Memoria histórica
Telesforo Monzon bardo integrista

Bueltan da EH Bilduk EAJrekin itun abertzaleak bilatzeko joera, Telesforo Monzon buruzagi historikoa gidari sinboliko moduan aldarrikatuz.
Hordago 74 - 5 Olaso Dorrea Telesforo Monzon
Olaso Dorrea en Bergara fue la casa donde nació Telesforo Monzon y en la que hoy el TM eLab está forjando los acuerdos entre el PNV y EH Bildu Itoitz Otsoa

Eskuin zein ezkerreko abertzaleen erreferentzia historiko esanguratsua da Telesforo Monzon politikari, idazle eta poeta euskalduna (Bergara, 1904 – Baiona, 1981), eta bi kultura abertzale nagusien arteko elkarlanerako erreferentea da baita ere.


Familia aristokrata baten oinordekoa, inguru monarkikoetara gerturatu zen Madrilen bizi izandako gaztaroan, Espainiako inguru kontserbadore erreakzionarioekin harreman estuak eratuz. Euskal Herrira bueltatuta, abertzaletasunaren aldeko hautu kontzientea egin zuen, euskara ikasi zuen, baserri munduaren muturreko mistifikazioa egin, eta balore kontserbadoreetan oinarritutako izaera helduago bat eratu zuen.

Bigarren Errepublikaren garaian abertzaleen arteko erreakzionarioekin kokatzen zen, adibidez garai hartako emakumeen emantzipazio agenda errepublikanoaren aurrean, hain zuzen euskal emakumeei “ezkontza bizitzan senarraren menpe egotea” gomendatzen zien, “azken finean, menderatua izateak bere senarra biziago maitatzen duela frogatzen baituela” esanez. Eta bestaldetik, klase borroka “antikristaua eta antieuskalduna” zela argudiatu zuen.

Kartzeletako sarraskietan hildako presoen arduraduna

EAJn afiliatuta, arin igo zen alderdiaren hierarkian, Bergarako zinegotzia (1931), Gipuzkoa Buru Batzar (1932) eta Espainiako Gorteetako diputatua (1933) izanez. Gerra hasi eta berehala, Gipuzkoako Defentsa Batzordeko kide gisa, Ordena Publikoaren komisarioa izendatu zuten. Monzonen ardura izan zen presoen bizi baldintza egokiak bermatzea eta biolentzia politikoa ekiditea, gainera bera ez izanda EAJ gerran parte izatearen aldekoa, lehenengo bi hilabeteetan jarrera ez beligerantea sustatu zuen. Kargu horren ardura izanda, ez zuen lortu Ondarretako (Donostian) eta Tolosako espetxeetako 67 preso eskuindarren hilketak saihestea, gehienak militar matxinoak zirela, eta horren ondorioz bere dimisioa aurkeztu behar izan zuen.

1937ko kartzelen oldarraldian 224 preso hil ziren, gehienak zibilak, eta hiruzpalau orduetako erasoetan Monzonek ez zituen haien defentsarako tropak mobilizatu

Era berean, Eusko Jaurlaritzako Gobernazio sailburu izendatu zuten Agirren gobernuan, Ertzaña eratu zuen, eta barne segurtasuna bermatzearen ardura izanda, Bilbon 1937ko urtarrilaren 4eko preso sarraskiaren arduradun politikoa izan zen. Nazien bonbardaketa baten ostean, Bilbon lurperatutako bi pilotuetako bat hil zuten auzo langile bateko biztanleek, eta berehala joan ziren La Bilbaina-n kokatutako Gobernazio Kontseilura (egungo Nafarroa kalean), bigarren pilotuaren exekuzioa eskatzera.

Monzon berak, balkoitik hitz egin zien manifestariei, lasaitasuna eskatuz. Hortik eta gutxira, Solokoetxe aldeko kartzeletan atxilotutako eskuineko biztanleen aurkako oldarraldiak burutu zituzten. 224 preso hil ziren, gehienak zibilak, eta hiruzpalau orduetan zehar lau kartzeletara burututako erasoetan Monzonek ez zituen haien defentsarako tropak mobilizatu. Haietako batera, Solokoetxeko Angeles Custodios ikastetxekora, bertaratu zen UGTko batailoi bat, eta sarraskian parte hartu zuen, jasotako aginduaren aurka eginez.

Historiagileek ez dute argitu zein izan zen Monzonen jarrera hiruzpalau ordu horietan zehar, azkenean beste agintari eta soldaduekin sarraskiak etetera bertaratu zen arte. Garaian bere dimisioa eskatu zuen Juan Ajuriagerrak gidatutako EAJren Bizkai Buru Batzarrak, eta Ajuriagerra berak azaltzen zuen Monzon arratsalde horretan lo egitera joan zela zioela, eta bere laguntzaileari ez esnatzeko agindua eman ziola esanez, oldarraldiak eteteko indar militarrak ez mobilizatzeko aitzaki hori erabili zuen.

