Memoria histórica
Telesforo Monzon bardo integrista

Bueltan da EH Bilduk EAJrekin itun abertzaleak bilatzeko joera, Telesforo Monzon buruzagi historikoa gidari sinboliko moduan aldarrikatuz.
Hordago 74 - 5 Olaso Dorrea Telesforo Monzon
Olaso Dorrea en Bergara fue la casa donde nació Telesforo Monzon y en la que hoy el TM eLab está forjando los acuerdos entre el PNV y EH Bildu Itoitz Otsoa

Eskuin zein ezkerreko abertzaleen erreferentzia historiko esanguratsua da Telesforo Monzon politikari, idazle eta poeta euskalduna (Bergara, 1904 – Baiona, 1981), eta bi kultura abertzale nagusien arteko elkarlanerako erreferentea da baita ere.


Familia aristokrata baten oinordekoa, inguru monarkikoetara gerturatu zen Madrilen bizi izandako gaztaroan, Espainiako inguru kontserbadore erreakzionarioekin harreman estuak eratuz. Euskal Herrira bueltatuta, abertzaletasunaren aldeko hautu kontzientea egin zuen, euskara ikasi zuen, baserri munduaren muturreko mistifikazioa egin, eta balore kontserbadoreetan oinarritutako izaera helduago bat eratu zuen.

Bigarren Errepublikaren garaian abertzaleen arteko erreakzionarioekin kokatzen zen, adibidez garai hartako emakumeen emantzipazio agenda errepublikanoaren aurrean, hain zuzen euskal emakumeei “ezkontza bizitzan senarraren menpe egotea” gomendatzen zien, “azken finean, menderatua izateak bere senarra biziago maitatzen duela frogatzen baituela” esanez. Eta bestaldetik, klase borroka “antikristaua eta antieuskalduna” zela argudiatu zuen.

Kartzeletako sarraskietan hildako presoen arduraduna

EAJn afiliatuta, arin igo zen alderdiaren hierarkian, Bergarako zinegotzia (1931), Gipuzkoa Buru Batzar (1932) eta Espainiako Gorteetako diputatua (1933) izanez. Gerra hasi eta berehala, Gipuzkoako Defentsa Batzordeko kide gisa, Ordena Publikoaren komisarioa izendatu zuten. Monzonen ardura izan zen presoen bizi baldintza egokiak bermatzea eta biolentzia politikoa ekiditea, gainera bera ez izanda EAJ gerran parte izatearen aldekoa, lehenengo bi hilabeteetan jarrera ez beligerantea sustatu zuen. Kargu horren ardura izanda, ez zuen lortu Ondarretako (Donostian) eta Tolosako espetxeetako 67 preso eskuindarren hilketak saihestea, gehienak militar matxinoak zirela, eta horren ondorioz bere dimisioa aurkeztu behar izan zuen.

1937ko kartzelen oldarraldian 224 preso hil ziren, gehienak zibilak, eta hiruzpalau orduetako erasoetan Monzonek ez zituen haien defentsarako tropak mobilizatu

Era berean, Eusko Jaurlaritzako Gobernazio sailburu izendatu zuten Agirren gobernuan, Ertzaña eratu zuen, eta barne segurtasuna bermatzearen ardura izanda, Bilbon 1937ko urtarrilaren 4eko preso sarraskiaren arduradun politikoa izan zen. Nazien bonbardaketa baten ostean, Bilbon lurperatutako bi pilotuetako bat hil zuten auzo langile bateko biztanleek, eta berehala joan ziren La Bilbaina-n kokatutako Gobernazio Kontseilura (egungo Nafarroa kalean), bigarren pilotuaren exekuzioa eskatzera.

Monzon berak, balkoitik hitz egin zien manifestariei, lasaitasuna eskatuz. Hortik eta gutxira, Solokoetxe aldeko kartzeletan atxilotutako eskuineko biztanleen aurkako oldarraldiak burutu zituzten. 224 preso hil ziren, gehienak zibilak, eta hiruzpalau orduetan zehar lau kartzeletara burututako erasoetan Monzonek ez zituen haien defentsarako tropak mobilizatu. Haietako batera, Solokoetxeko Angeles Custodios ikastetxekora, bertaratu zen UGTko batailoi bat, eta sarraskian parte hartu zuen, jasotako aginduaren aurka eginez.

