Migración
A Soneira alén dos Alpes

Galiza é un país migrante, mais as mulleres galegas sempre foron esquecidas. Suíza foi o destino de moitas migrantes da Terra de Soneira ás que por fin se lles deu voz. Carmen V. Valiña homenaxéaas no seu novo libro: Elas, as emigrantes. Mulheres de Terra de Soneira na Suíça.

Carmen V. Valiña soneira
Carmen V. Valiña e o seu libro sobre as mulleres migradas da Terra de Soneira a Suíza. Pablo Santiago

Non se pode falar de Vimianzo, Zas e Camariñas sen falar de Suíza. Por que? Esta é a mesma pregunta que se fixo Carmen V. Valiña desde que de cativa escoitaba a persoas falar alemán e francés na tenda da súa nai cando non querían que as entendesen. Esta nativa de Baio, investigadora e directora da escola de feminismos alternativos Periféricas, ven de publicar o libro Elas, as emigrantes. Mulheres da Terra de Soneira na Suíça, un estudo que fala non só da conexión destes dous recunchos do mundo que poderían parecer case opostos, senón que ademais dá resposta a outra pregunta que semella case un segredo: “E logo, as mulleres tamén emigran?”.

Carmen V. Valiña explica que ata finais do século XX os estudos de migración tomaban ao home como modelo, obviando á muller ou dándolle status de mero accesorio: “O propio concepto ‘migrante’ só facía referencia ao home e cando aparecían as mulleres era en calidade de esposas ou ‘fillas de’”. No prólogo explícase a importancia da perspectiva de xénero no estudo: “A leitura de género é imprescindível para começar a perceber aquelas decisões tomadas no individual e que afetam no coletivo: quais sao as motivações que tem mulheres e homens, que condicionantes empurram a migrar, o peso dos papéis atribuídos ao género”. Non atender a esta perspectiva, segundo Carmen Valiña, significa “deixar de lado como convive a metade da população com este fenómeno tao quotidiano no contexto galego”.

ESTUDO DAS VAGAS MIGRATORIAS DO FRANQUISMO E POST 2008

O libro recolle experiencias específicas de oito mulleres emigradas desde Terra de Soneira a Suíza nos últimos 15 anos de ditadura franquista e a partir da vaga migratoria de 2008, por mor da crise económica. Algunhas diferencias: nos anos 60 e 70, as mulleres emigradas carecían de formación e a súa motivación era ‘facer cartos’. En 2008, Skype e os voos low cost reduciron a distancia entre Suíza e a Terra de Soneira.

Valiña: “Nas dúas vagas migratorias as mulleres traballan en sectores feminizados, como a hostelería ou os coidados. Aínda que hai unha diferencia de formación moi grande, ao chegar alí acaban traballando nos mesmos sectores.”

Por outra banda, nesta vaga migratoria as mulleres marchaban despois de rematar os seus estudos superiores e o aforro non era a única finalidade da migración. Malia este contexto, evidentemente máis amable en comparación co franquismo, aparecen varias cuestións rechamantes: “Nas dúas vagas migratorias as mulleres traballan en sectores feminizados, como a hostelería ou os coidados. Aínda que hai unha diferencia de formación moi grande, ao chegar alí acaban traballando nos mesmos sectores”, destaca a autora.

Outra das conclusións inesperadas é, que ao ter hoxe a muller unha maior liberdade, as migrantes emprenderían proxectos migratorios persoais, mais nada máis lonxe: “Case todas as mulleres entrevistadas marcharon cos seus homes e se instalaron nas cidades onde eles ían traballar e xeralmente seguíronos”. Preguntadas as propias entrevistadas polas outras mulleres que migraban soas, a maioría delas “crían que eran moi valentes por facelo. Unha delas apuntaba á presión social que se segue exercendo en orixe con respecto a que unha muller viaxase soa”. Para Carmen Valiña, esta realidade fai interesante a comparación con outras zonas de Galiza.

