Feminismos
Relato dunha furgoneta roubada e un embarazo que perdemos

O dia 15 de novembro do pasado ano carrexo ata a miña furgoneta, coa axuda do meu compañeiro, os instrumentos para unha clase de Capoeira Angola no Centro Ágora da Coruña. Estou embaraza e non quero cargar peso. Ademais son unha chea de cousas. Berimbaus coas súas baquetas e caxixís, atabaque, pandeiro, agogó e recoreco penduran das nosas costas dando repiques de madeira. Semellaba o que tantas veces son: unha feirante.

Avanzamos polo rúa Posse, ao carón do parque Europa. Non vexo a furgoneta. Paro e penso se ese é o lugar onde a deixei. Si, o lugar é, máis a furgoneta non está. Volto pensar e ollo ao longo da rúa. A furgoneta non está. Chamo á grúa. Tampouco consta no depósito. Repaso mentalmente o último día que fun ata ela. Pasaron quince días. Achegárame a recoller o que puidera carretar antes de saír de viaxe. Recollín parte das dúas mostras de fotografía que desmontara días atrás, no café de Macondo da Coruña e no espazo Vaina de Betanzos. Outra parte destas mostras ficaría alí, dentro dunha maleta que medía a metade do que eu e pesaba non moito menos do meu peso. Estaba embarazada.

Pechei a porta, sabendo que non quedaba ben a furgoneta alí quince días sen mover, que aquela maleta chea das fotografías enmarcadas tampouco quedaba ben alí, e esquecendo que tiña a chave de reposto na guanteira. Varios erros xuntos, como tantas veces na vida. Xa arrastrara esa pesada maleta chea da mostra Nada me pertence, tudo faz parte de min outras veces, pero desta vez non ía facelo. E gústame carrexar peso ao límite das miñas posibilidades, facerme a forzuda. Pero desta vez non ía facelo. A noción de forza comezaba a transformar os seus parámetros. Viaxaba o meu corpo por outras dimensións ata agora descoñecidas, novos retos, outros pactos, un cansazo inverosímil, unha nova canle invisible que abría seus regos cara unha outra entraña dentro da miña. Estaba embarazada.

Adoito procurar explicacións para todo o que acontece, até embaixo das pedras. Non digo que sexa o mellor xeito de afrontar. É un mecanismo de defensa. Unha teima. Facelo nos momentos máis críticos pode ser perigoso. Mais ás veces xurde un pensamento confidente, a xeito de clareira. Íamos ter unha crianza, si. Aínda non pesquisara sobre se se podía ou non levar crianzas nunha furgoneta tendo só asentos dianteiros. Quizais tería que desfacerme da furgoneta. Desapegar. Ser práctica e priorizar unha loxística áxil. Ningunha das miñas virtudes. Quizais e só quizais, a furgoneta borrábase do meu camiño complicándome moito a mobilidade pero esfumando a necesidade de tomar unha decisión. Non son a única que desexa que o destino tome unha decisión por min, ou? Quizais e só quizais… Este pensamento alixeirou un chisco a carga. Ás veces xurde algo semellante a unha clareira. Atravesaba moi ilusionada o primeiro trimestre do meu primeiro embarazo. Estaba mallada. E moitas veces tiña medo.

Apúrome a por denuncia. O policía semella afeito á situación e dime que o máis probable é que apareza dentro duns días. Con todos os instrumentos aínda pendurados das costas, chego a tempo para dar a aula, incluída nun programa do Concello para ocio nocturno alternativo para a mocidade. Achéganse oito mozas ben ledas e dispostas. Cóntolles que me acaban de roubar a furgoneta. Non lles conto que estou embarazada.

Con ilusión e curiosidade busco libros sobre gravidez na biblioteca pública. Leo con atención moitas cousas e paso por riba algunhas outras. Os apartados de ‘posibles complicacións’ nos que ás veces reparo fanme sentir un baleiro no estómago e prefiro pasar a folla. Nalgún capítulo, entre as preguntas habituais do libro Que se pode esperar cando se está esperando? de Heidi Murkoff, leo: “Non me sinto embarazada, ¿é posible que o meu bebé estea morto no meu interior e non me decate?”. Síntome arrepiar ao lela. Aínda que non me identifico, esta pregunta permanece comigo ate o día de hoxe. Acende unha faísca que abre en min un novo xeito de entender a decisión e o desexo de xestar. Faísca que agora está en plena lumeirada e me leva a escribir isto, impulsada ademais polo estrondo do silencio que provoca unha xestación tronzada.

