Capitalismo
A lenta e anunciada morte do rural a mans do capital

Desde o seu inicio, o sistema capitalista está empeñado en desfacer a cosmogonía das comunidades rurais. Galiza foi, noutrora, un campo de resistencia, cuxos rastros aínda son visibles, mais quizabes non por moito tempo.
24 abr 2021 22:44

Adoitan ensinarnos nas escolas que a Idade Media foi un período escuro no que pasou pouca cousa até a chegada do Renacemento. Pero hai unha parte da Historia que sempre esquecen contar e que muda a perspectiva que temos sobre o devir da humanidade e é que agora sabemos que a Historia, lonxe de ser obxectiva, adoita ser contada polo bando vencedor e, neste caso, triunfou ese xigante que, desde entón, move os fíos da nosa vida: o capitalismo.

Pero previa a súa vitoria, ao longo de Europa viviuse unha conmoción social produto das mobilizacións contra o sistema feudal. Os levantamentos das poboacións labregas -tamén chamados “guerras campesiñas”- quedaron sepultados no esquecemento, mais cristalizaron a utopía en termos de benestar común: lograron a diminución da xornada laboral, os salarios medraron máis do 100% e o prezo da vida baixou considerablemente.

Daquela, os medios de produción e de reprodución estaban xuntos, pois a xente traballaba nos seus eidos e, aínda que alguén non tivese acceso á terra, a súa subsistencia estaba asegurada polo aproveitamento das terras comunais, polo que había sempre comida nas mesas. En cuestións de xénero, por exemplo, aínda que xa imperaba unha especie de patriarcado, foi durante esta época en que as mulleres obtiveron certos dereitos e implementouse o poder dicir ‘acepto’ nos casamentos. Entre outras cousas, tiñan a posibilidade de traballar en múltiples oficios.

Mais o soño non durou moito tempo, pois as clases dominantes responderon atacando ás labregas, dando pé a un sistema de acumulación do capital. Os montes foron divididos e cercados, debilitando a cohesión social que soia existir entre os membros das comunidades, e as terras –tanto se eran comunais ou non- foron expropiadas. Do mesmo xeito, comezou a centralizarse o traballo nas cidades, separando así os medios de produción cos de reprodución. A precarización súbita do rural obrigou a poboacións enteiras a emigrar cara ás cidades, onde a man de obra xa estaba en condicións de explotación.

A resistencia  galega fronte a imposición dunha nova orde

Con todo, é fundamental insistir en que a expansión do sistema capitalista non se produciu por medio dunha “transición” pacífica. Unha vez máis, poboacións enteiras resistíronse por longos períodos de tempo ao redor de todo o continente. Mesmo, tense rexistro de varias mobilizacións lideradas e levadas a cabo por mulleres. Con todo, a forza das clases dominantes imperou e subxugou ós pobos por medio de masacres, explotación laboral, castigos violentos e a caza de bruxas.  

Neste sanguento período, na Galiza, xorde o levantamento coñecido como o A Revolta Irmandiña. Aínda que existan bastantes imprecisións e distintos opinións sobre quen foron os protagonistas desta loita, o que se sabe con certeza é que a Revolta Irmandiña foi un levantamento en 1467 que xurdiu, precedida por múltiples ensaios previos en anos anteriores, a parir dos conflitos entre a poboación campesiña e a violenta nobreza que as ultraxaba. Así, a xente organizouse para derrocar as fortalezas e restablecer a orde social desfeita polos "señores”.

Nesta insurrección, que foi a más grande de toda Europa en todo o século XV, participou xente de todas clases, ordes e grupos sociais, aínda que moitas fontes afirman que a gran maioría era poboación labrega. A Revolta Irmandiña foi un movemento antifortaleza e antiseñorial que, aínda que non se revelara contra o rei, conseguiu destronar aos señores e coordinarse para que as Xuntas Irmandiñas asumiran o poder de todo o territorio. A poboación labrega foi a máis beneficiada pois gañou mellores condicións de vida e consolidou a súa pequena propiedade, é dicir, o minifundio, xusto no momento histórico en que se levaba a cabo o espolio masivo no resto de Europa.

O minifundismo, que segue imperando no medio rural até o día de hoxe, foi un dos factores que causou o retraso industrial de Galiza, si, mais é un resaibo das mobilizacións na defensa do dereito e a soberanía dar terra.

