Medio rural
O canon do rural: as mulleres e a división sexual do traballo

En Galicia o campo ten cara de muller. Como é que as labregas, que sosteñen a vida coas súas mans, viven a división sexual do traballo na cotiandade? 

Xornalista
12 mar 2020 20:05

As mans de Isolina son grandes, fortes, de pel grosa. Con elas escachiza unha barra de pan nunha cunca de café con leite todas as mañás desde que ten memoria. Tamén con elas calza as súas botas de goma cada que fai bo día e aproveita para ir á finca. Son esas mesmas mans, que poden ser delicadas ou agrestes segundo o decida, as que preservan a vida a través do seu traballo no campo e na casa.  

*** 

Empeza marzo inaugurando as primeiras sementas da verdura que estará lista para o verán. Hai que preparar a terra: limpar o terreo, debruzalo e cavalo.  

Na aldea na que vivo, antes dos tomates, os pementos e as leitugas, plántanse as cebolas, os allos, as verzas e as patacas.  

Esta vez, chamáronme para axudar a botar estas últimas. Aconselláronme levar botas de goma, guantes e o meu propio sacho. Citáronme cedo porque é mellor traballar cando fai un pouco de fresco, antes de ter que facelo debaixo dos raios do sol no mediodía.   

Cando chego á finca, atopo a sete mulleres. Todas levan a súa ferramenta e móvense, a diferenza de min, seguras e relaxadas. De súpeto, paréceme que somos demasiadas para o traballo que hai que facer. (Despois me decatarei de que á maioría delas non as chamaron para axudar, senón que, vendo que outras ían cara á finca coa ferramenta na man, colleron a propia e uníronse á xornada).  

Ata ese momento é cando me decáto conscientemente de que non hai homes. Cando empezamos a cavar a terra, aproveito un momento de silencio para preguntar por eles. Por que non hai ningún? Pensaría que cavar e sementar un traballo que precisa sobre todo de forza e resistencia e que a división sexual do traballo dos séculos pasados lle houbera outorgado a tarefa ao sexo masculino. Mais non.   

“O sacho tornouse unha ferramenta para mulleres. Nós levámolo mellor ca os homes, eles non o collen para nada”, di Isolina. “Os homes van máis coas cousas con motor. Bo, Luzdivina é das poucas mulleres que vai coa desbruzadora, pero eu non son capaz, nunca collín unha”, remata.  

Deseguido, a voz estridente de Felicia resoa de tal xeito que toda a xente na finca é capaz de escoitala “Ah, pero cando antigamente non había desas máquinas de motor e íamos arar cos bois e co carro, nós levábamos sempre máis traballo. Eles só botaban o esterco por enriba ou tiraban dos carros”.  

“Ai non, replica María, iso na túa casa, mais na miña meu pai sempre se apañou co fouciño como calquera muller”.  

Ningunha interrompe o traballo por manter a discusión. Unhas abren os foxos e outras depositan patacas cheas da cinza que se sacou da cociña de ferro.   

“Sempre temos sido nós as mulleres as que fomos pala finca. Claro, como os homes tiñan que saír a traballar, sempre eramos quenes facíamos todo o traballo da casa. E cando eles viñan pola noite, xa chegaban tarde”, agrega Isolina cun ton conciliador e ninguén parece mostrarse en desacordo.   

Lamentándose, cun rastro de tenrura y nostalxia, María lembra o que foi medrar no campo na precariedade do século pasado:  

“Ai, eu xa ía pala finca desde que era unha rapaciña. Había días nos que os meus pais non me deixaban ir á escola porque tíñamos que lles axudar nas fincas. Logo, cando tiña 13 anos ou así xa saía a gañar o xornal coa miña nai. Alí tiven que aprender a traballar porque tiña que aprender e ollo!  Facelo ben porque se non,  non me chamaban máis a traballar”.  

Entón doume conta de que, sen ter a menor intención de facelo, caín na trampa dos relatos únicos sobre as mulleres labregas, así como nos da vellez.  

Da mesma maneira que me tiñan demostrado cando cheguei á aldea, que non era necesario ler O apoio mutuo para entender a importancia de actuar a partir dun profundo sentido de cooperación, tampouco foi necesario que leran O segundo sexo para que recoñeceran o lugar que ocupan na estrutura social da vida no rural ou o valor do traballo que fan. Nas súas palabras puiden notar que elas tiñan clara a desproporción de esforzos e a falta de recoñecemento.  

