Transporte público
A odisea de viaxar en bus na Galiza

Dende o ano 2021 podes viaxar dende Ourense á Madrid en apenas dúas horas e media grazas aos trens de alta velocidade. Un avance que sen dúbida se celebrou por conectar estes territorios dunha das formas máis sostibles, rápidas e económicas que existen. Así e todo, a cidadanía galega aínda se pregunta como pode ser que a nivel interno, a rede de transporte público de Galiza siga sufrindo graves carencias no servizo que levan á frustración e desesperación diaria das persoas usuarias e a situacións de gran estrés para o persoal.

Exemplo diso é que esta mesma cidade, Ourense, apenas ten conexións con outros núcleos urbanos importantes da propia Galiza. Como é no caso de Pontevedra: poucas viaxes en tren a altos prezos e unha única liña de autobús as fins de semana. Isto provoca atoparse moitas veces con aglomeracións e empurróns ás portas do vehículo por medo a non poder subir cando se supera o aforo. A única forma na que podes garantir a praza é mercar o billete previamente online ou no despacho de entradas e perder, polo tanto, o prezo reducido ao que ata agora accedían as persoas usuarias da tarxeta de Mobilidade de Galicia.

O illamento das aldeas

No rural o servizo só empeora. Menor frecuencia, con reducións as fins de semana e horarios que non se adaptan ás necesidades reais das persoas usuarias. Sen ter en conta as horas punta ou as xornadas laborais das que traballan ata tarde (profesionais da hostalería, supermercados, etc) e que non poden volver ás súas casas neste medio. “O servizo non está preparado para que o autobús sexa unha alternativa real ao transporte privado”, critica Matías, de 32 anos, quen habita unha aldea do Ribeiro e gustaríalle non ter que depender do coche para ir á cidade: “Nos tempos actuais, non dispoñer dun servizo funcional de transporte colectivo conleva o estancamento da economía e agrava a problemática da crise climática".

A estas queixas dende o rural, súmanse os cambios de horario sen previo aviso por parte das empresas, estudantes sen transporte escolar, paradas que os condutores directamente saltan, horarios mal marcados que dan lugar a erros e a propia incerteza de non saber cando vai pasar pola falta regular de puntualidade. Agardar máis dunha hora na parada só para tomar o autobús é o normal, especialmente nas vilas e aldeas, onde perdelo pode significar chegar tarde ao traballo, ter que mudar os plans ou directamente cancelalos.

Algunhas das solucións que poderían levarse a cabo dende as institucións, ademais de aumentar a frecuencia e adaptala á actividade real das persoas que habitan eses lugares, sería a instalación de pantallas ou códigos QR nas paradas. Con eles, a xente podería coñecer de xeito actualizado o tempo real de espera e achegarse á parada no momento de collelo. Autobuses de moitas empresas xa contan con estes localizadores para controlar as rutas e as pantallas e aplicacións úsanse dende xa hai anos en moitas cidades, polo que empregalas neste contexto non debería ser moi difícil, sempre que exista o interese de facelo.

Agardar máis dunha hora na parada só para tomar o autobús é o normal, especialmente nas vilas e aldeas, onde perdelo pode significar chegar tarde ao traballo ou ter que cancelar plans

Fronte ao monopolio

A Asociación Empresarial de Transportes de Viaxeiros de Galicia (Galibus), plataforma na que participan 30 pequenas e medianas empresas do sector, xa denunciou en marzo de 2023 prácticas perversas e anticompetitivas nas licitacións de transporte escolares e de viaxeiros. Mediante o sistema de UTEs (Unión Temporal de Empresas) e co apoio da Xunta, Alsa e Monbus foron beneficiadas coa adxudicación da maior parte dos servizos distribuídos pola Consellería de Infraestruturas. O 43% das 128 concesións que se fixeron do transporte regular foron para o mesmo operador, principalmente composto por empresas do grupo Monbus.

Daquela, o Tribunal Superior de Galicia (TSXG) sentenciou que era a Comisión de Competencia da Xunta quen debía multar a Monbus e Alsa, e abriu dilixencias por prevaricación nas concesións de transporte contra o director de Mobilidade da Xunta, Ignacio Maestro Saavedra. Estas empresas recorreron xunto ao Goberno galego, mais agora o Supremo reafirmou a súa decisión sen admitir a trámite estes recursos, ratificando “a incoación dun procedemento sancionador” contra as empresas Monbus e Alsa por repartirse ilegalmente o mercado. O que Monbus considera como unha decisión inxusta e asegura que recorrerá ao Tribunal Constitucional para defender a súa “inocencia”.

Pola súa banda, o persoal profesional que conduce estes autobuses leva anos denunciando o deterioro das súas condicións. Ademais da falta de información e os cambios nas liñas sen preaviso, critican ser chamados para facer outros servizos externos como excursións escolares ou viaxes privadas. Tamén ter que cumprir cuns tempos que só poden ser alcanzábeis cando se fai a liña en baleiro, é dicir, sen contemplar as subidas e baixadas de pasaxeiros/as, ou os atascos nas grandes cidades…  Na súa xornada teñen que lidar con ansiedade e estrés constante, a maiores das queixas e cabreos das persoas usuarias que soben ao bus coa necesidade de desafogarse.

Ademais da falta de información e os cambios nas liñas sen preaviso, o persoal profesional dos autobuses denuncia que son chamados para facer outros servizos externos como excursións escolares ou viaxes privadas

Cara a un futuro verde

Segundo Ministerio de Transporte, Movilidad y Agenda Urbana (MITMA), o transporte foi o responsable dunha cuarta parte das emisións de CO2 na UE en 2019, das cales o 71,7% procedeu do transporte por estrada. Os coches son o principal contaminante, representando o 60,6% das emisións totais do transporte por estrada en Europa, o que supón aproximadamente unha quinta parte das emisións da UE. Ante a grave crise climática á que nos enfrontamos, cunhas consecuencias cada vez máis evidentes e catastróficas como estamos a observar en todo o planeta, a necesidade de adoptar medidas eficaces é cada vez máis urxente e determinante para a supervivencia da vida na Terra.

Países como Austria, Alemaña ou Hungría xa están a implantar un modelo de billete único que permite viaxar a prezo razoable en calquera dos medios de transporte públicos urbanos e interurbanos dun territorio, ou incluso transfronteirizos. Hai unhas semanas que Greenpeace España lanzou unha campaña para recoller sinaturas e esixir á administración que implante este mesmo modelo de billete único, co obxectivo ambiental e social de conectar todas as redes de transporte e facelas accesibles, para reducir as emisións do transporte e satisfacer as necesidades de mobilidade de tódalas persoas.

Un soño que, por desgraza, para territorios como Galiza semella aínda moi afastado, pois  antes habería que garantir unha rede de transporte eficiente que conecte, ademais das cidades, as aldeas e vilas do rural, cun servizo de calidade nos que a xente poida confiar e que favoreza a repoboación do rural baleirado que tanto estamos a precisar.