Universidad
ConVIDa-20: comprendendo o efecto da corentena no estudantado universitario

A corentena provocada pola Covid-19 xa comezou a súa desescalada, con todo, os efectos provocados na saúde psicolóxica das persoas aínda son descoñecidos e poden durar moito tempo máis. En concreto, para a poboación universitaria, esta situación excepcional implica uns cambios “vertixinosos e adaptacións continuas” que poden chegar a afectar ao seu benestar mental, ao ser un dos grupos de poboación onde a preocupación polo futuro adoita estar máis presente. É por iso que os  grupos de investigación Procesos Cognitivos e Conduta e Underisk da Facultade de Psicoloxía da USC comezaron o chamado proxecto ConVIDa-20, “un estudo en liña sobre os efectos psicolóxicos e sociais que está a provocar a COVID-19 neste segmento poboacional”.

Entender a situación para poder axudar

“Cando estabamos no momento máis central do confinamento, e vendo un pouco a reacción que tiñan os estudantes co tema da docencia a distancia e todo ese tipo de cousas, pensamos que podíamos ver neste grupo concreto como levaban o tema de estar pechados e como podía afectarlles a nivel psicolóxico unha situación que era inédita”, conta Isabel Fraga, profesora e coordinadora do grupo de investigación Procesos Cognitivos e Conduta da USC. “Así, nós, xunto con Underisk e unha estudante de doutoramento, puxemos en marcha este estudo online. A idea era tratar de botar unha man e ver como estaban cuestións relacionadas co benestar e a saúde mental da rapazada nunha situación cando menos complicada. Porque se lles xunta o tema académico con outro tipo de cuestión psicosociais e económicas. E ao mesmo tempo, coñecer ata que punto algunha das reaccións están relacionadas coa personalidade de cada un, coas estratexias das que cada estudante dispón para afrontar esta situación. En definitiva, sacar unha foto o máis representativa posible do que lles pasa aos universitarios na Galiza durante este tempo”, explica a investigadora.

Fraga aclara que supón que isto non atinxe só as estudantes universitarias, senón á mocidade en xeral —e mesmo aos adultos—, pero que o que buscan co estudo é contextualizar na universidade “porque é onde pensamos que podemos botar unha man e é o terreo que máis coñecemos, e porque se supón —inicialmente polo menos— que a xente que está facendo estudos superiores estará mellor preparada de cara ao futuro laboral”, puntualiza. “Aínda así, o que nos atopamos en parte xa o tiñamos antes. Estamos diante dunha xeración de mozos e mozas —atreveríame a dicir entre 15 e 30 anos— que está marcada polas crises. E agora a esas dificultades e as expectativas sombrías que tiñan xa antes desta crise sanitaria, súmaselle a incerteza de todo o que trae a pandemia consigo”.

Desde o grupo de Procesos Cognitivos e Conduta da USC explican que por agora teñen os datos dos 500 primeiros participantes que contestaron na última semana de abril. “Nese momento aínda non se anunciara o inicio da chamada desescalada, estabamos aínda confinados por completo, e ao mesmo tempo achegábanse as avaliacións da universidade”, conta Fraga. “Resumidamente, isto é unha foto fixa do momento no que este 50% inicial contestou a enquisa, que ten moito que ver con como perciben eles a situación, que pode cambiar moito dunha persoa a outra. Con todo, si que é certo que como dato xeral —e non creo que isto cambie tanto cando analicemos o conxunto completo de enquisas—, aos rapaces cando lles preguntabas de 0 a 10 que nivel de estrés consideraban que tiñan, xa poñían 5, que non é baixo, antes do estado de alarma. Pero, despois de entrar na pandemia, no momento no que fan a enquisa, din que agora teñen un estrés de 8 sobre 10. Isto evidencia que están a percibir e están a vivir a situación cun nivel de ansiedade importante”, engade a experta.

De feito, segundo os resultados iniciais do estudo, a palabra máis empregada para explicar como se sente o estudantado é ‘incerteza’. “Pedimos que nos dixeran que palabras empregarían eles para definir como se sentían, e a palabra máis pronunciada foi incerteza, seguida de agobio, estrés, ansiedade, tristura, soidade... Xunto a elas, hai un segundo grupo de palabras que fan referencia ao desconcerto, ao estraño da situación. Efectivamente creo que ás incertezas e preocupacións que xa tiñan antes, por exemplo con respecto ao futuro laboral ou con respecto ás consecuencias derivadas dos efectos do cambio climático, agora súmase unha inquedanza con respecto ao futuro en xeral”.

Despois de entrar na pandemia, no momento no que fan a enquisa, din que teñen un estrés de 8 sobre 10. Isto evidencia que están a percibir e están a vivir a situación cun nivel de ansiedade importante.

