Decrecimiento
Atrancos para comunicar o colapso

Como transmitirlle a unha sociedade dominada polo mito do progreso perpetuo a mensaxe de que vai colapsar?

Colapso_2

Coordinador do Instituto Resiliencia

1 mar 2019 06:03

As persoas que estamos implicadas na divulgación do colapso ecosocial afrontamos o reto de resolver unha cuestión básica: de que maneira comunicar a mensaxe de que a nosa civilización está a chegar a unha situación de colapso, e —sobre todo— como facelo dunha maneira efectiva, que teña unha repercusión práctica, que active unha resposta na sociedade á altura deste excepcional intre histórico. Tentaremos apuntar brevemente neste texto as claves deste problema comunicativo no que nos xogamos literalmente o futuro.

O primeiro, se queremos comunicar que hai —ou vai haber nas vindeiras décadas— un colapso civilizatorio, é, sen dúbida, achegar unha definición o máis clara posible do que é, e do que non é, un colapso. Cando falamos do colapso falamos simplemente da redución rápida, en termos históricos, da complexidade dun sistema, neste caso, dunha sociedade. Nin máis nin menos. É dicir: en primeiro lugar, é un proceso, non un instante. Segundo: non é a apocalipse, non é a fin dos tempos... e, de feito, nin ten por que ser tan sequera unha traxedia, nin implicar escenarios tipo Mad Max. É dicir, cabe falar de colapsos máis tráxicos e menos tráxicos... ou mesmo de colapsos liberadores. Como lembra o estudoso dos colapsos das civilizacións ao longo da Historia Joseph Tainter, na obra de referencia The Collapse of Complex Socities, o colapso só adoita ser unha auténtica traxedia para as elites, que ven esborrallarse as súas estruturas de poder, e por iso, ao ser elas as que escriben as crónicas históricas, seméllannos as caídas dos imperios algo terrible e repleto de sangue, lume e bágoas. Mais para boa parte do pobo, os colapsos poden ser, na realidade, unha liberación, sobre todo porque o poder, nas fases derradeiras dos procesos de colapso civilizatorio, adoita exercer, nas súas fuxidas cara a adiante, unha presión insufrible sobre o pobo, a base de impostos, desvalorizacións monetarias, guerras desesperadas ou represión militar, por poñer algúns exemplos.

Cabe falar de colapsos tráxicos, menos malos, e mesmo de colapsos liberadores para o pobo.

Sermos conscientes desa marxe de posibles colapsos bos, malos e menos malos, é imprescindible para motivar a cidadanía e escollermos colectivamente o camiño polo que facer ese descenso da montaña da complexidade que representaba a ilustración na capa do libro Guía para o descenso enerxético: Preparando unha Galiza pospetróleo.

Outro punto importante que cómpre discernirmos neste proceso comunicativo do que estamos a falar, é até que punto falamos dun colapso como posibilidade ou como certeza. Aquí existen diverxencias mesmo dentro do mundo académico e do movemento ecoloxista, e por suposto no político, moito máis remiso a aceptar que este mundo industrial e consumista toca á súa fin, aínda que haxa algún mandatario que recoñeza estar "obsesionado" pola posibilidade do colapso. Así, nin tan sequera toda a xente que participa dos movementos polo Decrecemento ou pola Transición pospetróleo acepta que estamos xa nas primeiras fases do colapso ou que este sexa ineludible.

Casandra
"Cassandra", de Dante Gabriel Rossetti - Art Renewal Center

Así e todo, aceptar o colapso como unha realidade inevitable (isto significa tan só —lembremos— aceptar que imos axiña cara a sociedades moito máis simples) facilita tomarmos decisións como persoas, familias, comunidades, organizacións ou país para ir preparando eses novos modelos socioeconómicos máis sinxelos. Esta aceptación, ademais, axúdanos a ilo facendo o antes posible. En calquera caso, quen non o acabe de ver claro, pode simplemente formular escenarios como axuda para tomar unha decisión responsable: que é o que sucedería se o colapso xa o temos enriba e non facemos nada?; que sucedería se nos adiantamos coa nosa adaptación nuns anos, nunha década, ao seu comezo...? E, así, a partir das respostas que obteña en cada caso, ha ter máis doado decidir a súa folla de ruta persoal ou colectiva.

A mensaxe de que imos colapsar bate frontalmente contra o mito do progreso perpetuo.