Eskuin batasunatik ETA laguntzera

Baina Agirre Lehendakariak ez zuen Monzon lagunaren dimisioa eskatu, eta gerra ostean Kontseilari gisa Errepublikaren beste indarrekin elkarlana sustatzearen aurkako jarrera izan zuen bergararrak, euskal eskuin osoaren aliantzaren alde agertuz, eta karlista, erreketeak, monarkikoak eta beste eskuineko fakzioekin harremanak eratu zituen. Nahiz eta geroago integrismo eta arrazakeriatik aldendu zen, hizkuntza nazio ardatz gisa aldarrikatuz, oraindik 1947 urtean honakoa defendatu zuen: gazteak bertoko neskekin ezkondu behar zuen arraza mantentzeko; eta patroiak herriko langileak lehenetsi behar zituen.

Gerra ostean Errepublikaren indarrekin elkarlana sustatzearen aurkako jarrera izan zuen, karlista, erreketeak, monarkikoak eta beste eskuineko fakzioekin aliantza egitearen alde agertuz

Horren ondorioz Eusko Jaurlaritzatik aldendu zen, eta 60ko hamarkadan jaiotako ETAri gerturatu zen, bere Donibane Lohitzuneko etxetik militanteei lagunduz. Bereziki adierazgarria izan da Argalarekiko izandako miresmena, eta gerran garaitik etorritako hari bat eskeini zien “gudari berriei”, haien alde eginez. Gerra zibilak euskal herritarren arteko gatazka izan zela ukatuz, Euskal Herri osoaren eta Espainiaren arteko gerra izan zela popularizatu zuen Monzonek, eta garaiko gerra eta egungo borroka armatuaren funtzioa nabarmendu zuen. Abertzaleak sortzeko izan duen gaitasuna goraipatuz, biolentziaren erabilera lehenetsi zuen. Geroko ETAren estrategiaren aurrekari gisa ulertu ahalko genuke, “gure heroien odola ahalik eta gehien aprobetxatu beharra” aldarrikatu baitzuen.

PNV-ETA batera Maltzagaraino

70 hamarkada horretan “herri abertzalea” irudikatu zuen Monzonek, “euskal gobernu nazionalaren” norabidea finkatuz, hots, EAJ eta ETAren arteko eraikuntza nazional bateratuaren beharra, hortik aurrera ezker abertzalearen sektore ez sozialistaren erreferente nagusia bihurtuz. Indar abertzale guztiak trantsizioan estrategia bateratu batean batzeko asmoz, Xibertako elkarrizketak bultzatu zituen, Espainiako lehenengo hauteskundeetara batera aurkezteko eta eratuko zen Kongresuan ez parte hartzeko proposamena eginez.

"Gerokoak geroko utzi. Orain, goazen abertzale guztiok batera Maltzagara” esaten zuen, ETAk EAJrekin batera burujabetasunean sakontzeko bidea egitea helburu

Ezker abertzalea eta Herri Batasunako buruzagia izan zen Monzon osteko urteetan, baina jarraitu zuen bi kultura abertzale nagusien arteko elkarlana defendatuz, bereziki Maltzagaren metaforaren bidez. “Gerokoak geroko utzi. Orain, goazen abertzale guztiok batera Maltzagara” esaten zuen, EAJrekin batera burujabetasunean sakontzeko bidea egitea helburu.

Monzon hilda, eta behin Garaikoetxea lehendakariaren aldekoak kanporatuta, EAJk bide neoliberalean sakondu zuen, baina abertzaleen batasuna ez zan inoiz guztiz alderatu ETAren estrategian. Gero etorri zen Lizarra-Garaziko abertzaleen arteko akordioa (1998), EAJk Aznarren gobernua sustengatzen zuen bitartean, eta bake prozesua, berriz ere elkarlan nazionalistari heltzeko aukera berria sortuz.

Azken urteetan Monzon familiaren Bergarako Olaso Jauregian elkartu dira ezker zein eskuin abertzalearen buruzagi eta teknokratak, EAJ eta EHBren arteko herri akordioak prestatzeko asmoarekin. Hor dagoen Telesforo Monzon Euskal Herrigintza laborategia TM eLaben egon da Pello Otxandiano hautagaia lanean, Hezkuntza Legearen oinarriak finkatuz adibidez, eta EAJrekin itunak bilatzeko bidea euskal politikaren erdigunera bueltatzeko joera argia aldarrikatzen dute ezker abertzaleko agintariek, Monzon gidari sinbolikoa berreskuratuz.

Olaso Jauregian bertan eman berri dute 'Monzon-Ganuza Euskal Utopikoei' saria Jose Mari Esparza tafallarrari , EH Bilduko hainbat liderren babesa izandako ekitaldian, nahiz eta azken boladan inmigrazioaren aurkako jarrera ozena hartu duen Txalaparta argitaletxearen sortzaileak.

