Medio ambiente
A veciñanza de Antas busca parar o parque eólico de Monte Peón por defecto de tramitación

Desde finais de marzo, a veciñanza de Antas está en pé de guerra contra o parque eólico de Monte Peón. Nesta poligonal de 280,97 hectáreas, que inclúe núcleos de poboación e áreas forestais de tres comunidades de montes veciñais en man común, proxectan instalar tres aeroxeradores, unha torre meteorolóxica e unha subestación transformadora para producir 41.387 Mwh/ano. Estas características técnicas aparecen nunha resolución da Xefatura Territorial de Pontevedra da Vicepresidencia Segunda e Consellería de Economía, Empresa e Innovación da Xunta de Galicia do 8 de outubro de 2020 –publicada no Diario Oficial de Galicia (DOG) o 16 de novembro dese mesmo ano–, mais nesta parroquia do concello pontevedrés da Lama non souberon ata principios de ano que a empresa Naturgy Renovables ten autorización para levantar aeroxeradores de 154 metros de altura, 138 metros de diámetro no rotor e 4.200 kW de potencia nominal unitaria (12,60 MW en total) a uns 600 metros de vivendas e lugares de interés sociocultural como a capela e a carballeira das Ermidas.

Hai veciñas dentro da Plataforma por un Monte Vivo que non se resignan e están promovendo unha campaña para alegar por defectos de tramitación

Desde o Concello da Lama, o alcalde Jorge Canda e o tenente de alcalde David Carrera –que o substitúe como candidato do PPdeG á alcaldía– eludiron responsabilidades e buscaron un achegamento interesado cando os colectivos sociais, organizados na Plataforma por un Monte Vivo, comezaron a protagonizar protestas públicas. O 28 de marzo, cando as representantes do tecido asociativo de Antas foron á Casa Consistorial para solicitar o expediente de tramitación da obra presentado por Naturgy e demandar unha sesión extraordinaria do Pleno da Corporación Municipal na que o alcalde e o seu equipo de goberno manifestasen a súa postura sobre este proxecto, Canda e Carrera sumáronse oportunamente á indignación popular, ofrecendo apoio moral e colaboración para que a Comunidade de Montes Veciñais en Man Común de Antas, un dos colectivos afectados, puidese recibir asesoramento legal dunha empresa especializada en cuestións medioambientais. Coa declaración de impacto ambiental (DIA) xa aprobada pola Dirección Xeral de Calidade Ambiental, Sostibilidade e Cambio Climático da Xunta de Galicia en outubro de 2022, desde o propio Concello da Lama transmitiuse a desalentadora mensaxe de que a oposición social e política ao parque eólico de Monte Peón soamente podía recorrer á vía xurídica; mais hai veciñas dentro da Plataforma por un Monte Vivo que non se resignan e están promovendo unha campaña para alegar por defectos de tramitación, acolléndose ao artigo 76.2 da lei 39/2015, do 1 de outubro, do Procedemento Administrativo Común das Administracións Públicas e á constancia de que “no expediente do parque eólico de Monte Peón existen evidentes defectos de tramitación”, como asegura a avogada Ana Varela, membro da asociación ecoloxista Petón de Lobo. Con ela contactaron desde Antas, precisamente, para pedir información sobre as posibilidades de parar o desenvolvemento do proxecto.

Desinformación como estratexia política

Os defectos de tramitación que se alegan, en relación ao parque eólico de Monte Peón, están relacionados principalmente coa falta de transparencia, participación pública e vulneración de dereitos en materia ambiental. Cando se publicou a resolución deste proxecto cos mapas cartográficos oficiais, en 2020, todo o territorio estatal estaba sometido a estado de alarma pola pandemia de Covid-19 e as liberdades de movemento estaban restrinxidas. A pesar de que o Concello da Lama asegurou nun documento remitido o 13 de xaneiro de 2021 á Xefatura Territorial da Vicepresidencia Segunda e Consellería de Economía, Empresa e Innovación que o estudo de impacto ambiental e a solicitude de construción e aprobación do proxecto estiveran expostos ao público no taboleiro de anuncios durante trinta días, entre o 16 de novembro e o 30 de decembro de 2020, a información pública non se fixo efectiva a través da sede electrónica e do sitio web municipal. Na páxina do Concello da Lama en Facebook, a primeira referencia ao parque eólico de Monte Peón é do 29 de marzo de 2023, cando o alcalde e o tenente de alcalde –candidato do PPdeG á alcaldía nestas eleccións municipais do 28 de maio– insisten na necesidade de actuar unidas e na súa vontade de colaborar, sen dar explicacións sobre este e outros proxectos de parques eólicos que se están a desenvolver no territorio municipal. Anteriormente, a Vicepresidencia Primeira e Consellería de Economía, Industria e Innovación da Xunta de Galicia que encabezaba ata maio de 2022 o actual presidente Alfonso Rueda tampouco cumprira a súa obriga de notificarlle as afeccións do parque eólico ás persoas interesadas.