Leo as probabilidades dunha interrupción involuntaria do embarazo. Aborto espontáneo. Perda xestacional. Un de cada catro embarazos non chegan a ser nacementos. Lembro cando miña nai me contou que tivo un aborto antes de nacer meu irmán e máis eu. Só sei iso, que tivo un aborto. Leo que achegándose aos tres meses vai diminuíndo a porcentaxe de probabilidades de que aconteza. E conto as semanas. Dalgún xeito, a miña medida do meu tempo xa acadou esa outra dimensión.

Interésanme moito o corpo e as súas adaptacións e mudanzas, como nos configuran fisicamente os nosos hábitos e o xeito de levar a vida. Leo cousas coas que fico fascinada: bombearei un 50% máis de sangue, os meus órganos comezan a desprazarse lixeiramente a medida que meu útero medra, vou crear un novo órgano, a placenta, e o meu cerebro acollerá mudanzas que só a maternidade habilita, segundo conta Susana Carmona psicóloga e neurocientífica, no seu libro Neuromaternal: ¿Qué le pasa a mi cerebro durante el embarazo y la maternidad? (Ediciones B).

Tan invisiblemente, o meu corpo comeza a mudar; eu con el, xuntas medimos os movementos, apalpamos o imperceptible, cuestionamos o alimento. Cada vez que como, sinto que dentro de min un novo carreiro distribúe parte dos nutrientes cara algo tan decisivo como incerto, tan diminuto como inmenso, que fai mesmo tremer os límites do que significa a existencia. Esmérome. Todo irá ben.

A Renault Traffic segue sen aparecer. Pasan as semanas e comezo a dala por perdida. Tento pór da miña parte na procura e difundir pola miña conta coa axuda dos meus contactos. Para a miña sorpresa, o anuncio chega a ter bastante difusión. Nunca tiven tantos likes no Instagram, e varios xornais publican online a información. O día 21 de novembro sae na edición impresa de La Opinión de A Coruña: “Roban en A Coruña la furgoneta de la fotógrafa Sol Mariño con las obras de su última exposición dentro”.

Sete días despois desa publicación, sen nova ningunha, acudirei a Urxencias no Hospital Materno por un sangrado vaxinal que aumenta. Comezo un proceso de aborto espontáneo, e o mundo vénseme enriba. Ter en conta que isto pode acontecer non se asemella nada ao golpe bruto que me bate e ao duro proceso que se abre camiño.

Volto escoitar as cifras que lembro ter lido. Un de cada catro embarazos interrómpese involuntariamente. É normal. Paso a formar parte dunha porcentaxe de normalidade da que non agardaba participar. Son reflexo dunhas estatísticas usuais, e me din que non debo preocuparme. Asígnanme varias outras citas e dinme que terei un sangrado normal, tamén normal. Todo é normal. E que se o preciso, que volva.

Dígome en silencio, na compaña da miña tía e agardando a que chega a miña parella, que non volverei erguerme nin comer. Ao día seguinte e todos os que virán: érgome, como, e volto a Urxencias cunha dor coma nunca antes tivera. Unha dor normal, que traerá un sangrado como de regra normal e que segundo a médico que me atende habilítame a facer unha vida normal.

Durante as tres semanas seguintes, nas que non paro de sangrar, nas que a forte dor que sinto permíteme moverme só moi e moi lentamente, nas que emocionalmente me sinto destruída, pregúntome que será para aquelas xinecólogas unha vida normal.

No medio do bruto e ermo descampado no que me vexo, e que confundo comigo mesma, non podo evitar pensar que son un corpo falido. Falleime a min, ao bebé, á miña parella e a todo o arredor que xa sabía da nova. Non debía telo contado? Ter tido esa precaución podería diminuír realmente esta dor descomunal? De verdade? Se agora, o que fago é tolear por contar a berros as dúas novas xuntas.

