Violencia machista
Fuxir ou atolar: a vida das mulleres fronte o machismo e conservadorismo

Ser sinalada até o esgotamento coma unha mala muller ou ser obxecto de burla de toda unha comunidade. Esa é a outra cara da vida comunitaria do medio rural. Saír do padrón da feminidade tradicional pode desencadear a opresión, exclusión e violencia. 

Agresiones sexuales en la pintura
'Susana y los viejos', obra de Artemisia Gentileschi de 1.610.
5 dic 2020 09:15

Por máis feminizado que estea o rural, ser muller e vivir nel non é sempre sinxelo. A diferenza do que sucede nas cidades, o conservadorismo no campo é reforzado por dous factores interrelacionados: o illamento territorial e a presión social. Cando as comunidades son pequenas e as relacións sociais son vitais, as normas de convivencia son case sagradas. Ben que os vínculos entaboados no rural son o paradigma da cooperación e da organización comunitaria da vida, tamén teñen unha faciana de opresión, exclusión e violencia cara á aquelas persoas disidentes do modelo de vida validado pola comunidade. Non é sorpresa que tamén neste caso o factor do xénero agrave ou modifique as reaccións condenatorias, causando que as mulleres sexan sinaladas e reprimidas polo que non son e “deberían ser”.

A fuxitiva

A ultima vez que vin a Dolores estaba cansada. Os seus ollos vían o chan e as súas costas cederan. Hai uns meses marchou dunha vez por todas, bifurcando para sempre os nosos camiños.

A súa historia comeza coma todas as de por aquí. Naceu nunha aldea, dun pai obreiro de mans fortes e dunha nai labrega de aire afable. Estudou un oficio e atopou traballo na vila máis próxima á casa da súa nai. Quizabes a súa historia comeza a torcer (para os ollos dos demais) cando fixo evidente o seu gusto por vestir ben, polas tatuaxes e polas tinguiduras vermellas para cabelo. Foi cando a xente da parroquia comezou a mirala. Mais era nova, dicían, “son cousas da rapazada de agora”.

Con todo, a mocidade deixou de ser xustificación para a veciñanza cando se namorou dun colombiano. O home, tamén namorado, quedou na Galiza por ela. Quen da aldea non falou da filla de Casiano, aquela que quedou embarazada dun migrante coa pel escura e sen papeis? Quen non falou do seu divorcio? Quen non culpou á súa vaidade pola ruptura?

Hai unha idea moi clara no imaxinario do rural sobre o que a muller, unha boa muller, ten que ser.

Ao pouco tempo da separación, Dolores sufriu unha trombose. Aos seus 30 anos fíxose acredora dunha pensión por incapacidade permanente. Mais, en canto recuperou a súa saúde milagrosamente, a gravidade do seu padecemento e as implicacións emocionais deste valeron pouco para a xente. Volveron a mirala con receo.

A primeira cousa que souben de ela saíu, naturalmente, da boca dunha das miñas veciñas: “é unha presumida”, sentenciou cando Dolores pasou diante de nós. Pisaba forte cos seus tacóns de agulla. Vestía uns vaqueiros ultra axustados, unha chaqueta de coiro e uns lentes de sol que lle cubrían a metade da súa afiada faciana. Levaba as uñas decoradas e os beizos pintados. Non se ven mulleres así na aldea todo os días, era normal que chamara a atención. Mais eventualmente a atención tornouse prexuízo e o prexuízo, presión social.

O conservadorismo e o machismo expulsárona do rural.

Hai unha idea moi clara no imaxinario do rural sobre o que a muller, unha boa muller, ten que ser. Dolores era todo o contrario. Unha boa muller casa e ten fillos. Preferiblemente non se divorcia. Ten emprego e traballa a terra (se vive na aldea, procura o seu eido e, se vive fóra, axuda á familia as fins de semana e ao longo do verán). Unha boa muller é discreta (pode haber excepcións en canto ao carácter, mais é de mal gusto ser vaidosa e amañarse en demasía) e, tanto se está casada coma se non, saír de noite coas amigas pode causar reticencia. Ademais, non importa se ao final do día ela e o marido traballan o mesmo tempo fora de casa, ao chegaren, o home (e/ou o fillo da escola), ela debe de ter a comida feita e, por suposto, ocuparse da limpeza da casa.

A xente soia dicir sobre o divorcio de Dolores: “claro que o marido escapou. E vai quedar soa, xa verás. Ti cres que un home vai querer casar cunha muller así? Ela non vale para esposa”. Entre liñas quedaba claro que a felicidade dela dependía dun home e que, polo seu carácter (“vicios” á mirada dos demais), merecía a súa infelicidade.

Cando a súa nai morreu, deixou de visitar tan a miúdo ao seu pai (o que causou novos murmurios). Nas poucas veces que coincidín con ela, sorprendíase que lle dixera que me gustaba vivir na aldea e logo dicía seriamente: “eu non volvo a vivir ao rural, non soporto que a xente fale e se entremeta na vida dos demais”.

A intolerancia e desaprobación do seu estilo de vida traspasou os muros e comezou a aparecer tamén nos discursos das comidas familiares. Os silencios incómodos, as miradas, as indirectas, o tipo de preguntas terminaron por dar pé aos reclamos explícitos e a fortes discusións nas que se chegou a poñer en dúbida a súa maternidade.

Dolores terminou por marchar. Afastouse aínda sabendo que detrás deixaba a aldea, a casa materna, a familia, unha parte da súa historia. O conservadorismo e o machismo expulsárona do rural. 