A filtración de documentos asinados polo alcalde da Lama en 2020 e 2021 constatou que tiña coñecemento da existencia dun proxecto eólico no Monte Peón e deu trámite ao mesmo sen informar ás persoas residentes nas parroquias afectadas

Apenas un mes despois desta escenografía, a filtración de tres documentos asinados polo alcalde da Lama en 2020 e 2021 constatou que este tiña coñecemento da existencia dun proxecto eólico no Monte Peón e deu trámite ao mesmo sen informar debidamente ás persoas residentes nas parroquias afectadas. Sobre a base desta documentación, o candidato do PSdeG-PSOE á Alcaldía, Iñaki Touriño, puxo en cuestión a honestidade de Canda e Carrera e alertou á veciñanza das parroquias de Verducido e Xesta sobre a existencia de informes favorables á tramitación doutro parque eólico sen coñecemento das xuntas directivas das comunidades de montes veciñais en man común.

Montse Valencia: “A participación cidadá non é o dereito a presentar alegacións”

Pablo Santiago

Energías renovables

Proxectos eólicos Montse Valencia: “A participación cidadá non é o dereito a presentar alegacións”

Pablo Santiago

A asesora xurídica-ambiental é crítica coa xestión ambiental e a opacidade da Xunta na tramitación dos proxectos eólicos.

As protestas sociais contra o parque eólico de Monte Peón continuaron durante os meses de abril e maio. O 23 de abril, a Plataforma por un Monte Vivo participou na manifestación nacional contra a depredación eólica en Compostela; e o 7 de maio, convocou a decenas de veciñas no concello da Lama para expresar o rexeitamento colectivo a este proxecto. Con todo, segundo persoas próximas á Plataforma por un Monte Vivo que prefiren non ser identificadas, desde a consultoría que recomendou o tenente de alcalde e candidato do PPdeG á alcaldía para dar asesoramento legal están condicionando os ánimos dos colectivos sociais ao non facilitar información sobre o dereito de alegar os defectos de tramitación dun procedemento administrativo. Alén disto, de acordo con estas fontes, hai indicios de que o Goberno municipal do PPdeG pode estar tratando de persuadir ás comunidades de montes veciñais en man común de Antas e da Lama, con área forestal incluída na poligonal pero alleas ao proxecto eólico nos seus inicios, para que se resignen e acepten o parque eólico.

Divide e vencerás

A estratexia das autoridades municipais e das empresas do sector enerxético que están promovendo estes proxectos eólicos en Galiza parece inspirada na máxima latina divide et impera, relacionada co político e militar romano Xulio César. A poligonal do parque eólico de Monte Peón inclúe territorios de tres comunidades de montes veciñais en man común, mais soamente se tivo en conta unha, a de Xende.  

O concello da Lama está afectado por catro áreas de desenvolvemento eólico que, en conxunto, veñen a representar máis do 30% do territorio municipal

O concello da Lama está afectado por catro áreas de desenvolvemento eólico incluídas no Plan Sectorial Eólico de Galiza que, en conxunto, veñen a representar máis do 30% do territorio municipal. Na primeira década deste século xa se instalaran aeroxeradores no Monte do Cando, no Monte Ceo e no Alto dos Xarotos, entre os concellos da Lama e Avión; mais nas áreas de desenvolvemento eólico actuais, alén do Monte Peón, están proxectados os parques eólicos de Edreira I e Carballoso (anteriormente nomeado Coto de Airas), con aeroxeradores que chegan a unha altura de 223 metros se incluímos as aspas –139 metros máis que os antigos muíños– e emiten un ruído equivalente a unha orquestra de verbena, arredor de 106 decibelios.

Caballos salvajes, tesoros arqueológicos y despoblación: las amenazas de 77 nuevos parques eólicos gallegos

Javier H. Rodríguez

Energías renovables

Macroproyectos energéticos Caballos salvajes, tesoros arqueológicos y despoblación: las amenazas de 77 nuevos parques eólicos gallegos

Javier H. Rodríguez

La Xunta aprobó en dos meses tantos proyectos como en los seis años anteriores juntos. Organizaciones ecologistas y vecinales preparan un aluvión de demandas por irregularidades en las concesiones.