O rural de hoxe

Segundo o que me contan as miñas veciñas, até hai poucos anos, a paisaxe era ben distinto: o monte  e todos os eidos non estaban cercados, a xente podía pasar dunha leira a outra a través de sendeiros para chegar facilmente ás fontes, as outros eidos... Moi diferente á imaxe de hoxe, pois agora todo o campo está cuadriculado e delimitado por redes de arame, pequenos muros de pedras ou valados compostos por unha cadea de esqueletos de colchóns. Para min, este é a panorama de como a idea de propiedade privada imperou sobre o comunal.

A pesar de todo, as comunidades aínda manteñen unha de propiedade común que se concreta na subsistencia dos montes comunais xestionados pola propia comunidade, mais o cercamento da terra –do mesmo xeito que na Baixa Idade Media- propiciou un cambio nas relacións sociais das poboacións: apareceron unha serie de disputas e sentimentos de desconfianza relacionados coa propiedade. Na miña parroquia, por exemplo, un dos conflitos máis grandes entre a veciñanza está relacionado coa distribución da auga para regar as leiras. O problemas alcanzou tales dimensións que varios veciños desenvolveron calidades de espías para subir ás árbores e, desde alí, espiar e mirar se as veciñas non tapaban os regos ou mudaban a dirección da auga. No verán, cando o problema comeza, aparecen os rumores, as sospeitas, a desconfianza, o receo.

Porén, en pleno século XXI, o que coñecemos hoxe como rural galego non é outra cousa se non a herdanza das loitas organizadas, da resistencia dos nosos antepasados. O minifundio asegurou, excepto durante os anos da fame e durante a Guerra Civil,  a subsistencia da xente, a súa autosuficiencia. Mantivo un xeito de vivir en comunidade, con todos os acordos e disputas que isto inclúe. Mais Galiza non podía manterse illada no tempo mentres o capitalismo expandía as súas raíces ao longo de todo Occidente. Terminou por ser inevitable que o capital contaminase o territorio destruíndo ao seu paso cosmovisións e xeitos de vivir. 

A imposición da acumulación orixinaria foi lenta no rural galego, mais os seus efectos, por máis tarde que chegasen, foron os mesmos e continúan a martirizar ao rural até hoxe en día, agora de xeito sistemático:  separáronse os medios de produción dos de reprodución ao tempo que se precarizou a man de obra, obrigando ás poboacións rurais a emigrar. A autosuficiencia comezou a deixar de ser posible e mesmo as condicións laborais e os salarios non sempre permiten unha vida digna. En consecuencia do éxodo por unha banda e das longas xornadas e o pouco diñeiro, polo outro, as mulleres se viron na obriga de ficar na casa para ocuparse da reprodución, a cal inclúe non só o coidado do fogar de das crianzas, senón tamén os interminables traballos da terra e dos animais.  

As pegadas que deixa o capital ao seu paso están frescas e, no medio rural, aínda poden ser visíbeis, aínda non terminan por aplanar o terreo por completo. Ao final de todo, se algo nos ensina a Historia é que a organización e mobilización social é unha aposta en que se pode perder ou se pode gañar, mais é a única posibilidade que hai para evitar o espolio e frear o aniquilamento de todo un xeito de vida, de toda unha cosmovisión: dun rural que agoniza. 

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galicia
Galicia ¿Quién es quién en Greenalia? La empresa que quiere otra celulosa en Galicia y arrasa olivares en Andalucía
Los tentáculos del entramado empresarial tras esta corporación tocan a gran parte de la oligarquía gallega. Desde medios de comunicación como 'La Voz de Galicia' hasta equipos de fútbol como el Deportivo o entidades financieras como Abanca.
Galicia
Galicia La Xunta maniobra para ampliar la balsa de lodos rojos de Alcoa pese a los riesgos medioambientales
La conselleira de Economía e Industria, María Jesús Lorenzana, garantizó al comité de empresa de la planta de Alcoa en San Cibrao, situada en Cervo (Lugo), que ampliará su capacidad a pesar del riesgo medioambiental.
Laboral
Laboral Investigada unha rede empresarial que explotaba a 82 migrantes nunha granxa de Lugo
Polo de agora, tres persoas responsables da granxa de Begonte centran as investigacións da Garda Civil. As 82 persoas explotadas vivían nun hotel de Ordes (A Coruña) que non tiña sequera licencia de hostalaría.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Estados Unidos
Extrema derecha Trump anuncia un campo de concentración para 30.000 migrantes en Guantánamo en el 80 aniversario de Auschwitz
La estrategia de llevar la detención de migrantes a territorios lejanos, opacos y sin garantías de derechos también ha sido la opción elegida por la Unión Europea en el último año.
Salario mínimo
Pacto bipartito Trabajo y sindicatos acuerdan la subida del salario mínimo en 50 euros sin el apoyo de la patronal
Díaz anuncia un acuerdo con los sindicatos que llevará al Congreso de Ministros de forma “inminente” la propuesta del Ministerio de Trabajo. Los sindicatos proponían una subida de 66 euros y la patronal, de 34 euros.
Hidrógeno
Descarbonización Los planes de expansión del hidrógeno en Europa chocan con la falta de energía verde para producirlo
La escasez de hidrógeno producido con renovables y el exiguo desarrollo del aluvión de proyectos anunciados ponen en entredicho la estrategia de descarbonización en Europa, según un informe de Global Energy Monitor.
Laboral
Laboral Investigada unha rede empresarial que explotaba a 82 migrantes nunha granxa de Lugo
Polo de agora, tres persoas responsables da granxa de Begonte centran as investigacións da Garda Civil. As 82 persoas explotadas vivían nun hotel de Ordes (A Coruña) que non tiña sequera licencia de hostalaría.