Evidentemente todo isto choca con importantes barreiras a nivel psicolóxico, pois esta información bate frontalmente contra o mito do progreso perpetuo, peta duramente contra os muros da cultura da modernidade. E, en consecuencia, quen recibe esta mensaxe do colapso adoita sufrir o que chamamos un proceso de disonancia cognitiva, moi difícil de superar. Por unha banda, tes todo un marco mental de crenzas moi solidamente alicerzadas, sobre como é o mundo e como funciona, e cara a onde vai... e por outro recibes unha información sobre o colapso do mundo actual que non ten encaixe, de ningunha das maneiras, dentro dese marco mental. Por dicilo en palabras de Jorge Riechmann: "Non cremos o que sabemos". Isto relaciónase tamén co coñecido proceso que seguimos no plano psicolóxico cando recibimos unha noticia traumática, descrito pola doutora Elisabeth Kübler-Ross: primeiro negámolo; despois sentimos ira; despois tentamos negociar, buscar un punto de mellora dentro do malo; despois deprimímonos; e finalmente aceptámolo e damos superado o trauma. Coa nova do colapso case todo o mundo comeza pola negación, e así a comunicación do colapso debe procurar axudar esas persoas a iren avanzando de fase en fase até a aceptación final, o cal resulta liberador e permite poñerse mans á obra dun xeito construtivo para preparar o mellor colapso posible. E precisamente aí é onde encaixa o obxectivo que algúns propoñemos de facer todo o posible por mellorar a nosa resiliencia como sociedades.

Decrecimiento
Adeus sustentabilidade, ola resiliencia

Hai quen apunta que o obxectivo da sustentabilidade xa non é posible e compre substituílo por un novo: a resiliencia.

E abofé que non é doado. Por se fosen poucos os atrancos descritos, existe tamén outro fenómeno chamado o efecto Casandra, baseado neste personaxe da mitoloxía grega, dotada polos deuses do poder de predicir o futuro, mais maldita co feito de que ninguén había crer nunca as súas predicións. E isto é o que lles pasa a moitas persoas do mundo da ciencia e da divulgación que tentan advertir á Humanidade do camiño suicida que levamos, mais que sofren dun eco nulo, cando non do total descrédito ou do ostracismo mediático e social.

As creacións artísticas facilitan loitar no mesmo plano contra o relato mítico do progreso.

Tamén poderiamos relacionar isto co clásico conto de Pedro e o lobo, aquel pastor que de tanto dicir na súa aldea, de brincadeira, que viña o lobo, ao final ninguén o cre cando tenta dar o aviso ante un ataque real. E así é que as persoas e os colectivos que hoxe tentamos advertir de que a enerxía fósil sobre a que se alicerza esta civilización vai esvaecerse axiña, pagamos por predicións erradas do pasado ou mesmo por predicións que realmente acertaron, pero que aínda así existe a percepción xeneralizada de que foron erradas, como é o caso do libro dos Límites do Crecemento, publicado en 1972 e actualizado dúas veces máis desde aquela, que malia ter demostrado repetidamente ser o modelo matemático que máis acertou predicindo como ía evolucionar a sociedade industrial cara ao colapso, nada menos que a 40 anos vista!... moita xente segue a pensar que se trabucara. Isto demostra que, ao final, por moitos datos científicos que acheguemos, por moitas demostracións empíricas que poñamos enriba da mesa de que estamos abocados a colapsar ou de que temos unha mudanza climática disparada, e que debemos actuar urxente e drasticamente, a loita non está nese plano senón no plano do mito, das crenzas, da fe, do irracional... E contra a fe, contra a superstición de que imos superar con tecnoloxía ou mediante as máxicas leis do mercado, calquera atranco enerxético ou ecolóxico... de pouco serven os datos que nos achega a ciencia. De aí a importancia das creacións culturais que facilitan a construción dun novo relato cultural, un relato mítico alternativo, un mito que, creado a partir de sólidas bases científicas, poida loitar no mesmo plano contra o relato mítico do progreso continuo.

Literatura
Contar o mañá

Cando as narradoras afrontan o reto de inventar como vai ser o mundo tras o colapso da civilización industrial.

E non podemos rematar sen mencionar unha cuestión crítica: se non queremos que o coñecemento do colapso nos paralice —outra cousa que nos botan en cara cando falamos de cuestións tan graves: que seica provocamos medo na xente— pois daquela temos que tomar o lado positivo do medo, esa reacción que nos pode paralizar mais que tamén nos pode salvar (ante un perigo que nos ameaza é vital sentir un medo que nos leve a evitalo ou a fuxir del!). Como adoita dicir Yayo Herrero, outra gran divulgadora ecofeminista da cuestión do colapso, "o medo só te paraliza se non sabes cara a onde correr". E así, as obras de ficción ou os proxectos políticos que nos debuxan cara a onde podemos camiñar para facer un colapso construtivo de novas civilizacións máis sinxelas, pero tamén máis libres e desfrutables, son guías fundamentais para atoparmos colectiva e individualmente o camiño.

