Violencia machista
Fuxir ou atolar: a vida das mulleres fronte o machismo e conservadorismo

Por máis feminizado que estea o rural, ser muller e vivir nel non é sempre sinxelo. A diferenza do que sucede nas cidades, o conservadorismo no campo é reforzado por dous factores interrelacionados: o illamento territorial e a presión social. Cando as comunidades son pequenas e as relacións sociais son vitais, as normas de convivencia son case sagradas. Ben que os vínculos entaboados no rural son o paradigma da cooperación e da organización comunitaria da vida, tamén teñen unha faciana de opresión, exclusión e violencia cara á aquelas persoas disidentes do modelo de vida validado pola comunidade. Non é sorpresa que tamén neste caso o factor do xénero agrave ou modifique as reaccións condenatorias, causando que as mulleres sexan sinaladas e reprimidas polo que non son e “deberían ser”.

A fuxitiva

A ultima vez que vin a Dolores estaba cansada. Os seus ollos vían o chan e as súas costas cederan. Hai uns meses marchou dunha vez por todas, bifurcando para sempre os nosos camiños.

A súa historia comeza coma todas as de por aquí. Naceu nunha aldea, dun pai obreiro de mans fortes e dunha nai labrega de aire afable. Estudou un oficio e atopou traballo na vila máis próxima á casa da súa nai. Quizabes a súa historia comeza a torcer (para os ollos dos demais) cando fixo evidente o seu gusto por vestir ben, polas tatuaxes e polas tinguiduras vermellas para cabelo. Foi cando a xente da parroquia comezou a mirala. Mais era nova, dicían, “son cousas da rapazada de agora”.

Con todo, a mocidade deixou de ser xustificación para a veciñanza cando se namorou dun colombiano. O home, tamén namorado, quedou na Galiza por ela. Quen da aldea non falou da filla de Casiano, aquela que quedou embarazada dun migrante coa pel escura e sen papeis? Quen non falou do seu divorcio? Quen non culpou á súa vaidade pola ruptura?

Hai unha idea moi clara no imaxinario do rural sobre o que a muller, unha boa muller, ten que ser.

Ao pouco tempo da separación, Dolores sufriu unha trombose. Aos seus 30 anos fíxose acredora dunha pensión por incapacidade permanente. Mais, en canto recuperou a súa saúde milagrosamente, a gravidade do seu padecemento e as implicacións emocionais deste valeron pouco para a xente. Volveron a mirala con receo.

A primeira cousa que souben de ela saíu, naturalmente, da boca dunha das miñas veciñas: “é unha presumida”, sentenciou cando Dolores pasou diante de nós. Pisaba forte cos seus tacóns de agulla. Vestía uns vaqueiros ultra axustados, unha chaqueta de coiro e uns lentes de sol que lle cubrían a metade da súa afiada faciana. Levaba as uñas decoradas e os beizos pintados. Non se ven mulleres así na aldea todo os días, era normal que chamara a atención. Mais eventualmente a atención tornouse prexuízo e o prexuízo, presión social.

O conservadorismo e o machismo expulsárona do rural.

Hai unha idea moi clara no imaxinario do rural sobre o que a muller, unha boa muller, ten que ser. Dolores era todo o contrario. Unha boa muller casa e ten fillos. Preferiblemente non se divorcia. Ten emprego e traballa a terra (se vive na aldea, procura o seu eido e, se vive fóra, axuda á familia as fins de semana e ao longo do verán). Unha boa muller é discreta (pode haber excepcións en canto ao carácter, mais é de mal gusto ser vaidosa e amañarse en demasía) e, tanto se está casada coma se non, saír de noite coas amigas pode causar reticencia. Ademais, non importa se ao final do día ela e o marido traballan o mesmo tempo fora de casa, ao chegaren, o home (e/ou o fillo da escola), ela debe de ter a comida feita e, por suposto, ocuparse da limpeza da casa.

A xente soia dicir sobre o divorcio de Dolores: “claro que o marido escapou. E vai quedar soa, xa verás. Ti cres que un home vai querer casar cunha muller así? Ela non vale para esposa”. Entre liñas quedaba claro que a felicidade dela dependía dun home e que, polo seu carácter (“vicios” á mirada dos demais), merecía a súa infelicidade.

