Medio rural
O rural como refuxio: ser migrante irregular no campo

Apuntamentos sobre as condicións e as posibilidades que o mundo labrego ofrece ás persoas migrantes en situación irregular.
1 ago 2021 10:26

Hai tres anos que cheguei a vivir no rural. Podía quedar en Barcelona ou retornar á Cidade de México. Porque non é que estivese nos meus plans vivir na Galiza. Antes de vir, o único que sabía do país era o que outros me contaban, que adoitaba reducirse a: “alí cómese moi ben” . É dicir que non sabía ren. A decisión foi tomada, máis que nada, por dous dos grandes motivos detrás de cada migración: amor e medo. Por unha banda, descubrín que, malia estudar un ano na península, non había posibilidade de renovar a miña residencia. Nin cun contrato de traballo. É dicir, se ficaba no territorio, a irregularidade era inminente e, a miña forma de ver, quedar en Barcelona representaba un risco. Ademais de que sería moi complicado seguir a custear a vida nesa cidade sen poder acceder a un traballo en regra.

Por outra banda, o meu compañeiro chegara hai pouco a Galiza, á casa que a súa familia abandonou hai catro décadas para probar sorte na capital de México. Ir a onde el era unha boa opción para retomar a nosa relación e acompañarnos durante o nosos procesos migratorios, mais tamén para agardar o tempo que tiña que pasar para que puidese regularizar a miña situación legal. O día en que cheguei a Mondariz, foi o primeiro día que infrinxín as normas de estranxeiría e convertinme automaticamente nunha sinpapeles. Eu, ilusa, crin que só tiña que agardar un ano para reverter a situación. Mais tiñan que pasar tres anos até que puidese volver a ter dereitos e perder o medo de saír á rúa.

AS MIGRANTES NO CAMPO

A pesar do risco que representa a cidade, aprendería, despois de chegar á aldea, que as posibilidades de atopar unha fonte de ingreso eran moito maiores que no rural. No campo, parecía que todo se reducía a tres opcións para as migrantes en estado irregular: ou tiñas unha rede de apoio ou traballabas en condicións de semi-explotación no campo/hostalería, ou puñas a proba a túa creatividade.

As condición de traballo inhumanas ás que se teñen que someter as persoas en condición irregular nas actividades agrarias na península non son unha novidade. E está documentado que, aínda que esteamos a miles de quilómetros lonxe dos campos de amorodo do sur, na Galiza no traballo agrícola tamén se cultiva a explotación. Eu mesma estiven disposta a acceder a traballar nesas condicións, aínda que fose por unha curta tempada, mais, contraditoriamente, a miña precariedade, que incluía prescindir dun vehículo propio, cancelaba esa opción, pois había que ir diariamente até as fincas nas que se iría traballar.

Ó meu propio compañeiro, grazas a familiaridade coa que a xente da aldea o trataba polas súas raíces familiares, conseguiu un traballo en negro de 'pizzero'. Mais, unha semana despois, foi destinado a lavar a louza con auga fría por tres euros a hora. Logo dun ano, cando precisou dun contrato de traballo para arranxar o seu estado legal, negáronllo e non o volveron a chamar.
A pesar de todo, grazas a que non tiñamos que pagar alugueiro, o salario de 3 euros deunos para vivir un ano aos dous. A casa foi ese medio material que me permitiu escribir e atopar pequenos traballos remunerados que podía resolver desde casa. E foi así como empezou una vida nova e moi distinta á cidade. Perdín os teatros e as bibliotecas. Quedaban demasiado lonxe para ir a eles de xeito recorrente, por non falar dos custos do transporte público. No seu lugar, gañei o monte, os animais e unha rutina afastada dos ritmos da produtividade capitalista.