Mais tamén é certo que, nalgunha medida, tanto Kropotkin como De Beauvoir, poden brindarnos conceptos que nos axudan a esquematizar e a reforzar os nosos pensamentos; dan pé a que se establezan diálogos. Mais de ningún xeito son imprescindibles para a toma de consciencia. Podo escoitar no seu discurso o diamante en bruto do pensamento crítico, como se lle pode dar brillo e forma?   

  

Cando as patacas están todas na terra arroupadas baixo un manto de esterco, María grita para todas:  

“Bo, abur! Eu marcho que deixei a roupa toda estarricada e non vaia a ser que chova”.  

Isolina fai un xesto de enfado e insiste ás mulleres a que pasen a súa casa para comer un bocadillo de chouriza.    

“Non, que teño que ir a preparar a comida á miña nai que está maliña”, responde unha e as demais tamén se negan, todas teñen labores que atender.  

Entón, escóitase o ruído dun motor achegarse e, ao pouco tempo, aparece o marido de Isolina no seu chimpín, que ven a levar os cubos e as patacas sobrantes de volta á casa.   

As mulleres recíbeno con “a boa hora, apareces ti, eh” ou “deberías estar ti aquí e facer coma nós que boa ximnasia che fai falta... ti sempre sentado que no coche, que no tractor, que no chimpín... Ai, non!”.  

O home deféndese das acusacións amigables das mulleres cun “bo, carallo, que eu non estiven a pintar a mona, eh?” A finca queda sementada e baleira antes do mediodía.   

Así como as mulleres poden recoñecer a inxustiza que hai detrás do feito de que a norma dite que elas quedan traballando en casa e que os homes sexan quenes teñan a oportunidade de saír; de que iso signifique depender economicamente de alguén máis toda a vida e non poder ter acceso a unha pensión, poden organizarse para exixir e construír outro tipo de condiciones de vida, como algunhas xa o fixeron a través da Secretaría da Muller do Sindicato Labrego Galego.   

Como pasar do recoñecemento e a crítica, á acción? Escoitei no seu enfado e a súa ironía un rastro de resignación como quen di “é o que hai” para logo desembarazarse do conflito e así normalizalo. É que a costume, as tradicións ou a inercia social son os principais obstáculos para imaxinar que as cousas poden mudar? É que tamén elas creron unha parte do que conta a historia única sobre elas?   

Eu marcho a casa tamén e polo camiño penso nas mans de todas as mulleres coas que traballei hoxe. Esas grandes e fortes mans son as que ten coidado e preservado este monte que me resgarda. Son as que sosteñen, sementan e alimentan. Mais tamén son as que calcetan, acarician e coidan.    

As mans de Isolina son unha extensión do monte. Son delicadas. Con elas protexe e acaricia docemente os pequenos brotes verdes que nacen na terra. Son esas mesmas mans as que preservan a vida. 

Arquivado en: Galicia Medio rural
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Tribuna
Tribuna Carta abierta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proyecto que Galicia ni quiere ni necesita”
Los argumentos para apoyar lo que decimos son muchos. Se situaría en un terreno en el borde de la ZEC Serra do Careón; provocaría un nuevo ciclo de plantación masiva de eucalipto o de importación desde países del Sur; y no tiene licencia social.
Tribuna
Tribuna Carta aberta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proxecto que Galicia nin quere nin necesita”
Os argumentos para apoiar o que dicimos son moitos. Situaríanse nun terreo no bordo da ZEC Serra do Careón; provocarían un novo ciclo de plantación masiva de eucalipto ou de importación de países do Sur; e o máis importante: non teñen licenza social.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Salario mínimo
Salario mínimo PSOE y Sumar intentan llegar a un acuerdo para no perjudicar con el IRPF a los trabajadores con el SMI
La ministra de Hacienda ha confirmado que sería “algún tipo de medida que permita compensar a aquellos pocos trabajadores” en la situación de tener que tributar con el salario mínimo.
Residencias de mayores
Residencias Fondos de inversión y residencias: la mano invisible que retuerce los cuidados
Mientras DomusVi, en manos del fondo de inversión ICG, ya es la empresa con más residencias privadas del Estado, residentes, familiares y trabajadoras explican lo que supone que las prácticas especulativas acunen la vejez de las personas.
Opinión
Opinión Bretón no es un monstruo, ni Martín el nuevo Capote
Frente a la libertad sin peros que defienden unos, la responsabilidad de muchos: la de ciudadanos y librerías que se niegan a comprar o vender, respectivamente, el libro que Anagrama ha tenido a bien materializar.
LGTBIfobia
Manifestación Plataforma Trans planta cara a la transfobia con una manifestación contra el odio
La convocatoria el 29 de marzo denuncia un contexto internacional antiderechos. La organización pide a partidos y sindicatos que se sumen a la marcha porque la transfobia es un problema social, y por lo tanto también político, explican.