Se o que máis preciso é aplacar o silencio que envolve a desaparición invisible dun ser que sinto máis nítido e palpábel que nunca, nesta constante despedida. Pregúntome que debo facer aquí para ser máis feminista? Darlle saída a esa sensación de fracaso e contemplala como posible, común, e parte do proceso de duelo? Ou negala por ser ao fin mentira, e poñer ao corpo da muller unha vez máis e sempre no cumio da responsabilidade dos acontecementos? Que digo para demostrar que expresar ese sentimento é parte do proceso para transformalo? E sobre todo, que abrirse á vulnerabilidade é clave na reconsideración de fortaleza que é preciso acoller. Non todo é pasar páxina. A folla que se pasa en branco por medo a ser vivida, agarda por ti en todos os capítulos que seguen.

Unha mañá, unha semana despois do comezo deste proceso de perda, soa o teléfono. Unha gran amiga e veciña está fronte á miña furgoneta perfectamente aparcada na praza da Cubela, no mesmo barrio no que foi roubada. Despois contarame como todos os días no seu paseo matinal poñía a intención en atopala. Penso no traballo de formiga dunha muller baixo as choivas de decembro polas rúas da cidade procurando co seu ollar unha furgoneta. Penso nos ineficientes paseos dos uniformados no seu coche patrulla, e no policía que naquel mesmo intre no que chamo á comisaría, dime que ate que eu chegue eles non poden facer nada, nin sequera agardar na contorna do vehículo os vinte minutos que eu poida tardar.

Chego. A furgo está en bastante boas condicións. Moi sucia e cheirenta, e repleta de lixo e trangalladas. A maleta coas fotografías non está. Se por algún lado atopades, por exemplo, unha fotografía enmarcada en dourado na que pode verse unha placenta sobre a terra a piques de ser enterrada, é miña, a foto. A placenta é de Valentina e Rayen, nai e filla, ás que acompañei no parto fai case dez anos, e ás que adico un poema no meu libro As alas da serpe (Aira Editorial).

A pechadura non semella forzada. O policía pregúntame se estou segura de ter pechado a porta con chave. Logo no taller ao que levo a reconfigurar a chave, o mecánico dime que esa porta ábrese con un pau de chupachups.

Estou sorprendida de recuperala. Alégrome moitísimo. Case que aínda non o creo. Máis non podo evitar unha e outra vez o mesmo pensamento...se eu puidese escoller un retorno...

Hoxe, a quince días de saber do meu proceso de perda xestacional sento na cama e escribo. Teño tanto para dicir e non consigo escribir nada. Sigo agardando a que o meu útero expulse os restos do saco da xestación, ese saquiño negro baleiro no que se torna a nosa expectativa de crianza, despois da primeira ecografía de urxencias, e que me fai quebrar por dentro.

Onte pola noite introducín na miña vaxina catro pastillas de Misoprostol, un medicamento indicado para doenzas gástricas e do que tiven coñecemento fai moitos anos na Arxentina, cando o aborto aínda era ilegal, como un dos procedementos máis comúns para interromper voluntariamente o embarazo.

Lembro de amigas miñas atravesando ese proceso, da dificultade de atopar as pastillas sen receita, do apoio mutuo e a coordinación para ter unha reserva delas dispoñíbeis, das charlas e teléfonos clandestinos informativos, das tantas historias de mulleres que tiveron que asistir ao hospital  por complicación no proceso e espertaron alí esposadas á cama para ser acusadas de delito. Penso naquela rede de apoio, precaria con certeza en recursos monetarios pero inmensa en solidariedade, loitando por expandir coñecementos esquecidos e desprestixiados que foron ferramentas de vida e supervivencia, de saúde e liberdade durante xeracións. O Estado convirte en delito e situación de risco ou até morte, a vulnerabilidade e o abuso que el mesmo xera, ou que decide ignorar.

Aquí, a quince días do comezo deste proceso, sen ter parado de sangrar, e a mes e medio de que o que agardaba sería a nosa crianza deixara de desenvolverse, as miñas hormonas do embarazo aínda son altas e o pescozo do meu útero está sen dilatar. Na seguinte ecografía, o saco negro está xa en proceso de descomposición e eu vexo á nosa crianza ao meu carón varias veces ao día. Unhas choro e outras xa non. O meu mundo xa mudou e nestes días todos os avances e os retrocesos levan ao mesmo lugar. Non me derrubo, érgome, como, falo, traballo; todo o que atravesando a porta de Urxencias fai quince días me dixen que non faría.