Educación privada
Educación Un pacto educativo para blindar las escuelas privadas y segregadoras
Aunque la nueva ley vasca de educación la aprobaron PNV y PSE, EH Bildu ha tenido un papel histórico relevante en el fortalecimiento de la concertada.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El bloque de investidura se adentra en un huracán legislativo hasta el verano
El Gobierno y sus socios en el Congreso deberán surfear una marea de proyectos que pondrá contra las cuerdas la mayoría parlamentaria: presupuestos, reducción de jornada, ley Mordaza,reforma de migración en Catalunya y condonación de deuda autonómica
Salario mínimo
Justicia fiscal El Congreso tiene los números para obligar a Hacienda a subir el umbral del IRPF por encima del SMI
Hacienda se ha negado a elevar el mínimo exento del gravamen por primera vez en cuatro años. Los votos de PP, Sumar, Podemos, BNG, ERC y Bildu, críticos con la decisión del departamento económico, bastan para blindar la no tributación del SMI.
Movilidad
Acuerdos El Gobierno prorroga seis meses los descuentos al transporte público tras un acuerdo con Podemos
Las ayudas se extenderán medio año más “en las mismas condiciones en las que se encuentran en este momento”; la decisión del Gobierno llega tras un acuerdo entre el PSOE y Podemos que, a cambio, apoyó al partido socialista en el Congreso
Crisis climática
Informe de la OMM El nivel del mar se disparó en un 2024 que contabilizó el mayor número de desplazados climáticos en 16 años
El balance climático de 2024 de la Organización Meteorológica Mundial resalta datos preocupantes en indicadores clave de la crisis climática y confirma que el pasado fue el año más cálido jamás registrado.
Activismos
Movementos sociais Guerra xeopolítica e loitas sociais: un ciclo de conferencias aborda en Vigo as raíces dun mundo en crise
Poñentes como Xosé Manuel Beiras, Miguel Urbán, Queralt Castillo ou Aurora Moreno abordarán algunhas das cuestións clave para analizar o presente e argallar ideas para o futuro nunhas xornadas organizadas polo grupo de activistas Ecoar.
Crisis climática
Informe España experimentó 28 días de temperaturas por encima de la media en invierno por el cambio climático
València experimentó el mayor número de días por encima de la media (33) y Barcelona vivió la mayor intensidad de la anomalía: 1,4ºC sobre el promedio. Casi 394 millones de personas por todo el mundo sufrieron 30 días o más inusualmente cálidos.

Últimas

Más noticias
Arte
Arte y memoria histórica Un artista renuncia a un premio de la Academia de Bellas Artes Canaria por su defensa del monumento a Franco
Acaymo S. Cuesta argumenta que la posición de la Academia con respecto al ‘Monumento al Caudillo’ de Juan de Ávalos es contraria a los principios democráticos que defiende y no recogerá el galardón.
Análisis
Análisis La hipérbole pasa factura a Vox y deja la mayoría absoluta en manos de Sumar y Podemos
La caída de dos puntos de Vox muestra cómo la izquierda y el PSOE podrían seguir teniendo una oportunidad de evitar un Ejecutivo del Partido Popular con la ultraderecha.
València
Racismo El Aita Mari se querella contra Vox Borriana y un diputado ultra por llamarles “barco negrero”
Un edil de Borriana y diputado autonómico ultra les acusó de ser “barco de negreros” y “cooperador necesario de las mafias de tráfico de personas”. El partido difundió estas declaraciones.

Recomendadas

Medio ambiente
Medio ambiente A Xunta desoe a oposición social e dá luz verde ambiental á celulosa de Altri e Greenalia
O informe da administración galega, gobernada polo PP de Alfonso Rueda, conclúe que a proposta é “ambientalmente viable” e pasa por alto as decenas de miles de alegacións presentadas, así como a contestación social.
Costas
Costa A ría de Arousa, ao bordo do colapso ecosistémico
A principal produtora de marisco de Galiza afronta unha crise sen precedentes; o impacto da contaminación actual e a de potenciais industrias como Altri ou a reapertura da mina de Touro poñen en perigo o sector do mar.
Medio ambiente
Medio ambiente Miles de persoas enchen as prazas galegas contra o ‘si’ ambiental da Xunta a Altri
A Plataforma Ulloa Viva logrou mobilizar decenas de concentracións nos concellos da conca do río Ulla e máis alá para protestar contra a Declaración de Impacto Ambiental aprobada polo Goberno de Alfonso Rueda para a celulosa.
Cine
Vicente Monroy “El capitalismo es un ejercicio de destrucción de la curiosidad”
En su nuevo ensayo, Vicente Monroy convierte la penumbra de las salas de cine en protagonista, tejiendo un relato fascinante que une sus dos grandes pasiones: el cine y la arquitectura.