Guatemala
As mulleres combaten a nova lei antiaborto e anti-LGBTIQ+ en Guatemala

Artigo orixinal en openDemocracy

Mentres que centos de mulleres guatemaltecas se manifestaban o 8 de Marzo para conmemorar o Día Internacional da Muller Traballadora e exixir xustiza e igualdade de dereitos, o parlamento do país estaba preparándose para lles dar un golpe sen precedentes.  

Esa mesma noite, o Congreso de Guatemala aprobou un proxecto de lei que prohibe o casamento entre  persoas do mesmo sexo, incrementa  as penas de prisión de quen decida abortar ou sufra un aborto espontáneo e suprime a educación sexual nos centros educativos. Coñecida como a “Lei para a protección da vida e a familia”, tamén destaca por legalizar calquera tipo de discurso homófobo.

A Procuradoría dos Dereitos Humanos de Guatemala, Amnistía Internacional e moitas outras organizacións defensoras de dereitos humanos denunciaron o proxecto de lei: “O Congreso de Guatemala está legalizando a violencia institucionalizada e a discriminación contra a muller, as nenas e a comunidade LGBTIQ+” comentou Erika Guevara Rosas, directora de Amnistía nas Américas.

“Esta lei viola dereitos humanos fundamentais”, comenta Stephanie Rodríguez, destacada avogada feminista, a openDemocracy. “É un proxecto de lei nefasto que castiga as mulleres porque considera o aborto  un acto criminal. E, do mesmo xeito, ameaza á diversidade sexual”.

Con todo, nun xiro inesperado, o presidente Alejandro Giammattei anunciou dous días máis tarde que non apoiaría esta proposta de lei e, se fose necesaria, vetaríaa. “Violenta dous convenios internacionais  dos que Guatemala é asinante”, declarou o mandatario nun discurso compartido en redes sociais. “A súa redacción demostra problemas técnicos e viola a constitución”.

Ameaza aos dereitos sexuais e reprodutivos

Esta lexislación representa unha ameaza grave aos dereitos sexuais e reprodutivos, e demostra o xeito en que os grupos evanxélicos anti-dereitos ocupan agora importantes espazos de poder. Coñecida formalmente como o proxecto de lei 5272, foi redactada por un grupo de igrexas evanxélicas en 2017, enviada ao Congreso e arquivada ata este ano cando a maioría conservadora foi quen de revivila.

Actualmente, o aborto só esta permitido se a vida da persoa xestante está en risco e o persoal médico pode confirmalo. A nova lei exixiría que o aborto fose confirmado por, polo menos, tres especialistas en xinecoloxía.

Esta lei incrementaría as penas por abortar: pasaría de un a tres anos en prisión (tal e como establece o código penal)  a ata cinco ou dez anos. Xa que logo, propón castigos de un ou tres anos para as persoas que “intentan” ter un aborto e mesmo para aquelas que sexan consideradas “culpables” dun aborto espontáneo.

Esta nova proposta tamén impediría os matrimonios e as unións civís “entre persoas do mesmo sexo”. Procuraría prohibir os centros de ensino públicos ou privados onde se “promovan” políticas ou programas que ensinen “comportamentos non-heterosexuais” ou busquen “desviar a súa identidade de acordo co seu sexo de nacemento”.

Afirma tamén que “ningunha persoa pode ser procesada legalmente polo rexeitamento á diversidade sexual ou á ideoloxía de xénero”. Xa que logo, está legalizando a homofobia.

Aínda que a nova posición de Giamattei pode deter a “lei para a vida e a familia”  por agora, hai moi poucas esperanzas de que o mandatario se poida comprometer con políticas plenamente progresistas. En 2019, como candidato presidencial, consolidou alianzas con grupos relixiosos e conservadores, e asinou un acordo contra o aborto legal e os dereitos ao matrimonio igualitario, proposto pola importante Asociación pola Vida e a Familia (AFI).

En 2020, o goberno asinou a Declaración de Consenso de Xenebra dirixida  polo ex-presidente dos Estados Unidos, Donald Trump, e apoiada por ducias de réximes autoritarios e seis dos países menos seguros para as mulleres (Rusia integrouse o ano pasado e a administración de Biden abandonou o convenio).  

O ano pasado, Giammattei propuxo a súa propia política “para a vida e  a familia”, cuxa intención é desmantelar os servizos de saúde reprodutiva e sexual, así como vulnerar os dereitos das mulleres e a comunidade LGBTIQ+.

O 9 de marzo, o ultra-conservador Congreso Ibero-Americano para a Familia e a Vida declarou este país do Centro de América como a capital  “pro-vida” de Iberoamérica. O presidente, apoiado por líderes católicos, evanxélicos, musulmáns e xudeus, dirixiu unha cerimonia no palacio nacional onde se inaugurou un monumento “pro-vida”.

O historial dos dereitos humanos

As mulleres que participaron nas mobilización no Día Internacional da Muller Traballadora denunciaron o historial que Guatemala mantén cos dereitos humanos.

Lucía, unha rapaza manifestante, quen solicitou que non se publicase o seu nome completo pola súa seguridade, declarou a openDemocracy: “Guatemala non é un país pro-vida. Aquí, os nenos morren de desnutrición. As nenas son queimadas vivas“, referíndose á morte de 56 nenas nun incendio dentro dun centro para coidado de menores en 2017.

Cifras oficiais demostran que o 59% dos guatemaltecos viven en estado de pobrezas e un de cada dous menores sofren desnutrición. Tan só en 2021, 652 feminicidios foron reportados no país.

 Os embarazos en adolescentes e nenas están moi estendidos. O último ano, deron a luz 70, 036 adolescentes de entre 15 e 19  anos e 2,041 de entre 10 a 14, segundo cifras do Observatorio Nacional de Saúde Reprodutiva.  Varios deses embarazos foron o resultado de abusos sexuais, mais o aborto non está permitido nos casos de violación, mesmo cando as vítimas son menores. A maior parte destas mulleres forman parte de comunidades indíxenas, maioritariamente maias, que son máis do 43% da poboación total do país.

“As nosas vidas non teñen ningún valor para este goberno, nin como mulleres nin como indíxenas”, afirma Rosario Tujuc, maia kaqchikel de Las Libélulas, un grupo feminista indíxena que participou nas mobilización do 8 de marzo.

“As mulleres imos defendernos. Sempre o facemos”

Unha chea de grupos feministas conmemoraron o Día Internacional da Muller Traballadora con diversas manifestacións a través do país, formaron un mercado agrícola e un festival de música na Cidade de Guatemala.

As protestas nas rúas da capital continuaron ata o 9 de marzo, e diversos grupos chaman unha maior mobilización contra a lei “pro-vida” nos próximos días. Activistas novas como Lucia e as súas amigas continuarán protestando, aínda que temen a represión.

A activista kaqchikel, Nancy Sinto, foi detida recentemente pola “destrución do patrimonio cultural”, despois de participar nunha mobilización contra os recortes ao gasto público en sanidade e educación.     

“Este Estado usa [a detención de Sinto] para espertar medo na xente. Especialmente na mocidade, as novas xeración teñen a intención de loitar polos seus dereitos”, afirma Lucía. “Eles queren amedrentarnos, pero as mulleres imos defendernos. Sempre o facemos”.