Historiagileek ez dute argitu zein izan zen Monzonen jarrera hiruzpalau ordu horietan zehar, azkenean beste agintari eta soldaduekin sarraskiak etetera bertaratu zen arte. Garaian bere dimisioa eskatu zuen Juan Ajuriagerrak gidatutako EAJren Bizkai Buru Batzarrak, eta Ajuriagerra berak azaltzen zuen Monzon arratsalde horretan lo egitera joan zela zioela, eta bere laguntzaileari ez esnatzeko agindua eman ziola esanez, oldarraldiak eteteko indar militarrak ez mobilizatzeko aitzaki hori erabili zuen.

Eskuin batasunatik ETA laguntzera

Baina Agirre Lehendakariak ez zuen Monzon lagunaren dimisioa eskatu, eta gerra ostean Kontseilari gisa Errepublikaren beste indarrekin elkarlana sustatzearen aurkako jarrera izan zuen bergararrak, euskal eskuin osoaren aliantzaren alde agertuz, eta karlista, erreketeak, monarkikoak eta beste eskuineko fakzioekin harremanak eratu zituen. Nahiz eta geroago integrismo eta arrazakeriatik aldendu zen, hizkuntza nazio ardatz gisa aldarrikatuz, oraindik 1947 urtean honakoa defendatu zuen: gazteak bertoko neskekin ezkondu behar zuen arraza mantentzeko; eta patroiak herriko langileak lehenetsi behar zituen.

Gerra ostean Errepublikaren indarrekin elkarlana sustatzearen aurkako jarrera izan zuen, karlista, erreketeak, monarkikoak eta beste eskuineko fakzioekin aliantza egitearen alde agertuz

Horren ondorioz Eusko Jaurlaritzatik aldendu zen, eta 60ko hamarkadan jaiotako ETAri gerturatu zen, bere Donibane Lohitzuneko etxetik militanteei lagunduz. Bereziki adierazgarria izan da Argalarekiko izandako miresmena, eta gerran garaitik etorritako hari bat eskeini zien “gudari berriei”, haien alde eginez. Gerra zibilak euskal herritarren arteko gatazka izan zela ukatuz, Euskal Herri osoaren eta Espainiaren arteko gerra izan zela popularizatu zuen Monzonek, eta garaiko gerra eta egungo borroka armatuaren funtzioa nabarmendu zuen. Abertzaleak sortzeko izan duen gaitasuna goraipatuz, biolentziaren erabilera lehenetsi zuen. Geroko ETAren estrategiaren aurrekari gisa ulertu ahalko genuke, “gure heroien odola ahalik eta gehien aprobetxatu beharra” aldarrikatu baitzuen.

PNV-ETA batera Maltzagaraino

70 hamarkada horretan “herri abertzalea” irudikatu zuen Monzonek, “euskal gobernu nazionalaren” norabidea finkatuz, hots, EAJ eta ETAren arteko eraikuntza nazional bateratuaren beharra, hortik aurrera ezker abertzalearen sektore ez sozialistaren erreferente nagusia bihurtuz. Indar abertzale guztiak trantsizioan estrategia bateratu batean batzeko asmoz, Xibertako elkarrizketak bultzatu zituen, Espainiako lehenengo hauteskundeetara batera aurkezteko eta eratuko zen Kongresuan ez parte hartzeko proposamena eginez.

"Gerokoak geroko utzi. Orain, goazen abertzale guztiok batera Maltzagara” esaten zuen, ETAk EAJrekin batera burujabetasunean sakontzeko bidea egitea helburu

Ezker abertzalea eta Herri Batasunako buruzagia izan zen Monzon osteko urteetan, baina jarraitu zuen bi kultura abertzale nagusien arteko elkarlana defendatuz, bereziki Maltzagaren metaforaren bidez. “Gerokoak geroko utzi. Orain, goazen abertzale guztiok batera Maltzagara” esaten zuen, EAJrekin batera burujabetasunean sakontzeko bidea egitea helburu.

