Opinión
Non sempre ter moitas luces é sinónimo de intelixencia

Conta a lenda do Nadal que os Reis Magos de oriente chegaron ao portal de Belén grazas á luz dunha estrela que lles servía de referencia para orientarse. Hoxe, perderíanse polo camiño porque a contaminación lumínica roubounos as estrelas. O pasado sábado 16 de novembro, celebrouse o “día do gran fogonazo”, ou o momento no que, Abel Caballero dixit, empezou o Nadal no planeta. Ese día acendéronse os 11´5 millóns de luces —ou 12 millóns ou 13 millóns, dependendo do humor que teña o alcalde cando fai declaracións— que iluminarán 420 rúas —ou 500 rúas, tamén dependendo da cifra que se lle ocorra dicir ese día—.

Unha breve consulta á hemeroteca móstranos ese baile de cifras, pero, en calquera caso, millóns de luces arriba ou abaixo, Vigo énchese un ano máis de luz e cor. Todo sexa polo turismo: 6 millóns de visitantes diarios, chegou a dicir Caballero, —algo máis de medio millón, segundo o INE— e cun retorno económico, tamén segundo o alcalde, de mil millóns de euros, nada menos —nunca explicou con base en que datos calculaba ditas cifras que, de ser certas, significarían que Vigo ten, en dous meses, máis turistas que continentes enteiros nun ano— e por converter a cidade segundo o concello en, literalmente, “un espazo onírico pioneiro da expresión artística”. Mentres tentamos adiviñar que significa este etéreo espazo onírico poderiamos preguntarnos algo máis pragmático: que impacto ecolóxico e social producen estas luces?

Vigo organízase contra a masificación turística: ‘‘Queremos unha cidade para vivir todo o ano’’

Javier H. Rodríguez

Vigo

Movementos sociais Vigo organízase contra a masificación turística: ‘‘Queremos unha cidade para vivir todo o ano’’

Javier H. Rodríguez

Unha vintena de organizacións veciñais e ecoloxistas crean a Plataforma Fronte a Masificación Turística para tratar de reverter un modelo que agrava a crise de vivenda e golpeou duramente ás zonas costeiras do sur de Galiza.

Energía Vigo, una ciudad gestionada con pocas luces

Un argumento moi utilizado por Caballero para negar o malgasto que supón esta desmesura lumínica consiste en lembrar que se trata de luces LED cuxo consumo “non é nada, é practicamente cero”. É certo que, comparativamente, unha luz LED é considerablemente máis eficiente que unha lámpada convencional, pero neste caso non falamos dunha luz, senón de 11,5 millóns. Sería equivalente á diferenza entre tomarse un grolo de augardente ou tomarse 11´5 millóns de grolos, que nos enviarían directamente á UCI cun coma etílico terminal e escasas probabilidades de supervivencia. Esta desmesura poderíase cifrar nun consumo duns 400.000 kw e un custe que pode rondar os 130.000 euros.

Pero o coma lumínico inducido polo Nadal en Vigo ten o agravante de que chove sobre mollado ou ilumina sobre iluminado. O mapa lumínico da cidade móstranos que, sen o engadido das luces de Nadal, Vigo xa ten amplas zonas, que inclúen practicamente todo o seu centro urbano, lumínicamente saturadas. Na cidade das 42.449 farolas —cun custe en electricidade de máis de máis de 3´2 millóns de euros cada ano— temos beirarrúas no centro da cidade nas que se gastan 124 watts en iluminar un só metro cadrado; as nosas rúas están máis iluminadas que un quirófano de forma tan absurda como ineficiente, e este é outro aspecto da contaminación lumínica que non se adoita abordar cando falamos de eficiencia.

Consideramos a eficiencia como a cantidade de luz emitida por unidade de consumo de enerxía, pero non é o único indicador se consideramos que, deixando aparte a finalidade ornamental do Nadal, utilizamos a luz artificial fundamentalmente para ver na escuridade. Pois ben, Salva Bará, un dos nosos científicos máis recoñecidos internacionalmente polos seus estudos sobre os efectos da contaminación lumínica, demostraba o ano pasado nunhas xornadas do Consello da Cultura Galega que  mesmo nunha instalación de iluminación tecnicamente perfecta soamente unha partícula de luz, de cada 22 millóns reflectidas no chan, é aproveitada por unha persoa para ver. O resto, é dicir practicamente toda a luz, pérdese por absorción ou se converte en contaminación lumínica.

A isto engádese que este límite físico non se pode superar mediante ningunha mellora tecnolóxica. A iluminación do Nadal de Vigo efectivamente vese desde a estación espacial, e desde máis sitios. A doutora en astrofísica Antonia Varela, directora da fundación Starlight, unha entidade internacional que loita contra a contaminación lumínica, manifestaba que a intensidade da iluminación do Nadal en Vigo era equivalente a iluminar sete estadios de fútbol de primeira división, e dicíao fai cinco anos, cando a aparatosidade lumínica era moito menor. A Fundación Starlight é tamén a entidade que concede os selos de calidade para o turismo astronómico. Un dos dos primeiros destinos turísticos certificados en Galicia foi o Parque Nacional das Illas Atlánticas. Dita certificación leva uns anos ao límite, a apenas unha décima de perderse pola contaminación lumínica emitida por Vigo, que a 14 quilómetros das Cíes, chega ao extremo de que se nos situásemos no faro de Cíes pola noite, a luz de Vigo faría que proxectásemos a nosa sombra.