Cando a súa nai morreu, deixou de visitar tan a miúdo ao seu pai (o que causou novos murmurios). Nas poucas veces que coincidín con ela, sorprendíase que lle dixera que me gustaba vivir na aldea e logo dicía seriamente: “eu non volvo a vivir ao rural, non soporto que a xente fale e se entremeta na vida dos demais”.

A intolerancia e desaprobación do seu estilo de vida traspasou os muros e comezou a aparecer tamén nos discursos das comidas familiares. Os silencios incómodos, as miradas, as indirectas, o tipo de preguntas terminaron por dar pé aos reclamos explícitos e a fortes discusións nas que se chegou a poñer en dúbida a súa maternidade.

Dolores terminou por marchar. Afastouse aínda sabendo que detrás deixaba a aldea, a casa materna, a familia, unha parte da súa historia. O conservadorismo e o machismo expulsárona do rural. 

Ela marchou e eu quedei. Agora lémbrome dela cada vez que me gardo as miñas opinións, os meus gustos e os meus desexos nas conversas coa xente da parroquia. Pénsoa cada que minto á veciñanza sobre porque regresei a casa tan tarde. Lémbroa e decátome do esforzo e da valentía que tiña Dolores para, a pesar de todo, mostrarlle á xente quen era.

Ela puido marchar, mais non todas teñen esa opción.

A “louca”

“Ti cala a boca. Xa cho dixen: ou calas ou che baixo do bus cunha patada.” A “Rosiña” gústalle falar, mais non fala con ninguén. Non porque ela non queira, senón porque non hai persoa que a escoite. Aínda que vaia a botar só un comentario, en canto separa os beizos, mándanlla calar con violencia. É cousa de todos os días.

Ninguén coñece ben a súa historia. “Sempre foi así” din todas as persoas a quen lles pregunto por ela, aludindo a súa característica máis destacable: é unha faladeira profesional. E, segundo a xente, é por iso que non hai quen a soporte. Mais, se só se lle reprimise por ser faladeira e un tanto necia... só digo que a miña parroquia sería a máis violenta da zona.

que implicacións na vida ten ser tratada de puta, louca, pobre e tonta por toda unha comunidade?

Rosa é unha muller baixa e grosa. Cando camiña, móvese dun lado ao outro, como se fose unha caricatura. Ten unha melena longa e loura que enmarca a súa faciana endurecida polo Sol. Ademais da min, é a única outra muller que adoita baixar na liña de bus á cidade. Así foi coma a coñecín.

“Ela estivo casada”, cóntame un veciño, “mais o marido botoulla fora da casa porque a ela sempre lle gustou ir de aquí para alí. Nunca estaba, non traballaba e non lle preparaba a comida. Non facía ren e pois o home claro que a botou fora”.  

Rosa pasa as tardes camiñando pola rúa falando soa. A xente trátala de “tola” cando non a trata de prostituta. “A esa gústanlle moito os homes”, comentan algúns, mais outros afirman que ela ofrece mostrar os seus peitos a cambio dun euro.

Tampouco falta a xente que, entre risas, comparte as súas  anécdotas de como lle botou unha broma no supermercado ou en calquera outro espazo público. “Rosiña” é obxecto de burla cada que sae de casa. E a súa condición de pobreza que lla obriga a pedir un euro para poder pagar o bus para retornar a súa casa non axuda moito a mudar os rumores que, de tanto repetirse, terminan por ser indiscutibles para a veciñanza.

Eu sei pouco de Rosa. Non podo afirmar se sofre dalgunha neurodiverxencia, como se di polas rúas. Sei que non se comporta como todas as demais persoas coas que convivo, mais como pode unha persoa manter a súa saúde mental se o único trato que recibe da xente son insultos, violencia e humillacións?, que implicacións na vida ten ser tratada de puta, louca, pobre e tonta por toda unha comunidade?, que tan fundo na alma fere o desprestixio?, canto pode tolerar sen crebarse?

Porén, ela prefire saír a enfrontar á opresión que ficar soa na casa. Así, privada da palabra, do contacto humano, Rosa pasea eternamente pola praza. Non ten outro lugar a onde ir. Cambaléase amodo, cargando co seu destino nos ombreiros. Aceptouno. Vive co iso. ¿Vive?