Unha inquedanza que provoca que os resultados iniciais do estudo non sexa demasiado positivos. “Hai que dicir que os resultados non son bos de primeiras, aínda que isto non quere dicir que a maior parte das participantes —o 70% delas mulleres—vaia enfermar ou vaian ter que ir a un psiquiatra ou a medicarse, senón que dependerá de como vaian as cousas a partir de agora. Se as cousas melloran, moitas das persoas sairán adiante practicamente sen axuda”.

Sobre o papel da universidade e o cambio á modalidade online, Fraga di que a maioría manifestan sentir máis apoio da familia e amigos que da universidade. Aínda así, Fraga tamén recorda que “ninguén estaba acostumado a este tipo de docencia”, e non axudou que se tivera ‟que pasar de 0 a 100 nun par de días”. “Isto é unha situación estresante para todos, non só para os estudantes. Tamén para o profesorado”, apunta Fraga. ‟Hai que dicir que non se senten apoiados porque ese é o seu sentimento, pero as cousas sempre son relativas”. Sobre a modalidade online, desde Procesos Cognitivos tamén din que chama a atención o moito que o estudantado bota de menos ir á facultade. “Manifestan botar de menos o contacto presencial co resto das estudantes e co profesorado”, explica Fraga. “Nun principio pensamos que a xente nova controla máis as redes sociais e está moi enganchada a elas e, aínda así, isto pon de manifesto que polo menos, para as cuestións relacionadas co tema académico, prefiren a presencialidade”.

Sobre as redes sociais, nos datos preliminares o estudo tamén parece por de manifesto nun primeiro momento “que a rapazada que está moito nas redes sociais, sobre todo de noite, están peor”. E, ao tempo, ‟os que mellor manifestan estar son os que manteñen unha rutina de traballo e de sono”.

Para Isabel Fraga estes datos teñen que servir para entender que a rapazada universitaria está nun momento crítico e para saber como axudalos.

Para Isabel Fraga estes datos teñen que servir para entender que a rapazada universitaria está nun momento crítico e para saber como axudalos. “Creo que hai que acompañalos na medida do posible para facerlles entender que teñen que aprender a manexar a incerteza e reaprender da situación. Pero non como din algúns de que esta é unha oportunidade marabillosa de sacar o mellor de nós mesmos, porque non é certo —obxectivamente estamos ante unha situación grave e moi seria—, mais non só eles se senten perdidos. A xente que temos máis anos tamén, e isto tamén é importante”, engade Fraga. “Por iso, o que temos que sacar disto e que hai que saír desta sociedade tan individualista e ser máis solidarios. Todo o que facemos ten consecuencias, polo que a idea da comunidade debería afianzarse”.

As estudantes contan a súa experiencia

Marta, Ana e Brais —as tres persoas participantes do proxecto ConVIDa-20, e con nomes falsos para preservar o seu anonimato— contan a súa experiencia durante a corentena desde o seu punto de vista de estudantes universitarias na USC. Unha experiencia que foi diferente para cada unha debido ás súas situacións persoais.

“Eu comecei a corentena no meu piso de estudantes, por se acaso, porque na miña casa hai unha persoa de risco. Pero despois de estar 15 días na casa sen saír, fun vivir coa miña familia”, conta Brais, estudante de cuarto de psicoloxía. “De entrada, no tema académico, tiven un problema co wifi porque vivo en Mos, unha vila perto de Vigo, e non chega moi ben a conexión a determinados lugares. Aínda así, para min onde máis residía o conflito é que na miña casa vivimos sete persoas, entón non tiña un espazo propio de tranquilidade para poder estudar, nin podía ir estudar a unha biblioteca”, engade.

Para Ana, estudante de relacións laborais, a experiencia foi moi distinta por “vivir nunha casa con un xardín bastante grande no que podía saír a tomar o sol aqueles días que facía bo tempo, e a estirar as pernas cando na casa xa non aguantaba máis”, conta. Non foi así para Marta, estudante de filoloxía, que pasou a corentena “nun piso pequeno, sen terraza nin balcón”.

Para todas, o peor da corentena foi o feito de estar pechadas, sen poder ver a máis xente, sobre todo cara mediados de abril, cando non parecía verse un final.  “A medida que ían pasando as semanas sentía que vivía nunha montaña rusa emocional na que pasaba dun estado de ánimo a outro con moita facilidade”, conta Marta. Brais concorda indicando como “ía perdendo a motivación para facer nada conforme pasaban os días”, ao que se lle sumaba “a obsesión por aproveitar o tempo e producir constantemente” que facían que se sentiran mal por simplemente “tomarse un tempo para si mesmos”, algo que tamén é necesario no medio dunha pandemia.