Decrecimiento
El cénit del petróleo

¿Cuál debe ser la pedagogía que sigamos para comunicar el inevitable decrecimiento?

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Laboral
Laboral Investigada unha rede empresarial que explotaba a 82 migrantes nunha granxa de Lugo
Polo de agora, tres persoas responsables da granxa de Begonte centran as investigacións da Garda Civil. As 82 persoas explotadas vivían nun hotel de Ordes (A Coruña) que non tiña sequera licencia de hostalaría.
Galicia
Galicia ¿Quién es quién en Greenalia? La empresa que quiere otra celulosa en Galicia y arrasa olivares en Andalucía
Los tentáculos del entramado empresarial tras esta corporación tocan a gran parte de la oligarquía gallega. Desde medios de comunicación como 'La Voz de Galicia' hasta equipos de fútbol como el Deportivo o entidades financieras como Abanca.
Salario mínimo
Pacto bipartito Trabajo y sindicatos acuerdan la subida del salario mínimo en 50 euros sin el apoyo de la patronal
Díaz anuncia un acuerdo con los sindicatos que llevará al Congreso de Ministros de forma “inminente” la propuesta del Ministerio de Trabajo. Los sindicatos proponían una subida de 66 euros y la patronal, de 34 euros.
Hidrógeno
Descarbonización Los planes de expansión del hidrógeno en Europa chocan con la falta de energía verde para producirlo
La escasez de hidrógeno producido con renovables y el exiguo desarrollo del aluvión de proyectos anunciados ponen en entredicho la estrategia de descarbonización en Europa, según un informe de Global Energy Monitor.
Madrid
Justicia El fiscal general del Estado, en el alambre, declara como investigado ante el Supremo
Álvaro García Ortiz acude al alto tribunal a explicar su versión de las filtraciones denunciadas por el entorno de la pareja de Isabel Díaz Ayuso. Es la primera vez que un fiscal de su categoría declara como investigado.

Últimas

Dana
Tres meses de la dana “Aquí no llovió casi nada”
VV.AA.
Un vecino de Benetússer explica cómo la riada arrasó y cambió para siempre las vidas de miles de personas.
El Salto Radio
EL SALTO RADIO Cultura y resistencia desde América del sur
Cuatro historias sonoras de experiencias creativas y comunitarias en algunas ciudades de Perú, Argentina y Paraguay
Opinión
Opinión Monetizadores de la estupidez
Ser un chalado anticiencia puede llevar a pasearte por radios, televisiones y streamings porque eres rentable para gente sin un mínimo de ética periodística.
Más noticias
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez resucita el decreto ómnibus con más ayudas a los propietarios
El Gobierno anuncia un acuerdo con Junts para reflotar el decreto que permite revalorizar las pensiones con nuevos avales estatales para caseros. El presidente se compromete a convocar una moción de confianza.
Crímenes del franquismo
Víctimas de la dictadura Admitida a trámite otra querella por los crímenes del franquismo en Madrid
Carlos Serrano Suarez denuncia que fue sometido a torturas por parte de cinco policías de la Brigada Político Social. El juzgado número 41 ha decidido abrir el caso, algo que desde CEAQUA califican como “excepcional”.
Galicia
Galicia La Xunta maniobra para ampliar la balsa de lodos rojos de Alcoa pese a los riesgos medioambientales
La conselleira de Economía e Industria, María Jesús Lorenzana, garantizó al comité de empresa de la planta de Alcoa en San Cibrao, situada en Cervo (Lugo), que ampliará su capacidad a pesar del riesgo medioambiental.
Madres protectoras
Justicia Colectivos feministas piden medidas para asegurar un juicio justo a una madre protectora acusada de secuestro
Las organizaciones piden que se tome en consideración la denuncia por abusos sexuales contra el progenitor, los intentos de la mujer por buscar medidas de protección en España y el arrancamiento de su hija.

Recomendadas

Medio rural
Reportaxe As mulleres rurais soñan con deixar de ser heroínas
A falta de servizos básicos no rural é a primeira pedra no camiño de quen quere vivir e desenvolver os seus proxectos fóra da cidade. Aínda así, o rural galego atópase á cabeza en canto a titularidade feminina respecto á media do Estado español.
Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Jaén
Andalucía Lopera no quiere que Greenalia especule con sus olivos
Decenas de pequeños olivareros de la Campiña Norte de Jaén podrían perder sus terrenos en beneficio de una empresa que quiere talar los árboles para instalar siete parques fotovoltaicos.