ESQUECELO TODO ATÉ ESQUECERSE A UNHA MESMA

Comecei a ficar na casa, un día tras outro. O meu compañeiro cometeu a loucura de ingresar na universidade e, mentres el descubría De catro a catro, eu dedicarame a tratar de integrarme na miña nova comunidade. A única relación que tiña era coas miñas veciña. Os meus dias consistían en arranxar a casa, alimentar ó can, ó gato e ás galiñas; almorzar, ir coa veciña a pedirlle lavar a nosa roupa na súa lavadora, axudar no campo a quen o precisara, ler polas tardes e agardar a que a miña parella regresase. Vivín unha inmersión lingüística e “laboral” tal, que aos poucos meses xa falaba galego e sabía como chantar patacas, sementar unha horta, segar a herba, podar a viña... As miñas veciñas con os seus eidos convertéronse no meu soporte emocional e botáronme a súa xenerosa man cando viaxaba como naufraga nun mar descoñecido que recentemente despoxárame de todo.

Nesas tardes de soidade, cando a miña parella me avisaba que non alcanzase a tomar o bus para chegar a casa, o que significaba que tería que ficar en Vigo, miraba cara á fiestra e non podía evitar sentirme culpable por detestar algo da miña vida no monte. Como podía rexeitar vivir nun sitio que tanta xente ansía habitar e que semella un privilexio nestes tempos de concreto e estrés? Foron necesarios meses da miña vida para comprender que o monte e os animais non eran suficientes; que o meu intento de integrarme á comunidade tíñase volto nun proceso de alienación e supresión do “eu”. Fixen as tarefas que pensaba precisas para tratar de que me aceptasen na comunidade, mais esquecín quen era entes de migrar, o que tiña feito en México, o que sabía, o que me gustaba facer.

Unha vez máis o proceso de integración sociocultural foi un exercicio unilateral que consistiu en que a persoa migrante aprendese e incorporase a cultura que o recibe, sen que a comunidade receptora se interesase por escoitala, por saber quen era, por aprender e comprender algo da súa cultura tamén. Eu deixei de falar de min cando notei que aquilo descoñecido non interesaba a ninguén. E borreime ó deixar de nomearme, de enunciarme.

APRENDER A (CON)VIVIR

Porén, fóra dos comentarios desafortunados que exhiben todo un contexto educativo e ideolóxico, nunca sufrín agresións racistas de xeito directo. A comunidade sempre me brindou a min e ó meu compañeiro o apoio que precisabamos: regaláronnos mobles, electrodomésticos e mantas para soportar o inverno. O que nos ofreceron sempre foi feito desde a xenerosidade e nunca cun interese particular.

Despois de dous anos, grazas ó feito de non ter que pagar aluguer, co que comecei a gañar escribindo, sumado a axuda económica da miña nai e pai, puiden matricularme a distancia nun mestrado. Isto, en termos prácticos e cotiáns, significou que me afastase do traballo manual e abandonase as labores da terra.

O estudo supuxo para min un reencontro comigo mesma. Mais, para a miña veciñanza, supuxo desconcerto. Malia que comecei a escribir de xeito habitual, ós seus ollos eu aínda era sobre todo unha desempregada. E, por enriba, cos estudos, agora era unha desempregada cínica. Para o estilo de vida que se leva no rural, fai pouco sentido escoller o estudo antes que procurar un traballo na fábrica máis próxima. Non só non comprendían o valor que eu lle puña á escola, senón que perdían de vista que os traballos “de verdade” aos que podía acceder na miña condición irregular implica someterse a condicións laborais inhumanas polas que ninguén tería que pasar. Na península, a educación é algo ao que as migrantes sen papeis podemos acceder. Claro, sempre e cando se teñan os medios económicos suficientes para pagar unha matrícula que a veces triplica o prezo do que se lle oferta á poboación “nacional”.

A miña decisión significou que a comunidade nos dese as costas con enfado. Como era que, despois de todo o seu apoio, os dous “non quixésemos” traballar? A agora clara incompatibilidade –que antes lograramos solucionar- entre as nosas perspectivas da vida, os nosos contextos culturais e as nosas aspiracións implicou que a cooperación se detivese e que incluso algúns veciños nos retirasen a fala.