Últimas

AGANTRO
Agantro Tatuaxe: terapia e tendencia
Da marxinación á moda, o carácter simbólico e ritual da tatuaxe atópase actualmente erosionado polas dinámicas capitalistas.
Música
Música Pervertidos y puritanos, a los pies de Ethel Cain
Proyectos musicales como ‘Perverts’ de Ethel Cain son capaces de imponer silencio en medio de tanto ruido para pensar en un momento en que las redes sociales son herramientas tendenciosas para la difusión de propaganda de ultraderecha.
Gasto militar
Gasto militar “No nos resignamos a la guerra”: 70 organizaciones rechazan la deriva militarista de la UE y el Gobierno
Más de 70 organizaciones y personalidades de la cultura y el activismo firman un manifiesto que rechaza la escalada belicista y el rearme frente a una posible agresión rusa.
Palestina
Cisjordania Hamdan Ballal, codirector de ‘No other land’, agredido por colonos israelíes
Según los testigos que presenciaron el ataque, el cineasta está herido. Poco antes de las 14h el codirector de la cinta ha anunciado que Ballal ha sido puesto en libertad.
Minería
Minería estratégica en Extremadura La Comisión Europea declara “estratégicos” tres proyectos mineros en Extremadura
Las Navas (Cañaveral), Aguablanca (Monesterio) y La Parrilla (Almoharín) obtendrán financiación, verán facilitados sus procesos de tramitación y se beneficiarán de plazos más reducidos. La mina de Valdeflores no es considerada estratégica.
Más noticias
Obituario
Obituario Jesús Santos, el basurero que se ganó el corazón de Alcorcón
Alcorconero de toda la vida, teniente alcalde, activista social y sindicalista, Jesús Santos hizo que aquellos que le acompañaron en su camino se ilusionaran por la política.
Israel
Genocidio Mercadona vende tampones y patatas procedentes de Israel
En 2024 se produjo una reducción de las importaciones de tampones y patatas israelíes. Mercadona es una de las plataformas que trabajan con estos productos.
Madrid
Madrid La Sareb amenaza con el desahucio a dos jóvenes activistas en Carabanchel
Cadete 7, el bloque en lucha del que el ‘banco malo’ prevé desalojarles de forma inminente este jueves 27, fue el primero recuperado por el movimiento de vivienda de Madrid en 2013 tras haber permanecido deshabitado desde 2008.
Palestina
Palestina Egipto abre la puerta a un nuevo alto el fuego en Gaza con el visto bueno de Hamás y EEUU
A cambio de la retirada gradual de la tropas de Israel en la Franja, serían liberados cinco rehenes cada semana. El Gobierno de Netanyahu no se ha pronunciado y siguen los ataques contra población civil.

Recomendadas

Medio ambiente
Medio ambiente Milleiros de persoas enchen A Pobra do Caramiñal para berrar contra a celulosa de Altri e a mina de Touro
Unha grande multitude por terra e centos de embarcacións por mar esíxenlle ao Goberno de Alfonso Rueda que “recúe” ante o potencial desastre ambiental que sobrevoa Galiza.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Colegios underground en Járkov después de tres años de guerra
La ciudad ucraniana construye escuelas subterráneas, preparadas para aguantar ataques balísticos y nucleares.
Feminismos
Irene García Galán “La memoria feminista hay que construirla desde abajo, desde nuestras casas”
‘Hilaria’ (Errata Nature, 2025) es un libro dedicado a la tatarabuela de Irene García Galán, pero también un ensayo político que navega a través de la memoria feminista, el antipunitivismo y el anarquismo.
Argentina
Estela de Carlotto “Faltan todavía muchos nietos por encontrar”
Al cumplirse 49 años del golpe cívico-militar, la presidenta de Abuelas de Plaza de Mayo dialogó con El Salto y apuntó contra el Gobierno de Milei y su ministra de Seguridad, Patricia Bullrich, que encabeza la represión de la protesta social.