O ‘Mito do retorno’

Cando pensamos na figura do migrante galego retornado, sempre se nos vén a cabeza un home. Pero non un home calquera: un home feito a si mesmo, traballador, que foi quen de deixar a morriña atrás e que se partiu o lombo para voltar a Galiza e proporcionarlle unha vida mellor á súa familia. Aínda que hai parte de verdade, tamén hai moito de mito e de novo, esquecemento cara as mulleres.

“Varias delas arrepíntense de volver porque a situación que atopan en Galiza é moito máis complexa da que tiñan en Suíza e que alí tiñan unhas oportunidades que aquí non teñen. Hai unha delas que di que de telo sabido non tería volto.”

En moitos casos, a vida alá non foi tan horrible nin a volta tan perfecta, sobre todo para moitas mulleres como as da Terra de Soneira, que atoparon en Suíza un espazo de liberdade e certa independencia, algo do que carecían na Galiza do franquismo: “Varias delas arrepíntense de volver porque a situación que atopan en Galiza é moito máis complexa da que tiñan en Suíza e que alí tiñan unhas oportunidades que aquí non teñen. Hai unha delas que di que de telo sabido non tería volto”, explica Carmen Valiña. Outro caso desmitificador é o de Fina, emigrada na súa infancia e criada en Suíza, que tras volver a Galiza crendo que xa podía garantirlles unha vida mellor ás súas fillas —mesmo construír unha casa— tivo que volver migrar pola crise de 2008. A autora cóntanos que “con esa migración conseguiu pagar a universidade das fillas pero unha delas tivo que marchar a Alemaña. Malia que ela non quería reemigrar e quería evitar que as fillas migrasen, isto acabou sucedendo”.

“Para os suízos nunca chegaron a ser suízos pero aquí sempre as chamábamos as suízas. Cando retornan, non son xa de ningunha parte.”

No caso das mulleres que voltaban con máis de 50 anos, o retorno era aínda máis difícil pola dificultade de atopar un traballo. A isto sumábaselle a volta a unha terra diferente á que deixaran, xa que en moitos casos a súa estancia duraba décadas: “Para os suízos nunca chegaron a ser suízos pero aquí sempre as chamábamos as suízas. Cando retornan, non son xa de ningunha parte”.

Non hai mal que mil anos dure. Cousas do karma ou como recompensa á boa vontade, as investigacións feitas con cariño —e tamén rigor— poden servir de homenaxe a persoas que poucas veces foron escoitadas. Carmen Valiña explica que “en moitos casos era como unha terapia porque eran historias que non tiveran a oportunidade de compartir con moita xente” e que a migración lles aportou “unha conciencia de xénero bastante clara”.

“Os melhores anos da nossa vida”

Como explica Carmen no libro, a migración para estas mulleres foi “um parêntese “consentido” pelos pares e as famílias porque ía em favor da acumulação monetária que justificava a própria emigração”. Pero por sorte non todo foi facer cartos. Estas mulleres, hoxe xa maiores, terán sempre un recordo ao que volver cun sorriso; de cando fixeron vida en Suíza e foron persoas libres cun traballo, ocio e unha vida lonxe dun réxime que as oprimía. Ben de seguro recomendarán ás súas netas ou sobriñas que viaxen, sabedoras de que ser muller non debe impedirlles facer o que lles pete. Para elas foi Suíza pero podería ser calquera parte do mundo, pero tocoulles nacer na Terra de Soneira e sexa polo que sexa, o destino estaba escrito. Cousas curiosas que ten a vida nas que tampouco cómpre afondar máis. 

Entrevista
Nesta ligazón podes ver o programa Retrincos que as compañeiras de Nós Televisión lle adicaron a Carmen V. Valiña.