Na aldea na que vivo, hai, polo menos, dúas mozas da nosa idade que se dedican a estudar na universidade. Desde certo punto de vista, a única diferenza que hai entre nós é que elas naceron na aldea e viven na casa familiar. Aínda que non sexa unha comparación del todo axeitada, non deixa de ser un paradigma para min que me leva sempre a preguntarme se as expectativas, as exixencias que se nos fan a nós teñen que ver co feito de sermos migrantes.

HABITAR A CONTRADICIÓN

No fondo, penso que case ninguén comprendía o que supuña vivir nun estado de irregularidade, mais non tiñan por que facelo. A xente que o soubo foi sempre moi discreta aínda que repetise –con odio na voz- no bar as azueiras que os medios contan sobre as supostas axudas aos migrantes sen papeis, nunca sentín que estivese en risco de ser denunciada.

Vivir a irregularidade no rural foi atoparse de fronte coas contradicións da vida en comunidade. As exixencias e os reclamos foron cargados sobre os nosos ombreiros, na dinámica social dunha rede tan pequena, é un peso imposible de evadir. Aprender a vivir no rural é aprender a atender os desexos persoais sen descoidar a vida colectiva. Para as migrantes en estado irregular, ademais, vivir no medio rural implica un largo proceso de aprender a habitar a diferenza, sen que iso se signifique borrar a nosa identidade no proceso de integración sociocultural. Isto suporía partir desde outra base para afrontar as inxustizas laborais e económicas ás que temos que someternos. Dito doutro xeito, se traduce en non esquecer que o monte é tan noso como o é de calquera, que unhas condicións laborais e a vida digna non son un capricho e que a nosa visión do mundo é tan importante coma a de calquera e, nese sentido, tamén merecemos ser escoitados.  

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Derechos Humanos
Derechos Humanos A un año de la deportación de Mohamed Said Badaoui
El activista antirracista, que no puede volver a su casa por un mínimo de diez años, ha interpuesto dos recursos ante la Audiencia Nacional.
Elecciones
Elecciones 23J Carta a un abstencionista
Siete millones de personas que viven en este país no podrán acudir a las urnas el próximo 23J. Mientras, tú, blanco, cis y hetero, con tus kilos de izquierdismo y de privilegios, me argumentas que no vas a votar porque patatas.
Migración
Adelanto electoral La ILP por la regularización no se detiene con la convocatoria de elecciones
Desde Regularización Ya insisten en que la ILP tiene futuro, y piden que se vote a las formaciones políticas que apoyen la regularización en sus programas para obtener una buena correlación de fuerzas.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Economía
En primera persona Instrucciones por si encuentras muerta a tu suegra
Todo el que está en el mundillo sabe que el sector funerario vive casi un duopolio de facto y lo máximo que se está dispuesto a hacer es poner una multa de vez en cuando. Cuando alguien llama a una, ni se imagina al entramado que está llamando.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Genocidio
Ayman Qwaider “A la gente se le pide una cantidad excesiva de dinero para poder salir de este campo de exterminio de Gaza”
Profesor especializado en educación en emergencia y educación inclusiva, Ayman Qwaider vive en Australia. Desde allí, intenta ayudar a su familia a salir de Gaza, mientras denuncia la ocupación israelí y la complicidad de la comunidad internacional.
Venga, circula
Venga, circula Un paso, luego otro
Llega un día en el que vemos con claridad algo que solíamos observar en los demás pero que nunca —prometíamos— nos sucedería a nosotros.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad ¿Qué tengo si me diagnostican Síndrome de Ovario Poliquístico?
Afecta a entre un 7 y un 13% de las mujeres en edad reproductiva, y el 70% están sin diagnosticar. Pero, ¿qué es el SOP y como podemos apaciguar sus síntomas?
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Ocupación israelí
Opinión Las palestinas también existen
La morbilidad femenina, el conjunto de enfermedades, factores de riesgo y motivos de consulta recurrentes en las mujeres que merecen una atención específica, tiene múltiples ejes de discriminación: no es lo mismo en Suecia que en Palestina.

Últimas

Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.
Más noticias
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.