Opinión Políticas imprudentes e irresponsables

Entrevista Jaume Franquesa: “La transición energética no existe”

A información pública sobre estes polígonos industriais está amplamente diseminada e é grazas a persoas que poñen os seus coñecementos técnicos ao servizo do ben común para recompilar e relacionar datos que podemos visualizar e comprender a dimensión real do problema que teñen enriba estas comunidades rurais. A fragmentación de polígonos industriais que se observa na Lama é unha característica común do proceso de industrialización enerxética en Galiza, mais neste e noutros concellos da contorna hai unha especial saturación de proxectos eólicos, a pesar da proximidade de zonas de especial conservación (ZEC) da Rede Natura 2000 como a Serra do Cando ou espazos naturais susceptibles de selo como a Serra do Suído, con valores culturais e ambientais como as turbeiras. Tendo en conta que as áreas de desenvolvemento eólico dan preferencia aos intereses das empresas que realizan investimentos, a excepcional extensión das poligonais de Puza e Coto de Airas –especialmente desta última, cun parque eólico en tramitación que mudou de nome a Carballoso– pode gardar relación con futuros plans de ampliación e cambios no uso do terreo que eviten a incorporación da Serra do Suído á Rede Natura 2000.

Neste e noutros concellos da contorna hai unha especial saturación de proxectos eólicos, a pesar da proximidade de zonas de especial conservación da Rede Natura 2000 ou espazos naturais susceptibles de selo

Tres aeroxeradores, como os que están proxectados no Monte Peón poden parecer poucos, pero, a xuízo da fonte que compatiu con O Salto Galiza a súa recompilación de información técnica sobre a masiva industrialización enerxética deste territorio e que preferiu manterse no anonimato, “tres é o número máxico” para as empresas do sector porque así se manteñen por abaixo dos 50 MW de potencia –limiar baixo o cal poden ser autorizados pola Xunta de Galicia– e evitan pagar o canon eólico, sobre todo cando reparten os aeroxeradores entre concellos.

A responsabilidade dos concellos

Á vista da convocatoria de eleccións municipais, os colectivos sociais integrados en Foi polo vento e Veu polo ar convocaron unha manifestación nacional o pasado 21 de maio en Lugo e lanzaron unha campaña en redes sociais para recordarlles ás persoas candidatas a alcaldías e tamén ás que van votar este 28 de maio que calquera entidade local pode solicitar a intervención da xurisdición contencioso-administrativa para paralizar unha actuación iniciada por outra administración no caso de que esta sexa considerada ilegal. A aplicación deste dereito, que está recollido no artigo 39.5 da lei 39/2015, do 1 de outubro, do Procedemento Administrativo Común das Administracións Públicas, permitiría paralizar alomenos cautelarmente a invasión de polígonos industriais eólicos sobre o territorio galego.

Ana Varela, comprometida con este enfoque a través da asociación ecoloxista Petón do Lobo, destaca que os concellos poden presentarlle á Xunta informes desfavorables sobre as separatas técnicas dos proxectos eólicos e que algúns, como o de Vila de Cruces (Pontevedra) ou o do Arteixo (A Coruña), xa o teñen feito con diferentes resultados. No caso de Arteixo, gobernado polo PPdeG, a Xunta aceptou as alegacións do concello contra os parques eólicos de Carboeiro e Pedra Queimada polo negativo impacto ambiental e a proximidade a núcleos rurais. “Que prospere unha alegación dun concello depende do tipo de alcalde, do partido que goberne, pero estes informes desfavorables que poden presentar as alcaldías son considerados polo tribunal e moi importantes en caso de emprender un recurso contencioso-administrativo”, sinala esta avogada e activista.

“Os informes desfavorables que poden presentar as alcaldías son moi importantes en caso de emprender un recurso contencioso-administrativo”, sinala a avogada e activista Ana Varela

Desde os concellos lindeiros da Lama, os alcaldes de Pontecaldelas (PSdG-PSOE) e Cerdedo-Cotobade (PPdeG) xa amosaron o ano pasado o seu rexeitamento conxunto ao parque eólico dos Cotos, que se extende por ambos territorios municipais e a día de hoxe está entre os 75 polígonos industriais destas características autorizados pola Xunta de Galicia. Con todo, as discrepancias políticas respecto a como xestionar a oposición dos concellos aos proxectos eólicos promovidos pola Xunta de Galicia quedaron de manifesto en xaneiro de 2022, cando o alcalde socialista de Pontecaldelas, Andrés Díaz, condicionou a súa participación na protesta organizada no Chan de Carballedo (Cerdedo-Cotobade) e reclamoulle ao alcalde popular desta localidade, Jorge Cubela, un compromiso por escrito de que realizaría informes desfavorables contra este polígono industrial para iniciar un proceso xudicial contra calquera administración –neste caso a Xunta– que permita a implantación de parques eólicos no seu concello.