Monzon hilda, eta behin Garaikoetxea lehendakariaren aldekoak kanporatuta, EAJk bide neoliberalean sakondu zuen, baina abertzaleen batasuna ez zan inoiz guztiz alderatu ETAren estrategian. Gero etorri zen Lizarra-Garaziko abertzaleen arteko akordioa (1998), EAJk Aznarren gobernua sustengatzen zuen bitartean, eta bake prozesua, berriz ere elkarlan nazionalistari heltzeko aukera berria sortuz.

Azken urteetan Monzon familiaren Bergarako Olaso Jauregian elkartu dira ezker zein eskuin abertzalearen buruzagi eta teknokratak, EAJ eta EHBren arteko herri akordioak prestatzeko asmoarekin. Hor dagoen Telesforo Monzon Euskal Herrigintza laborategia TM eLaben egon da Pello Otxandiano hautagaia lanean, Hezkuntza Legearen oinarriak finkatuz adibidez, eta EAJrekin itunak bilatzeko bidea euskal politikaren erdigunera bueltatzeko joera argia aldarrikatzen dute ezker abertzaleko agintariek, Monzon gidari sinbolikoa berreskuratuz.

Olaso Jauregian bertan eman berri dute 'Monzon-Ganuza Euskal Utopikoei' saria Jose Mari Esparza tafallarrari , EH Bilduko hainbat liderren babesa izandako ekitaldian, nahiz eta azken boladan inmigrazioaren aurkako jarrera ozena hartu duen Txalaparta argitaletxearen sortzaileak.

Educación privada
Educación Un pacto educativo para blindar las escuelas privadas y segregadoras
Aunque la nueva ley vasca de educación la aprobaron PNV y PSE, EH Bildu ha tenido un papel histórico relevante en el fortalecimiento de la concertada.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El bloque de investidura se adentra en un huracán legislativo hasta el verano
El Gobierno y sus socios en el Congreso deberán surfear una marea de proyectos que pondrá contra las cuerdas la mayoría parlamentaria: presupuestos, reducción de jornada, ley Mordaza,reforma de migración en Catalunya y condonación de deuda autonómica
Salario mínimo
Justicia fiscal El Congreso tiene los números para obligar a Hacienda a subir el umbral del IRPF por encima del SMI
Hacienda se ha negado a elevar el mínimo exento del gravamen por primera vez en cuatro años. Los votos de PP, Sumar, Podemos, BNG, ERC y Bildu, críticos con la decisión del departamento económico, bastan para blindar la no tributación del SMI.
Movilidad
Acuerdos El Gobierno prorroga seis meses los descuentos al transporte público tras un acuerdo con Podemos
Las ayudas se extenderán medio año más “en las mismas condiciones en las que se encuentran en este momento”; la decisión del Gobierno llega tras un acuerdo entre el PSOE y Podemos que, a cambio, apoyó al partido socialista en el Congreso
Medio ambiente
Medio ambiente Que papel xoga Abanca no proxecto da celulosa de Altri en Galiza?
A sociedade público-privada Impulsa Galica, que cimentou os primeiros plans da multinacional papeleira e Greenalia está participada fundamentalmente pola Xunta e polo banco que xurdiu da desastrosa fusión das caixas de aforro galegas.
Medio ambiente
Crise climática Sarria, cun dos peores índices de calidade do aire de Galiza, á espera dunha nova planta contaminante
Sarria convive dende hai décadas coa contaminación provocada pola cementeira do Oural. Agora, Votorantim Cimientos proxecta a instalación dunha nova planta para a produción de combustible a partir da coincineración de residuos.
Religión
Religión Muere el papa Francisco, el primer pontífice latinoamericano
Jorge Mario Bergoglio ha muerto este lunes 21 de abril en su residencia en la Casa de Santa Marta, en Roma, según ha informado el Vaticano. Tenía 88 años.
Ocupación israelí
Ocupación Israelí Tel Aviv encubre en un informe “lleno de mentiras” el asesinato de 15 trabajadores humanitarios
Una investigación interna admite la masacre realizada el pasado 23 de marzo, pero oculta información, es contradictoria y llena de falsedades, según denuncia la Media Luna Roja y la organización israelí Breaking The Silence.
Líbano
Líbano Cinco décadas sin paz ni justicia en Líbano
El país mediterráneo conmemora el 50 aniversario desde el inicio de la guerra civil, un conflicto cuyos crímenes no se han juzgado y cuyos desaparecidos no se han encontrado

