Decrecimiento
Atrancos para comunicar o colapso

Como transmitirlle a unha sociedade dominada polo mito do progreso perpetuo a mensaxe de que vai colapsar?

Colapso_2

Coordinador do Instituto Resiliencia

1 mar 2019 06:03

As persoas que estamos implicadas na divulgación do colapso ecosocial afrontamos o reto de resolver unha cuestión básica: de que maneira comunicar a mensaxe de que a nosa civilización está a chegar a unha situación de colapso, e —sobre todo— como facelo dunha maneira efectiva, que teña unha repercusión práctica, que active unha resposta na sociedade á altura deste excepcional intre histórico. Tentaremos apuntar brevemente neste texto as claves deste problema comunicativo no que nos xogamos literalmente o futuro.

O primeiro, se queremos comunicar que hai —ou vai haber nas vindeiras décadas— un colapso civilizatorio, é, sen dúbida, achegar unha definición o máis clara posible do que é, e do que non é, un colapso. Cando falamos do colapso falamos simplemente da redución rápida, en termos históricos, da complexidade dun sistema, neste caso, dunha sociedade. Nin máis nin menos. É dicir: en primeiro lugar, é un proceso, non un instante. Segundo: non é a apocalipse, non é a fin dos tempos... e, de feito, nin ten por que ser tan sequera unha traxedia, nin implicar escenarios tipo Mad Max. É dicir, cabe falar de colapsos máis tráxicos e menos tráxicos... ou mesmo de colapsos liberadores. Como lembra o estudoso dos colapsos das civilizacións ao longo da Historia Joseph Tainter, na obra de referencia The Collapse of Complex Socities, o colapso só adoita ser unha auténtica traxedia para as elites, que ven esborrallarse as súas estruturas de poder, e por iso, ao ser elas as que escriben as crónicas históricas, seméllannos as caídas dos imperios algo terrible e repleto de sangue, lume e bágoas. Mais para boa parte do pobo, os colapsos poden ser, na realidade, unha liberación, sobre todo porque o poder, nas fases derradeiras dos procesos de colapso civilizatorio, adoita exercer, nas súas fuxidas cara a adiante, unha presión insufrible sobre o pobo, a base de impostos, desvalorizacións monetarias, guerras desesperadas ou represión militar, por poñer algúns exemplos.

Cabe falar de colapsos tráxicos, menos malos, e mesmo de colapsos liberadores para o pobo.

Sermos conscientes desa marxe de posibles colapsos bos, malos e menos malos, é imprescindible para motivar a cidadanía e escollermos colectivamente o camiño polo que facer ese descenso da montaña da complexidade que representaba a ilustración na capa do libro Guía para o descenso enerxético: Preparando unha Galiza pospetróleo.

Outro punto importante que cómpre discernirmos neste proceso comunicativo do que estamos a falar, é até que punto falamos dun colapso como posibilidade ou como certeza. Aquí existen diverxencias mesmo dentro do mundo académico e do movemento ecoloxista, e por suposto no político, moito máis remiso a aceptar que este mundo industrial e consumista toca á súa fin, aínda que haxa algún mandatario que recoñeza estar "obsesionado" pola posibilidade do colapso. Así, nin tan sequera toda a xente que participa dos movementos polo Decrecemento ou pola Transición pospetróleo acepta que estamos xa nas primeiras fases do colapso ou que este sexa ineludible.

Casandra
"Cassandra", de Dante Gabriel Rossetti - Art Renewal Center

Así e todo, aceptar o colapso como unha realidade inevitable (isto significa tan só —lembremos— aceptar que imos axiña cara a sociedades moito máis simples) facilita tomarmos decisións como persoas, familias, comunidades, organizacións ou país para ir preparando eses novos modelos socioeconómicos máis sinxelos. Esta aceptación, ademais, axúdanos a ilo facendo o antes posible. En calquera caso, quen non o acabe de ver claro, pode simplemente formular escenarios como axuda para tomar unha decisión responsable: que é o que sucedería se o colapso xa o temos enriba e non facemos nada?; que sucedería se nos adiantamos coa nosa adaptación nuns anos, nunha década, ao seu comezo...? E, así, a partir das respostas que obteña en cada caso, ha ter máis doado decidir a súa folla de ruta persoal ou colectiva.

A mensaxe de que imos colapsar bate frontalmente contra o mito do progreso perpetuo.