A pesar de que o alcalde de Cerdedo-Cotobade mantívose no apoio testemuñal para non confrontar coa Xunta, a presión da oposición política e de concellos veciños como Pontecaldelas e Pontevedra asegurou certa transparencia sobre os proxectos eólicos no concello. Non foi así na Lama, onde o desleixo político-administrativo do PPdG no Goberno municipal deixou á poboación na indefensión. As persoas interesadas, con todo, aínda poden recorrer ao dereito de alegar contra o procedemento administrativo por defectos de tramitación no expediente ata que se publique a resolución de autorización no DOG, nunha data que está indeterminada pero “debe estar cerca”, segundo Ana Varela. Unha vez autorizado o parque oficialmente abriríase a vía do recurso administrativo, e transcorrido o prazo de resposta a este, continuaríase coa vía do recurso contencioso-administrativo nos tribunais. Esta avogada, que asesora altruístamente a moitos colectivos sociais de Galiza afectados pola depredación eólica como o de Antas, apunta que é posible solicitar asistencia xurídica gratuíta cando non se poseen os recursos económicos suficientes para afrontar os gastos derivados dun proceso xudicial.

O espolio eólico na Lama

Recompilando datos diseminados en documentos oficiais que publica a Xunta de Galicia no DOG, podemos empregar programas como Google Earth para visualizar as zonas de desenvolvemento eólico e as poligonais dos parques eólicos xa existentes, autorizados, non autorizados e en proceso de tramitación, así como algunhas das instalacións proxectadas (aeroxeradores, torres meteorolóxicas e subestacións transformadoras). Máis do 30% do concello da Lama está baixo zonas de desenvolvemento eólico que se extenden por concellos lindeiros como Forcarei, Beariz, Avión, Fornelos de Montes, Pontecaldelas e Cerdedo-Cotobade, situados na fronteira entre as provincias de Ourense e Pontevedra, na Galiza rural de interior que perde máis poboación por factores sociolóxicos como o envellecemento e factores máis políticos como a falta de investimentos en transporte e vías de comunicación con capitais provinciais como Ourense ou Pontevedra.

Ampliar

No territorio municipal da Lama xa existían aeroxeradores de 84 metros de alto (incluíndo as aspas) no Monte do Cando, no Monte Ceo e no Alto dos Xarotos antes da recente industrialización do espazo para producir enerxía eléctrica de xeito intensivo para exportar, xa que o concello non precisa tantos Mwh/ano para cubrir as súas propias necesidades enerxéticas. A Xunta de Galicia, a través da Vicepresidente Primeira e Consellería de Economía, Industria e Innovación, informou da autorización dos parques eólicos de Edreira I e Monte Peón. Tamén está en tramitación o parque eólico de Carballoso, coñecido anteriormente como Coto de Airas e que mudou de nome, malia que é o mesmo proxecto, para retomar o proceso e buscar autorización no Ministerio para a Transición Ecolóxica e Reto Demográfico con algo menos de potencia instalada, despois de que a Xunta de Galicia emitise unha declaración ambiental desfavorable e esixise axustes. Polo momento tamén quedaron no caixón os parques eólicos de Puza e Laxabranca polo seu negativo impacto ambiental, mais as empresas do sector teñen demostrado que non renuncian definitivamente aos seus proxectos.

Ampliar

A poligonal do parque eólico de Monte Peón está repartida por tres comunidades de montes veciñais en man común do concello da Lama. Existen núcleos de poboación (manchas rosas) dentro da mesma, así como aeroxeradores proxectados a uns 600 metros de vivendas e lugares de interés social e cultural como a capela e a carballeira das Ermitas, que días antes da publicación da declaración de impacto ambiental (outubro de 2022) acollía o Xantar da Terceira Idade, coa asistencia do presidente da Xunta de Galicia, Alfonso Rueda.

O ruído que emite cada un destes modernos aeroxeradores, de 223 metros de altura se incluímos as aspas, é equivalente a unha orquestra, uns 106 decibelios. Os riscos para a saúde do ruído –mesmo do ruído branco– e da radiación electromagnética son diversos e moi serios, pero aínda non se lle dedicou suficiente tempo a investigar cientificamente a relación causa-efecto, polo que as persoas afectadas terían dificultades para demostrar uns prexuízos evidentes.