 


Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Migración
Migraciones En una bici o en un camión
La España franquista trató de salir de la hambruna gracias al trabajo infantil. Los flujos migratorios hacia las grandes ciudades los encabezaban niños, niñas y adolescentes. Una infancia perdida entre cofias y paños para limpiar zapatos.
Migración
Migraciones Bruselas anuncia un nuevo proyecto de ley para acelerar las deportaciones de personas migrantes
La Comisión Europea ha presentado este martes un nuevo proyecto de ley que tiene como objetivo intensificar y acelerar las deportaciones de personas indocumentadas a sus países de origen o países de tránsito.
Crisis climática
Informe de la OMM El nivel del mar se disparó en un 2024 que contabilizó el mayor número de desplazados climáticos en 16 años
El balance climático de 2024 de la Organización Meteorológica Mundial resalta datos preocupantes en indicadores clave de la crisis climática y confirma que el pasado fue el año más cálido jamás registrado.
Activismos
Movementos sociais Guerra xeopolítica e loitas sociais: un ciclo de conferencias aborda en Vigo as raíces dun mundo en crise
Poñentes como Xosé Manuel Beiras, Miguel Urbán, Queralt Castillo ou Aurora Moreno abordarán algunhas das cuestións clave para analizar o presente e argallar ideas para o futuro nunhas xornadas organizadas polo grupo de activistas Ecoar.
Crisis climática
Informe España experimentó 28 días de temperaturas por encima de la media en invierno por el cambio climático
València experimentó el mayor número de días por encima de la media (33) y Barcelona vivió la mayor intensidad de la anomalía: 1,4ºC sobre el promedio. Casi 394 millones de personas por todo el mundo sufrieron 30 días o más inusualmente cálidos.

Últimas

Más noticias
Arte
Arte y memoria histórica Un artista renuncia a un premio de la Academia de Bellas Artes Canaria por su defensa del monumento a Franco
Acaymo S. Cuesta argumenta que la posición de la Academia con respecto al ‘Monumento al Caudillo’ de Juan de Ávalos es contraria a los principios democráticos que defiende y no recogerá el galardón.
Análisis
Análisis La hipérbole pasa factura a Vox y deja la mayoría absoluta en manos de Sumar y Podemos
La caída de dos puntos de Vox muestra cómo la izquierda y el PSOE podrían seguir teniendo una oportunidad de evitar un Ejecutivo del Partido Popular con la ultraderecha.
València
Racismo El Aita Mari se querella contra Vox Borriana y un diputado ultra por llamarles “barco negrero”
Un edil de Borriana y diputado autonómico ultra les acusó de ser “barco de negreros” y “cooperador necesario de las mafias de tráfico de personas”. El partido difundió estas declaraciones.

Recomendadas

Medio ambiente
Medio ambiente A Xunta desoe a oposición social e dá luz verde ambiental á celulosa de Altri e Greenalia
O informe da administración galega, gobernada polo PP de Alfonso Rueda, conclúe que a proposta é “ambientalmente viable” e pasa por alto as decenas de miles de alegacións presentadas, así como a contestación social.
Costas
Costa A ría de Arousa, ao bordo do colapso ecosistémico
A principal produtora de marisco de Galiza afronta unha crise sen precedentes; o impacto da contaminación actual e a de potenciais industrias como Altri ou a reapertura da mina de Touro poñen en perigo o sector do mar.
Medio ambiente
Medio ambiente Miles de persoas enchen as prazas galegas contra o ‘si’ ambiental da Xunta a Altri
A Plataforma Ulloa Viva logrou mobilizar decenas de concentracións nos concellos da conca do río Ulla e máis alá para protestar contra a Declaración de Impacto Ambiental aprobada polo Goberno de Alfonso Rueda para a celulosa.
Cine
Vicente Monroy “El capitalismo es un ejercicio de destrucción de la curiosidad”
En su nuevo ensayo, Vicente Monroy convierte la penumbra de las salas de cine en protagonista, tejiendo un relato fascinante que une sus dos grandes pasiones: el cine y la arquitectura.