Últimas

Crisis climática
Parlamento Ciudadano Climático Un jurado popular ciudadano para combatir la crisis climática y el retroceso democrático
En un momento crítico para la democracia y la acción climática, cinco organizaciones medioambientales reunieron en el Congreso de los Diputados a científicos, actores sociales y asambleístas para impulsar un Parlamento Ciudadano Climático Permanente.
Ayuntamiento de Madrid
Convenio colectivo Las cuidadoras ganan a Almeida: Madrid anuncia nuevos pliegos con la subida salarial pactada
Las trabajadoras de cuidados seguirán en huelga dado que “no hay nada tangible”. El anuncio afectaría a 12.000 personas empleadas por el Ayuntamiento, pero no a las 2.000 trabajadoras más convocadas a la huelga que trabajan para la Comunidad.
Madrid
Justicia El fiscal general del Estado, en el alambre, declara como investigado ante el Supremo
Álvaro García Ortiz acude al alto tribunal a explicar su versión de las filtraciones denunciadas por el entorno de la pareja de Isabel Díaz Ayuso. Es la primera vez que un fiscal de su categoría declara como investigado.
Lavapiés
Madrid Lavapiés gana un asalto a la organización fascista Hacer Nación
La empresa en la que se iban a organizar unas jornadas con figuras de la extrema derecha europea ha confirmado que comunicó a Hacer Nación que no le cedía su espacio.
Más noticias
Pensiones
Revalorización de las pensiones Los pensionistas no se fían y salen a la calle tras el rechazo al decreto ómnibus
La Unidad de Acción de Madrid convoca a manifestarse este viernes 31 frente a la sede del PP tras la “posición negativa de la derecha ultranacionalista, sea española o catalana”.
Energías renovables
Energías renovables en Madrid El Centro Cultural Palomeras quiere ser autosuficiente, los préstamos de sus vecinos pueden conseguirlo
Una universidad pública y una cooperativa de energías renovables lideran el proyecto de préstamos que quiere convertir en autosuficiente al histórico centro educativo vallecano, y que busca reunir 150.000 en financiación ciudadana a un interés ético.
Opinión
Opinión No es Poder Popular todo lo que reluce
VV.AA.
No hay alternativa capaz de cambiar este sistema que no hable claramente de socialismo y de clase trabajadora
Israel
Sionismo Maccabi - Baskonia: no colaboremos con la banalización del mal
El partido de basket en Gasteiz es una oportunidad de oro para mostrar nuestra determinación a no contribuir al blanqueamiento del Estado genocida de Israel, oponiéndonos decididamente.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Sin materiales, sin protección adecuada y sin financiación: los bomberos de Madrid denuncian “abandono”
La contaminación de los equipos de protección de cinco bomberos en un incendio en una nave de reciclaje hace levantar de nuevo la voz de los sindicatos, que ya tienen denunciada ante el TSJ de Madrid, la falta de financiación.

Recomendadas

Medio rural
Reportaxe As mulleres rurais soñan con deixar de ser heroínas
A falta de servizos básicos no rural é a primeira pedra no camiño de quen quere vivir e desenvolver os seus proxectos fóra da cidade. Aínda así, o rural galego atópase á cabeza en canto a titularidade feminina respecto á media do Estado español.
Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Jaén
Andalucía Lopera no quiere que Greenalia especule con sus olivos
Decenas de pequeños olivareros de la Campiña Norte de Jaén podrían perder sus terrenos en beneficio de una empresa que quiere talar los árboles para instalar siete parques fotovoltaicos.