Últimas

El Salto Radio
El Salto Radio Balas de Goma
Carles Guillot y Ester Quintana perdieron un ojo tras recibir el disparo de una bala de goma disparada por un policía. En su carrera por identificar a los responsables, ambas encontraron el empuje necesario en sus compañeras y familiares.
Crisis climática
Crisis climática La UE se entrega al ardor guerrero mientras descuida la crisis social y la emergencia climática
Varios países de la UE ya están recortando drásticamente en servicios públicos y estado del bienestar para poder costear el aumento del presupuesto militar.
Opinión
Opinión Poliamor de derechas, poliamor de izquierdas
La no-monogamia no puede ser simplemente una etiqueta identitaria o una preferencia personal, sino una práctica material que cuestiona la propiedad privada, la privatización de los cuidados y la reproducción de los roles de género
Más noticias
La vida y ya
La vida y ya Días de vacaciones
No somos conscientes de que la lluvia depende, en un porcentaje altísimo, de ellas. Sin plantas hay menos lluvia. Sin lluvia las semillas no germinan. Así funciona.
València
València “‘El vol de Guillem’ ha supuesto la liberación de todos estos años de lucha”
Ricard Tàpera, autor del cuento, y Betlem Agulló, hermana de Guillem Agulló, que ha puesto voz a la historia, nos explican cómo ha sido el proceso de creación de esta obra coral, ilustrada por Helga Ambak.
Opinión
Space X Los viajes al espacio y el efecto Katy Perry
El 2024 fue el año más caliente desde que hay registros, mientras que Katy Perry y un puñado de millonarias nos deleitaron con su viaje espacial cortesía de Jeff Bezos.
Ayuntamiento de Madrid
Residuos La “motosierra de Almeida” no frena la oposición social al cantón de la limpieza en Montecarmelo
Los vecinos no entienden por qué el Ayuntamiento madrileño no accede a construir el cantón en una parcela técnicamente viable y que no afectaría a miles de niños y la única zona verde del barrio.

Recomendadas

Economía social y solidaria
Tecnología Inteligencia Artificial y economía solidaria: ¿posibles aliadas?
¿Cómo debe relacionarse la economía solidaria con una tecnología que vulnera derechos humanos y ambientales constantemente? Cooperativas e investigadoras tecnológicas animan al movimiento a perderle el miedo y a utilizarla de manera crítica.
Multinacionales
Multinacionales Maersk y las rutas de complicidad con el genocidio israelí en Gaza
Crece la presión internacional contra la naviera danesa que está aprovisionando a Israel de armas para cometer el genocidio de Gaza en contra de las medidas cautelares tomadas por la Corte Internacional de Justicia.
Historia
Historia Cuando la solidaridad antifascista reunió a musulmanes, judíos y cristianos en la España republicana
Marc Almodóvar y Andreu Rosés rescatan a los combatientes árabes de la Brigadas Internacionales en el libro ‘Moros contra Franco. El antifascismo y la Guerra Civil española en el mundo árabe’.
Minería
Minaría Bruxelas cava fondo: litio galego para o novo militarismo europeo
No medio do rearme ordenado pola UE, Galiza entra no ámbito xeopolítico como potencial provedor de litio para a industria de defensa. Un enclave de alto valor ecolóxico en Doade (Ourense) converterase en canteira de baterías militares.