Ela marchou e eu quedei. Agora lémbrome dela cada vez que me gardo as miñas opinións, os meus gustos e os meus desexos nas conversas coa xente da parroquia. Pénsoa cada que minto á veciñanza sobre porque regresei a casa tan tarde. Lémbroa e decátome do esforzo e da valentía que tiña Dolores para, a pesar de todo, mostrarlle á xente quen era.

Ela puido marchar, mais non todas teñen esa opción.

A “louca”

“Ti cala a boca. Xa cho dixen: ou calas ou che baixo do bus cunha patada.” A “Rosiña” gústalle falar, mais non fala con ninguén. Non porque ela non queira, senón porque non hai persoa que a escoite. Aínda que vaia a botar só un comentario, en canto separa os beizos, mándanlla calar con violencia. É cousa de todos os días.

Ninguén coñece ben a súa historia. “Sempre foi así” din todas as persoas a quen lles pregunto por ela, aludindo a súa característica máis destacable: é unha faladeira profesional. E, segundo a xente, é por iso que non hai quen a soporte. Mais, se só se lle reprimise por ser faladeira e un tanto necia... só digo que a miña parroquia sería a máis violenta da zona.

que implicacións na vida ten ser tratada de puta, louca, pobre e tonta por toda unha comunidade?

Rosa é unha muller baixa e grosa. Cando camiña, móvese dun lado ao outro, como se fose unha caricatura. Ten unha melena longa e loura que enmarca a súa faciana endurecida polo Sol. Ademais da min, é a única outra muller que adoita baixar na liña de bus á cidade. Así foi coma a coñecín.

“Ela estivo casada”, cóntame un veciño, “mais o marido botoulla fora da casa porque a ela sempre lle gustou ir de aquí para alí. Nunca estaba, non traballaba e non lle preparaba a comida. Non facía ren e pois o home claro que a botou fora”.  

Rosa pasa as tardes camiñando pola rúa falando soa. A xente trátala de “tola” cando non a trata de prostituta. “A esa gústanlle moito os homes”, comentan algúns, mais outros afirman que ela ofrece mostrar os seus peitos a cambio dun euro.

Tampouco falta a xente que, entre risas, comparte as súas  anécdotas de como lle botou unha broma no supermercado ou en calquera outro espazo público. “Rosiña” é obxecto de burla cada que sae de casa. E a súa condición de pobreza que lla obriga a pedir un euro para poder pagar o bus para retornar a súa casa non axuda moito a mudar os rumores que, de tanto repetirse, terminan por ser indiscutibles para a veciñanza.

Eu sei pouco de Rosa. Non podo afirmar se sofre dalgunha neurodiverxencia, como se di polas rúas. Sei que non se comporta como todas as demais persoas coas que convivo, mais como pode unha persoa manter a súa saúde mental se o único trato que recibe da xente son insultos, violencia e humillacións?, que implicacións na vida ten ser tratada de puta, louca, pobre e tonta por toda unha comunidade?, que tan fundo na alma fere o desprestixio?, canto pode tolerar sen crebarse?

Porén, ela prefire saír a enfrontar á opresión que ficar soa na casa. Así, privada da palabra, do contacto humano, Rosa pasea eternamente pola praza. Non ten outro lugar a onde ir. Cambaléase amodo, cargando co seu destino nos ombreiros. Aceptouno. Vive co iso. ¿Vive?

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Medio ambiente
Día de las vías pecuarias Convocado el IV Día de las vías pecuarias y caminos públicos en Extremadura
Los días 16 y 17 de marzo se convocan diferentes actos demandando que las administraciones públicas garanticen el uso público sostenible, social y ambiental frente a las apropiaciones del dominio público viario y el uso privativo excluyente.
Agricultura
Enrico Somaglia “Sin naturaleza no hay trabajo ni agricultores”
Enrico Somaglia, secretario general adjunto de la Federación Europea de Sindicatos de los sectores de la Alimentación, la Agricultura y el Turismo y ramas afines, defiende que la transición ecológica puede mejorar las condiciones del sector agrícola.
Análisis
Movilizaciones en el campo Engrasemos bien los tractores para que sea un éxito
Datos, nombres, apellidos, números y detalles de las realidades antagónicas en las movilizaciones del campo de estas jornadas y de su trasfondo.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Economía
En primera persona Instrucciones por si encuentras muerta a tu suegra
Todo el que está en el mundillo sabe que el sector funerario vive casi un duopolio de facto y lo máximo que se está dispuesto a hacer es poner una multa de vez en cuando. Cuando alguien llama a una, ni se imagina al entramado que está llamando.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Genocidio
Ayman Qwaider “A la gente se le pide una cantidad excesiva de dinero para poder salir de este campo de exterminio de Gaza”
Profesor especializado en educación en emergencia y educación inclusiva, Ayman Qwaider vive en Australia. Desde allí, intenta ayudar a su familia a salir de Gaza, mientras denuncia la ocupación israelí y la complicidad de la comunidad internacional.
Venga, circula
Venga, circula Un paso, luego otro
Llega un día en el que vemos con claridad algo que solíamos observar en los demás pero que nunca —prometíamos— nos sucedería a nosotros.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad ¿Qué tengo si me diagnostican Síndrome de Ovario Poliquístico?
Afecta a entre un 7 y un 13% de las mujeres en edad reproductiva, y el 70% están sin diagnosticar. Pero, ¿qué es el SOP y como podemos apaciguar sus síntomas?
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Ocupación israelí
Opinión Las palestinas también existen
La morbilidad femenina, el conjunto de enfermedades, factores de riesgo y motivos de consulta recurrentes en las mujeres que merecen una atención específica, tiene múltiples ejes de discriminación: no es lo mismo en Suecia que en Palestina.

Últimas

Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.
Más noticias
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.