Outro argumento xustificativo recorrente estes últimos anos é que a enerxía que se consome no delirio do Nadal “é 100% renovable” coma se iso servise de coartada ou  xustificación ao malgasto. Tamén aquí conviría matizar que, aínda que efectivamente, o seu equivalente en impacto climático non vai superar as 1.000 toneladas de CO2 doutros anos non é certo que “emita cero CO2” pois como xa dixemos algunha vez, pódese contratar unha tarifa que forneza electricidade de orixe renovable, pero se o facemos cunha compañía que aínda produce máis do 60 % da súa enerxía con combustibles fósiles, hai algo de hipocrisía nesa segregación, ademais de ignorar que no seu balance neto as renovables tamén emiten CO2, a menos que o Concello pense que os aeroxeradores nacen espontaneamente nos montes como cogomelos e as centrais hidroeléctricas constrúenas os castores.

Ademais do impacto económico e climático debemos engadir ao prodixio envexa do orbe da iluminación viguesa a contaminación lumínica.  Coa contaminación lumínica sucede un proceso similar ao da contaminación acústica fai uns cantos anos: Mentres a ciencia demostraba que se trataba, efectivamente, dunha fonte de contaminación pura e dura, a percepción xeral era que se trataba dunha simple molestia. Hoxe asumimos que se trata dun elemento contaminante que provoca un impacto perxudicial na nosa saúde e existen normativas para mitigala (Nota á marxe: Vigo figura nos mapas acústicos como unha das cidades máis ruidosa de España) aínda que rara vez cúmprense ditas normas.

Hoxe xa somos conscientes de que, efectivamente, a contaminación acústica é perxudicial para a saúde. O seguinte paso a nivel de percepción da poboación debe ser a contaminación lumínica. A evidencia científica é abafadora e mostra máis aló de calquera dúbida que afecta de maneira determinante aos ecosistemas e ás especies, incluíndo a nosa. Seguimos engadindo cada vez máis informes e datos científicos sobre os efectos perxudiciais da contaminación lumínica na saúde humana (diferentes tipos de cancro, problemas metabólicos) sobre os ecosistemas naturais (disrupción de ciclos circadianos, ese “reloxo biolóxico” que regula os cambios nas características físicas e mentais que ocorren no transcurso dun día) a fenoloxía das especies e os cambios no comportamento e mortaldade de diferentes especies, incluíndo tamén os ecosistemas mariños e un longo etc.

A isto temos que engadir que utilizamos maioritariamente nas nosas casas e cada vez máis na iluminación pública as luces “frías” ou de espectro azul, as máis prexudiciais para a saúde. Se ás doce da noite os nosos veciños puxesen a música a todo volume denunciariámolos inmediatamente, pero non temos a mesma sensación se durante a noite invádenos a contaminación lumínica desde a rúa. Sen ir máis lonxe noso CSIC publica periodicamente informes cuxo título non pode ser máis claro: Ciencia para as políticas públicas. Unha das funcións do CSIC consiste precisamente no asesoramento científico para que a toma de decisións das administracións públicas realícese contando con aval científico e comprendendo as consecuencias e impactos das mesmas. A súa última publicación refírese precisamente á contaminación lumínica e os perigos dun mundo cada vez máis iluminado.

Un dano colateral engadido a esta carreira sen límites por conseguir o nadal máis brillante é o seu efecto contaxio que como un virus sen control empeza a estenderse para converterse en pandemia. Sen saír ao mundo exterior da iluminación do Nadal de Nova York, Vancouver, ou Tokyo, en Madrid reivindícase que para luces (do Nadal) as súas, Málaga lembra que este espectáculo empezárono eles na rúa Larios, Barcelona presume da iluminación da súa arquitectura modernista e as súas avenidas, o alcalde Albiol en Badalona compite con Caballero para ver quen ten a árbore luminosa máis alto e A Coruña segue o sendeiro incrementando un 60% o seu orzamento para luces e demais parafernalia do Nadal nun proceso similar ao doutras moitas cidades que nos últimos anos seguiron esta inercia de Vigo aumentando os seus orzamentos ao servizo deste festival da luz.

Pero na cidade dos prodixios luminosos sempre queda espazo para a ironía: en 2012 o Concello de Vigo elaborou unha ordenanza reguladora da iluminación exterior. Estas normas municipais tiñan un obxectivo expresado con toda claridade no seu artigo 1º “establecer as condicións que debe cumprir calquera instalación de iluminación exterior, tanto pública como privada, situada non termo municipal de Vigo, co fin de mellorar a protección do medio mediante ou uso eficiente e racional dá enerxía que consomen e a redución dá contaminación lumínica” Non estaría mal pedir a Papá Noel ou aos Reis Magos que algunha vez o concello de Vigo cumprise as súas propias ordenanzas ambientais, que inclúen tamén, por certo, a prohibición de colgar luceciñas nas árbores. Se a todo isto sumámoslle a masificación turística, o caos de tráfico, as molestias á veciñanza das zonas afectadas, o malgasto económico nun concello que, con millóns de euros de remanentes, recorta o investimento en orzamentos de emerxencia social e un longo etc. no fondo Vigo podería ser un bo exemplo de que “ter moitas luces” non é necesariamente un sinónimo de intelixencia.