Evidentemente todo isto choca con importantes barreiras a nivel psicolóxico, pois esta información bate frontalmente contra o mito do progreso perpetuo, peta duramente contra os muros da cultura da modernidade. E, en consecuencia, quen recibe esta mensaxe do colapso adoita sufrir o que chamamos un proceso de disonancia cognitiva, moi difícil de superar. Por unha banda, tes todo un marco mental de crenzas moi solidamente alicerzadas, sobre como é o mundo e como funciona, e cara a onde vai... e por outro recibes unha información sobre o colapso do mundo actual que non ten encaixe, de ningunha das maneiras, dentro dese marco mental. Por dicilo en palabras de Jorge Riechmann: "Non cremos o que sabemos". Isto relaciónase tamén co coñecido proceso que seguimos no plano psicolóxico cando recibimos unha noticia traumática, descrito pola doutora Elisabeth Kübler-Ross: primeiro negámolo; despois sentimos ira; despois tentamos negociar, buscar un punto de mellora dentro do malo; despois deprimímonos; e finalmente aceptámolo e damos superado o trauma. Coa nova do colapso case todo o mundo comeza pola negación, e así a comunicación do colapso debe procurar axudar esas persoas a iren avanzando de fase en fase até a aceptación final, o cal resulta liberador e permite poñerse mans á obra dun xeito construtivo para preparar o mellor colapso posible. E precisamente aí é onde encaixa o obxectivo que algúns propoñemos de facer todo o posible por mellorar a nosa resiliencia como sociedades.

Decrecimiento
Adeus sustentabilidade, ola resiliencia

Hai quen apunta que o obxectivo da sustentabilidade xa non é posible e compre substituílo por un novo: a resiliencia.

E abofé que non é doado. Por se fosen poucos os atrancos descritos, existe tamén outro fenómeno chamado o efecto Casandra, baseado neste personaxe da mitoloxía grega, dotada polos deuses do poder de predicir o futuro, mais maldita co feito de que ninguén había crer nunca as súas predicións. E isto é o que lles pasa a moitas persoas do mundo da ciencia e da divulgación que tentan advertir á Humanidade do camiño suicida que levamos, mais que sofren dun eco nulo, cando non do total descrédito ou do ostracismo mediático e social.

As creacións artísticas facilitan loitar no mesmo plano contra o relato mítico do progreso.

Tamén poderiamos relacionar isto co clásico conto de Pedro e o lobo, aquel pastor que de tanto dicir na súa aldea, de brincadeira, que viña o lobo, ao final ninguén o cre cando tenta dar o aviso ante un ataque real. E así é que as persoas e os colectivos que hoxe tentamos advertir de que a enerxía fósil sobre a que se alicerza esta civilización vai esvaecerse axiña, pagamos por predicións erradas do pasado ou mesmo por predicións que realmente acertaron, pero que aínda así existe a percepción xeneralizada de que foron erradas, como é o caso do libro dos Límites do Crecemento, publicado en 1972 e actualizado dúas veces máis desde aquela, que malia ter demostrado repetidamente ser o modelo matemático que máis acertou predicindo como ía evolucionar a sociedade industrial cara ao colapso, nada menos que a 40 anos vista!... moita xente segue a pensar que se trabucara. Isto demostra que, ao final, por moitos datos científicos que acheguemos, por moitas demostracións empíricas que poñamos enriba da mesa de que estamos abocados a colapsar ou de que temos unha mudanza climática disparada, e que debemos actuar urxente e drasticamente, a loita non está nese plano senón no plano do mito, das crenzas, da fe, do irracional... E contra a fe, contra a superstición de que imos superar con tecnoloxía ou mediante as máxicas leis do mercado, calquera atranco enerxético ou ecolóxico... de pouco serven os datos que nos achega a ciencia. De aí a importancia das creacións culturais que facilitan a construción dun novo relato cultural, un relato mítico alternativo, un mito que, creado a partir de sólidas bases científicas, poida loitar no mesmo plano contra o relato mítico do progreso continuo.

Literatura
Contar o mañá

Cando as narradoras afrontan o reto de inventar como vai ser o mundo tras o colapso da civilización industrial.

E non podemos rematar sen mencionar unha cuestión crítica: se non queremos que o coñecemento do colapso nos paralice —outra cousa que nos botan en cara cando falamos de cuestións tan graves: que seica provocamos medo na xente— pois daquela temos que tomar o lado positivo do medo, esa reacción que nos pode paralizar mais que tamén nos pode salvar (ante un perigo que nos ameaza é vital sentir un medo que nos leve a evitalo ou a fuxir del!). Como adoita dicir Yayo Herrero, outra gran divulgadora ecofeminista da cuestión do colapso, "o medo só te paraliza se non sabes cara a onde correr". E así, as obras de ficción ou os proxectos políticos que nos debuxan cara a onde podemos camiñar para facer un colapso construtivo de novas civilizacións máis sinxelas, pero tamén máis libres e desfrutables, son guías fundamentais para atoparmos colectiva e individualmente o camiño.