“Ía perdendo motivación para facer nada conforme pasaban os días”, ao que se lle sumaba “a obsesión por aproveitar o tempo e producir constantemente”.

Sobre a docencia online, para Marta e Ana, esta foi “absolutamente inexistente”. “A non ser que consideremos a docencia o mandar mil traballos por materia sen dar referencias ou explicar nada”, denuncia Ana. Aínda que os tres concordan en que a calidade dependía en parte de cada profesor. “Algunhas profesoras si que se implicaron, se interesaron polo benestar do alumnado e buscaron unha solución común. Non obstante, foron casos moi contados. A USC non axudou moito a verdade, non nos deron solucións para que todas as compañeiras tiveramos unha avaliación xusta e igualitaria nin se implicou cos problemas do alumnado, tanto psicolóxicos —acrecentados pola presión da situación—, como pola falta de recursos”, engade Marta. ‟Eu por sorte non teño a ninguén enfermo nin tiven ningún problema por unha mala situación económica, pero si que hai compañeiras que ven aos seus familiares en paro, non teñen ningunha prestación económica e que non saben como van saír disto... e claro, eles están máis preocupados por poder axudar nos seus fogares, por estar cos seus familiares enfermos, que por entregar un traballo. E iso é humano, é máis humano preocuparse por iso que preocuparse por traballos de clase”, comenta Lucía, outra estudante de dobre grao.

Brais entende que a USC “tivo os seus fallos”, mais cree “que hai moitos profesores, e incluso iniciativas da USC —como que o aprobado pase á media, que nalgunhas materias non houbese que facer exame...— que estiveron ben”, e que o profesorado ‟tamén ten as súas situacións persoais, e adaptarse dun momento para outro a un novo método de docencia tamén é complicado”. Aínda así, asegura que nunha materia os seus apuntes persoais foron os que “finalmente o profesor utilizou para a súa docencia”, e tivo profesores que fixeron exames de 40 preguntas a un minuto por pregunta. Ana di que a universidade careceu de “compaixón”, ao obrigar “a seguir traballando a un nivel moito mais alto do que xa o viñamos facendo, esixíndonos moito máis estando nas situación que estábamos”, comenta esta estudante.

En canto ao futuro, coinciden coa maioría das enquisadas: para elas, a incerteza tamén é a súa principal preocupación. “Sen dúbida a incerteza é o que máis me afecta”, afirma Brais. “Sobre todo porque podemos saber máis ou menos como vai ir evolucionando día a día a situación, ou dentro dunhas semanas, pero ninguén sabe como imos estar a final de ano”. Coinciden ademais en que se achega unha nova crise que lles vai afectar no ámbito laboral. “O futuro laboral véxoo practicamente imposible e con condicións moi precarias”, conta Marta. “Vexo unha crise, que espero que sexa menos dura do que están pronosticando, xa que me gustaría poder saír ao mercado laboral”, engade Ana. Os participantes da enquisa opinan tamén que, se a docencia permanece como semipresencial, a súa calidade vai verse afectada. “Ao final, as dinámicas que se poden dar nunha clase con docencia persoal nunca son as mesmas que se poden dar por Skype. E o primeiro ano creo que é moi difícil que a calidade virtual sexa óptima”, comenta Brais.

En canto ao futuro, coinciden coa maioría das enquisadas: para elas, a incerteza tamén é a súa principal preocupación.

Sobre as solucións, todas parecen coincidir en que pasa por ser máis solidarias, cooperativas e coidar máis aquilo que nos rodea. “A min o que me gustaría é que se invista en sanidade, educación e cultura, que a fin de contas foron os piares que nos sostiveron durante dous longos meses. Tamén en emprego —máis alá de vivir do turismo— e en axudas sociais”, opina Marta. “Gustaríame que a xente aprendese algo de todo isto e vise o que realmente é importante para un país —a sanidade por exemplo—”, coincide Ana.  

“Creo que ten que pasar que asumamos que efectivamente hai certas cousas que escapan ao noso control pero ao final, aínda que individualmente non somos responsables de nada, somos un colectivo, e como colectivo si que temos a responsabilidade de ir cambiando as cousas pouco a pouco. Sobre todo en temas como o do cambio climático”, engade Brais. Para estas estudantes, queda moito camiño por percorrer. “Para que unha sociedade mude, primeiro ten que cambiar a mentalidade das persoas de xeito individual, e sinceramente, non estou vendo que isto ocorra”, opina Ana. “E se non o aprendemos no medio dunha pandemia mundial, non sei cando imos poder aprender”.