O prelo
Vivir na fin do mundo

Coa publicación de Vivir na fin do mundo, a editora Rinoceronte rescata este relato que dá fe da experiencia da escritora e xornalista Christina Lilliestierna de chegar a vivir ao rural profundo de Galiza sen saber ren desa terra afastada. Pero, ao tempo que nos relata as súas impresións e sensacións sobre o que olla, o que fai é dar testemuño dunha Galiza da que en aparencia só quedan ruínas, pero que, ao ler o libro, nos decatamos de que na realidade esa época descrita persiste e constitúe a nosa identidade como se foran os nosos cimentos.

"En realidade todo comezou como unha brincadeira, como un xogo de palabras. Pero na brincadeira había, se non unha gran parte de seriedade, polo menos unha boa cantidade de vellos soños. E cos soños vellos non se pode chancear. Se algunha vez se lles dá a oportunidade de saír á superficie e teñen a impresión de que se toman en serio, entón fanse os donos e abóurannos teimando insistentemente, non coma figuras da néboas senón con realidades".

Coa sinxeleza que teñen todos os xiros que irrompen e mudan o curso da vida, Christina e a súa familia chegan a Galicia e podemos ler como xa dende entón acceder a Galicia dende outros países, e incluso dende as outras provincias, implicaba un traxecto esgotador.

Co factor da lingua na súa contra, a “estraña estranxeira”, como lle chama a xente da aldea que a mira pasar, atopa a vivenda dos seus soños: O Pazo de Cadro, o pazo máis antigo do Concello de Marín.

Como chegar a vivir a un mundo tan distinto do que coñecías? Como aprender a conciliar o choque de culturas? Como adaptarse e integrarse a esa comunidade que resulta tan allea sen perder a identidade?

Nos primeiros capítulos do libro contan a historia de como conseguiu mercar o Pazo. Con todo, a perspicaz pluma de Christina enche estas descricións dun contido máis fondo e logra que podamos dar de conta do tipo de relacións sociais que se establecen con naturalidade. Por exemplo, Christina, ao tempo que relata o proceso de restauración do pazo, sinala o machismo no rural co que é recibida.

Como chegar a vivir a un mundo tan distinto do que coñecías? Como aprender a conciliar o choque de culturas? Como adaptarse e integrarse a esa comunidade que resulta tan allea sen perder a identidade? Son só algunhas das preguntas que a narradora se fai continuamente ao longo do libro conforme pasa o tempo.

Unha vez que a casa se restaurou e foi habitada, Christine e a súa familia mergulláronse nos costumes da súa contorna a través do traballo no campo, a gandería e a matanza do porco. Christine nunca deixa de observar con respecto e admiración os coñecementos dos veciños, que son moito máis profundos e complexos de que a mesma xente cree. Observa que o cultivo das patacas encerra coñecementos ancestrais, por exemplo de astronomía, que moitas veces perden a súa explicación co paso do tempo e que se converten en meras prácticas que terminan por levarse a cabo por tradición.

Christine e o seu marido morrerán no Pazo. Que atopan en Galicia que non atoparon en París nin en Irán nin en ningunha outra parte do mundo?

Esta capacidade de ollar é a que fai posíbel que Christine poida describir e denunciar a pobreza sen poetizala nin vitimizar á poboación. Na mesma liña, a autora comparte a súa preocupación de ter unha mirada colonial e moralmente superior sobre a súa contorna que, en comparación co mundo parisiense, parece estar atrasado.

“O certo é que comezamos cunha especie de complexo de superioridade. Non esperabamos atopar nada tan xenuíno, forte e vivo. O ambiente xeral é tan lento, tan apático. O que ocorre no fondo está oculto. Hai que afondar, e é preciso facelo aos poucos.”

Quizás foi esta sensación o motor que levou a Christine e a seu home a abrir o salón do Pazo do Cadro para facer unha exposición dos artistas locais, idea que nun principio parecía unha tolemia. Mais de recomendación en recomendación, a parella percorreu as aldeas de Pontevedra e Ourense, e deron cunha serie de personaxes excepcionais que facían magníficas obras de arte (algúns mesmo sen sabelo). Como reaccionará a aldea ante unha exposición de arte, algo que non teñen visto na súa vida?, preguntase a narradora antes da inauguración.
En contra de todos os prognósticos, pero dacordo cos primeiros desexos da familia, Christine e o seu marido morrerán no Pazo. Que atopan en Galicia que non atoparon en París nin en Irán nin en ningunha outra parte do mundo? Como foi que unha muller cosmopolita terminou por quedar a pesar das limitacións que se atopa non só de infraestrutura senón tamén de sanidade pública?

A mirada estranxeira de Christine sobre Galicia é potente porque visibiliza cunha voz crítica tanto as virtudes, como as problemáticas para superar da sociedade galega.

A pesar de que se adoite pensar que nada do que aparece no libro permanece (empezando pola vida rural), o libro é unha viaxe ao pasado necesario para reencontrarnos co presente e avaliar que cousas cambiaron e cales permanecen. En que consiste o progreso? A mirada estranxeira de Christine sobre Galicia é potente porque visibiliza cunha voz crítica tanto as virtudes, como as problemáticas para superar da sociedade galega. É por iso que Vivir na fin do mundo é máis que un libro que describe como vivía a xente na segunda metade do século pasado. É tamén unha oportunidade para profundar na propia condición humana a través da exposición das distintas visións sobre a vida dependendo das culturas nas que se viva.

“E a muller que tivo fillo tras fillo entre colleita e colleita de viño, que axudou aos netos a vir ao mundo e que cada ano viu nacer añiños, cuxos e porquiños, que pregou e chorou en numerosos velorios, non saberá máis ca a señora da cidade coa súa distancia hixiénica e impenetrable ante todo o que chamamos realidade? Con que termómetro se mide o nivel da vida? E a felicidade?”

Despois de tantos anos, tras a morte de Lilliestierna no 2000, o Pazo de Cadro quedou baleiro e abandonado, nas mesmas condicións coas que Christine o atopou. É como se o mesmo Pazo estivera condenado. Con todo, é mellor pensar que esa mole de pedra está a agardar pacientemente a que alguén abra a porta e déalle vida unha vez máis. Todo é posíbel na fin do mundo.