Decrecimiento
‘Decrecer para sobrevivir’: unha oportuna introdución ao Decrecemento

A literatura acerca do Decrecemento xa comeza a tomar un volume considerable, axeitado aos tempos que vivimos, nos que a imposibilidade de continuar co crecemento económico se fai cada día máis difícil de agachar. Entre nós foron pioneiras as obras do galego Carlos Taibo (En defensa del decrecimiento, 2009; Decrecimientos: Sobre lo que hay que cambiar en la vida cotidiana, 2010; Decrescimento, crise, capitalismo, 2010; El decrecimiento explicado con sencillez, 2011), que se viñeron sumar ás traducións das obras fundacionais —e posteriores— de Serge Latouche (La apuesta por el decrecimiento: ¿cómo salir del imaginario dominante?, 2009; Pequeño tratado de decrecimiento sereno, 2009 —tamén en portugués, nese mesmo ano: Pequeno tratado do decrescimento sereno—; Decrecimiento y posdesarrollo: El pensamiento creativo contra la economía del absurdo; 2009; La hora del decrecimiento, 2011; Salir de la sociedad de consumo: Voces y vías del decrecimiento, 2012; La sociedad de la abundancia frugal: Contrasentidos y controversias del decrecimiento, 2012), e tamén a Objetivo Decrecimiento da revista Silence (2006) ou aos traballos dos precursores do movemento coma Nicholas Georgescu-Roegen e E. F. Schumacher.

En España, á parte de Taibo, son destacables obras como a pentaloxía de Julio García Camarero, moita da última produción ensaística de Jorge Riechmann (especialmente a súa pentaloxía sobre a autocontención), e mais o libro colectivo coordinado por Kallis, Demaria & D'Alisa Decrecemento: Vocabulario para una nueva era (2015), obras ás que agora se engade un completo compendio dos ques e porqués desta proposta política, Decrecer para sobrevivir (El Viejo Topo, 2019). O seu autor é José Alberto Cuesta Martínez, doutor en xeografía, filósofo e docente de Secundaria, que desde o nó palentino da organización altermundialista ATTAC axudou a poñer en marcha un profundo e detallado debate local acerca da situación de choque civilizatorio contra os límites dun planeta finito, que tivo como un dos seus froitos a posta en marcha dun colectivo decrecentista local denominado Hasta aquí hemos llegado. Pero Alberto Cuesta non só se prodiga no ámbito da difusión con ciclos de conferencias ou libros coma este ou coma o seu achegamento filosófico aos ecocinismos, senón que é coautor dun dos primeiros traballos dispoñibles en España para traballar a cuestión no Ensino de Secundaria.

É unha obra cun espírito didáctico dirixida a explicar claramente o Decrecemento a todos os públicos

Con ese mesmo espírito didáctico de ofrecer unha explicación clara e comprensible para todos os públicos, de como chegamos até aquí e que opcións se abren ante as nosas sociedades, presenta agora este novo libro no que non falta ningunha das cuestións básicas para entender a nosa situación de colapso, enlazadas nunha secuencia que facilita a comprensión: de entender o que é o "crecemento exponencial" e a súa repercusión na "pegada ecolóxica" humana, na primeira parte, pasamos a visualizar a "dinámica expansiva do capitalismo" cunha perspectiva histórica na que imos percorrendo as súas diversas fases, até chegarmos á actual caracterizada polos fenómenos do "pico do petróleo, o final do crecemento e a crise terminal" deste modelo socioeconómico (segunda parte do libro), crise que segundo nos explica o autor é a cuarta e última gran crise do sistema capitalista ao longo dos seus apenas cinco séculos de historia. É especialmente salientable a atención prestada á cuestión do declive enerxético (tanto no seu aspecto cuantitativo —curva de Hubbert— como cualitativo —Taxa de Retorno Enerxético—, que non adoita estar presente en todas as obras sobre o Decrecemento, malia ser —como explica o autor— unha das táboas máis curtas do barril de Liebig, así como o espazo dedicado a presentar os escenarios (gráficas incluídas) do famoso informe dos Límites do crecemento (1972), actualizados ao momento actual.

Posteriormente internámonos na terceira e derradeira parte do libro, nunha descrición das "perspectivas" que se abren diante de nós en función das coñecidas tres variables da fórmula IPAT (poboación, tecnoloxía e consumo). Esta é unha das partes sen dúbida máis interesantes e potentes do libro, para aquelas persoas cunha inquedanza activista. Nela comeza Cuesta explicando "por que a tecnoloxía non solucionará o problema", abordando "a cuestión demográfica" (un tabú apenas tratado neste tipo de obras, e que adoita ser desbotado moitas veces con acusacións de malthusianismo por parte das esquerdas) e expoñendo as dúas principais vías que se abren ante nós, na estela doutros traballos fundamentais como En la espiral de la energía de Fernández Durán & González Reyes.

A disxuntiva que temos diante é Decrecemento ou barbarie (título doutra obra sobre a cuestión, de Paolo Cacciari, de 2010), dinos sen eufemismos o autor, lembrándonos que o nazismo —como avisaba Carl Amery en Auschwitz, ¿comienza el siglo XXI? Hitler como precursor (2002)—, lonxe de ser unha aberración histórica de difícil repetición, foi un ensaio do que nos espera se deixamos que todo continúe a súa tendencia inercial. Así, José Alberto Cuesta fai un repaso ás orixes do fascismo e aos seus "piares" ideolóxico, económico, político e psicolóxico apoiándose nunha segunda obra de obrigada referencia: o Informe Lugano de Susan George, poñéndoos en relación coas tendencias que amosa a deriva fascista do capitalismo terminal.

Atrévese a tratar o tabú da superpoboación, o factor ás veces esquecido do Teito do petróleo, e a explicar a deriva fascista do capitalismo nesta súa crise terminal

E é precisamente debido a esta evolución que está a desenvolver o sistema, que cobra na actualidade especial relevancia este novo repaso á proposta política do Decrecemento (que Cuesta explica é unha proposta baseada "no coñecemento científico", "ilustrada", "cosmopolita", "antipatriarcal" e distinta diso que chaman "austeridade"), cando polo seu flanco esquerdo, o capitalismo comeza a debuxar propostas coma o Green New Deal e outras variantes do capitalismo verde ou crecemento verde, que na medida en que rexeitan —ou cando menos aprazan até horizontes máis ou menos indefinidos— o abandono do crecemento, ofrécense como vías para non aceptar a alternativa decrecentista. Por iso este libro divulgativo que "defende a idea de que a única maneira de lograr un mundo que sexa a un tempo sostible e equitativo pasa polo decrecemento económico das sociedades opulentas, para que as sociedades e poboacións empobrecidas poidan ter unha vida digna", non podía chegar nun momento máis acaído. Un libro moi recomendable para unha comprensión social máis ampla desta alternativa e para alimentar un debate inaprazable.