Mais gran parte do día penso que o xusto sería facelo. Un chisco, un anaquiño. Unha licencia de desaparición. Un afundimento. Un naufraxio, que menos. Agradezo infinitamente a compaña que me apoia, que quere verme ben e sorrir. Enténdoo. É moi difícil soportar o sufrimento ao noso carón das persoas queridas. Mais tamén as nocións de forza deben transformar os seus parámetros. Ás veces é preciso deixarse chorar, acompañar ao corpo no seu berro de dor. Laiar por unha vida que se foi. E non porque considere que o saco preto do meu interior era unha persoa. Senón, porque eu desexaba que o fora. E iso marca toda a diferencia. Todas as licencias. Todos os naufraxios.

E fago todas as reconsideracións que se me ocorren...co paso dos días. Non é doado pechar a cancela da responsabilidade, ata desa palabra que rexeito, a culpa. Fun eu a que non coñecía as estatísticas. Fun eu a que non estaba preparada para ese posible acontecemento. Foi un erro contalo demasiado pronto? De novo, podería esa precaución, ese silencio amainar a dor do presente? A quen protexen eses tempos de  precaución? A nai e ao pai para non ter que afrontar explicacións incómodas? Ou a unha sociedade emocional e culturalmente incapaz de dar sostén a este a duelo, de construír rituais de acollida e liberación desta dor, deste loito, desta morte? Ningunha destas é resposta. Todo son preguntas. Será que ampararse na normalidade dos feitos e nas estatísticas lexitima un balance e unhas reaccións que o que fan é silenciar e desacreditar a dor?

Pregúntome, quen mide a dor da normalidade? Quen atende esa balanza?

Os debates con unha mesma poden acontecer en silencio. Mais os que implican ao mundo requiren ser expresados. Preciso continuar:

Por que todas nacemos e sabemos tan pouco do que implica nacer?

Ti tamén naciches. Pregúntome se sabes algo de como foi, do que sentiu a túa nai ao te parir, de como foi o seu embarazo. Claro, un tema menor. A quen pode interesarlle que aconteza semellante toma de conciencia? Será que iso podería implicar un coñecemento e empatía que nos fixeran esixir respecto e apoio (si, máis, moito máis) ás embarazadas e ao proceso de parto? Será que isto só é interesante se decides ter unha crianza e tes que afrontalo? Será que nin sequera entón chega a semellarte interesante?

Poderiamos dicir, sen máis... que cada persoa fará como poida, afrontará a perda ao seu xeito e seguirá adiante lidando co acontecido. Mais temos que saber, que para que iso sexa posible, para ter a liberdade de sentir sen morrer sepultadas no propio silencio é necesario que sexan habilitados, considerados e acompañados todos os xeitos, todas as dores, todas as dúbidas, todos os laios. E falo de todos os ámbitos da vida, incluíndo por suposto e con especial relevancia o médico e o laboral.

E que ninguén confunda ser forte con non chorar, con pasar por riba dos propios límites, con agochar as histerias (bótese un ollo á raíz etimolóxica da palabra: do grego hyster, ‘útero’), con adaptarnos en silencio ás vicisitudes da normalidade .

No ano 1978 Adrianne Rich comeza a súa conferencia Maternidad. La emergencia contemporánea y el salto cuántico, publicada en Ensayos esenciales. Cultura, política y el arte de la poesía (Capitan Swing) dicindo, en tradución miña ao galego: “(...) E en calquera caso, as mulleres non necesitamos expertas sobre as nosas vidas, senón a oportunidade de nomear e describir as realidades das mesmas, tal e como as experimentamos, xunto co correspondente recoñecemento”.

Aquí seguimos, aínda.

E se se me ocorre unha resposta. Nada disto é para protexernos do naufraxio, senón para manter intacta a noción de forza bruta, patriarcal e bélica que a cultura hexemónica cimenta.