta, performer e creadora repasa na Catapulta a súa carreira e o súa visión sobre a poesía
Arte
Arte y memoria histórica Un artista renuncia a un premio de la Academia de Bellas Artes Canaria por su defensa del monumento a Franco
Acaymo S. Cuesta argumenta que la posición de la Academia con respecto al ‘Monumento al Caudillo’ de Juan de Ávalos es contraria a los principios democráticos que defiende y no recogerá el galardón.

Últimas

València
Racismo El Aita Mari se querella contra Vox Borriana y un diputado ultra por llamarles “barco negrero”
Un edil de Borriana y diputado autonómico ultra les acusó de ser “barco de negreros” y “cooperador necesario de las mafias de tráfico de personas”. El partido difundió estas declaraciones.
Más noticias
Palestina
Palestina Israel asesina a más de 400 personas y rompe alto el fuego en Gaza
Israel se ha negado a pasar a la segunda fase de la tregua y ha ordenado desalojar zonas de Gaza y Jan Yunis en espera de más ataques.
Comunidad de Madrid
Comunidad de madrid Los familiares de los fallecidos en residencias piden una rectificación a la Fiscalía
Marea de Residencias y Verdad y Justicia celebran que se pida declarar a los “autores intelectuales” del protocolo de exclusión y que sean 17, no solo nueve, las denuncias presentadas por la fiscal superior madrileña.
Inglaterra
Accidente en el mar Comienza la limpieza de pellets tras la colisión de un petrolero y un carguero en el Mar del Norte
Después del choque de un petrolero y un portacontenedores en el Mar del Norte, la preocupación se centró en los posibles vertidos. No ha habido salidas de petróleo o químicos, pero sí ha habido un derrame de pellets peligrosos para la fauna local.
Extrema derecha
Malismo Defender lo común para sobrevivir al delirio tecnomacho
Los antihéroes ultra se han convertido, a través de consignas y discursos plagados de violencia política, en los referentes ideológicos de miles de jóvenes.
Tribuna
Tribuna La naturaleza no volverá hasta que bajemos los alquileres
Los mismos que nos echan de nuestras casas son los que inundan los pueblos de macrogranjas y minas a cielo abierto. Para lograr el derecho a la naturaleza hay que poner la vivienda a salvo.

Recomendadas

Medio ambiente
Medio ambiente A Xunta desoe a oposición social e dá luz verde ambiental á celulosa de Altri e Greenalia
O informe da administración galega, gobernada polo PP de Alfonso Rueda, conclúe que a proposta é “ambientalmente viable” e pasa por alto as decenas de miles de alegacións presentadas, así como a contestación social.
Costas
Costa A ría de Arousa, ao bordo do colapso ecosistémico
A principal produtora de marisco de Galiza afronta unha crise sen precedentes; o impacto da contaminación actual e a de potenciais industrias como Altri ou a reapertura da mina de Touro poñen en perigo o sector do mar.
Medio ambiente
Medio ambiente Miles de persoas enchen as prazas galegas contra o ‘si’ ambiental da Xunta a Altri
A Plataforma Ulloa Viva logrou mobilizar decenas de concentracións nos concellos da conca do río Ulla e máis alá para protestar contra a Declaración de Impacto Ambiental aprobada polo Goberno de Alfonso Rueda para a celulosa.
Cine
Vicente Monroy “El capitalismo es un ejercicio de destrucción de la curiosidad”
En su nuevo ensayo, Vicente Monroy convierte la penumbra de las salas de cine en protagonista, tejiendo un relato fascinante que une sus dos grandes pasiones: el cine y la arquitectura.