Decrecimiento
El cénit del petróleo

¿Cuál debe ser la pedagogía que sigamos para comunicar el inevitable decrecimiento?

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Opinión
Energías alternativas Más tren, menos carreteras. Contaminación, Agotamiento, Decrecimiento
Son ya muchas voces más que solventes las que invocan la urgente necesidad del “decrecimiento”, porque es evidente que todo tiene un límite y el mismísimo planeta está al borde del colapso.
Ecología
Saber Sustentar Gaianismo, a emerxencia dunha relixión sen deuses
Desde o activismo e a ciencia vai callando a necesidade dunha resposta espiritual ao colapso ecosocial.
Industria automovilística
Transición ecosocial Cómo puede decrecer el sector de la automoción: “El conflicto es inevitable, hay que lanzarse”
El investigador ecosocial Martín Lallana ha plasmado un posible plan de acción para reconvertir el sector de la automoción en Euskal Herria, que representa entre el 25% y el 30% del PIB, sin perder puestos de trabajo.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Genocidio
Genocidio Israel pide al Congreso estadounidense que amenace a Sudáfrica por el juicio por el genocidio en Palestina
El régimen de Netanyahu contacta con los legisladores estadounidenses para que amenacen con medidas de boicot al Gobierno de Ramaphosa con el fin de que retire su denuncia en la Corte Internacional de Justicia.
Tortura
Víctimas franquismo Archivada la querella contra Villarejo por torturas durante el franquismo
La denuncia fue interpuesta por Julio Pacheco Yepes, torturado en agosto de 1975 y primero que ha podido declarar ante una jueza en España.

Últimas

Evasión fiscal
Monopolios Europa sanciona con más de 15.000 millones a Apple y Google
El Tribunal de Justicia de la Unión Europea sentencia el caso Apple e Irlanda y confirma la sanción a Google por abuso de posición dominante.
El Salto Twitch
El Salto TV Escrivá y el Banco de España, ¿para qué sirven los bancos centrales?
En este nuevo programa de Economía Cabreada hablamos sobre la supuesta independencia de los bancos centrales y del nombramiento de Escrivá para el Banco de España con Carlos Sánchez Mato y el periodista Dani Yebra.
Educación
Educación pública Ayuso concede 20.000 becas comedor menos de las prometidas
La Comunidad de Madrid no amplía el número de alumnos y alumnas beneficiarias de becas comedor, pese a la promesa realizada al final del pasado curso escolar.
Medio ambiente
Medio ambiente Medio siglo de fuego en España: 603.581 incendios han calcinado 7,7 millones de hectáreas
Entre 1968 y 2021, en el Estado ha ardido una superficie similar a la de toda Castilla-La Mancha. Mientras, los bomberos forestales, dan un nuevo empuje a la ley que exigen para regular sus condiciones laborales.
Venezuela
Venezuela Edmundo González se refugia en España y la oposición quiere nombrarlo presidente de Venezuela en enero
El ex candidato del principal partido opositor se exilia en España, mientras que Corina Machado permanecerá en Venezuela. La derecha venezolana opta por repetir la experiencia de Juan Guaidó, líder opositor de un Gobierno paralelo.
Galicia
Redes clientelares El BNG fuerza una comisión para investigar miles de contratos a dedo de la Xunta con empresas afines al PP
Los 25 diputados nacionalistas usarán su única oportunidad de hacerlo de manera unilateral para investigar las miles de licitaciones sospechosas destapadas por El Salto y Público, el sobrecoste del hospital de Vigo y las contrataciones con Eulen.
Opinión
Opinión Las cruzadas del siglo XXI
La propaganda sionista enmarca el genocidio palestino en una lucha de “occidente contra la barbarie” y en Europa cobran fuerza quienes se levantan contra la “invasión del islam”. Un ejército de bulos islamófobos cabalgan sobre los algoritmos de X.

Recomendadas

Partidos políticos
Austria El Partido de la Cerveza llama a las puertas del parlamento austríaco
La formación del médico y líder de una banda de punk-rock Dominik Wlazny se mueve en la ambigüedad ideológica mientras propugna lo que han llamado la “despolitización de la política”.
Austria
Unión Europea Austria se prepara para la victoria de la ultraderecha
La izquierda califica como de poco creíbles los intentos de la derecha del ÖVP de distanciarse de los ultras del FPÖ. Todo indica que este último partido no solo entrará en el Gobierno sino que, por primera vez, será el partido líder de la coalición.
O Salto medra contigo
Medramos xuntas O Salto supera o teito das 10.000 subscricións
Logo da campaña de verán, superamos por primeira vez na longa historia deste proxecto a cifra de 10.000 persoas socias, un obxectivo que nos puxemos hai sete anos.