Medio rural
Crise no minifundio: cando a precariedade chega ao monte

A crise económica tamén golpea o rural e, para facerlle fronte, a xente sabe que aínda hai algo que pode vender: as árbores e a terra.
12 feb 2021 22:58

A árbore segue cargando o mesmo letreiro desde que cheguei hai tres anos: “VÉNDESE”. Din que outrora non duraría moito tempo, que quizabes nin facía falta para vender o terreo que non sei se algunha vez foi leira, mais que hoxe é bosque. Xa non hai quen queira mercar as terras, xa ninguén parece querelas.

Con todo, na miña procura dos lindeiros, fun até as casas da xente cuxo nome aparecía nos rexistros catastrais e, antes de ir en busca dos marcos no terreo, as persoas sacaban un cartafol gordo que desbordaba follas amareladas. Eu, nova en todo isto e dona só dun pequeno folleto onde estaban as escrituras que herdara o meu compañeiro, asombreime pola inmensa cantidade de propiedades que se podían chegar a ter.

Pouco a pouco, da man das sabias historias da miña veciña Carme, fun decatándome do valor de posuírmos terras: non eran os bens materiais que puidese chegar a ostentar o que realmente che daba status, senón a cantidade de minifundios que tiveses ti e máis a túa familia. Ese era o capital realmente importante.

A casa de Carme é grande e está rodeada por eidos propios en todas direccións. Desde a fiestra que da cara ao norte, a da súa habitación, pódense ver catro ou cinco aldeas de lonxe. O mesmo desde a fiestra que está na súa cociña e dá cara ao sur.

Cando miramos a través dunha delas, Carme vaime sinalando co dedo os pequenos e diminutos grupos de casas e dime: “Esa aldea de alí é Barcia de Mera, e a que está á dereita é Maceira. E claro, agora xa non podes mirar, mais detrás desas árbores está Piñeiro”. Pregúntolle logo: “Mudou moito a paisaxe?” E ela respóndeme coma se preguntase a cousa máis obvia do mundo: "Boh, todo o que ves eran leiras limpas. Eu podía ver moitas aldeas máis. Agora todo é bosque”.

Segundo me conta, todas as persoas da aldea aproveitaban até o último centímetro de terra que posuían. Un anaco de dous metros, por exemplo, ben podía servir para botar unhas poucas verzas. Logo estaban as leiras para a millarada, o trigo, a herba, as patacas...

O inmeso e interminable traballo que representaba facerse responsable de tantas propiedades era o que determinaba e transformaba a paisaxe; formaba parte dunha cultura forestal naturalizada: “Nas aldeas, o mantemento do monte era algo natural que estaba plenamente integrado á agricultura e á gandería: íase e cortábase o toxo para abonar os eidos ou outros cultivos, para alimentar o gando, cortábanse as polas das árbores para a cociña de lume. Iso foise abandonando e hoxe en día soamente queda a produción da madeira”, comenta Ana Oróns, secretaria xeral da Federación Empresarial de Aserraderos y Rematantes de Madera de Galicia (Fearmaga).

Agora a xente xa case non ten gando, a poboación fíxose maior e non ten moito máis ca unha horta e un eido de patacas ao ano, e a mocidade non acostuma dedicarse á agricultura. Ao deixarse de traballar, as leiras perderon o valor que tiñan de outrora e hoxe fican esquecidas detrás de punxentes muros de silvas. Agás aquelas que aínda teñen algo que ofrecer: madeira.

Cando a economía incide na paisaxe

Logo duns meses do inicio do estado de alarma, cando as implicacións económicas empezaron a facerse patentes, comecei a ver lotes de troncos de árbores ben acomodados ao carón das estradas. A veciñanza, ademais, non paraba de repetirnos: “Vendede esa carballeira que tedes no eido da vosa defunta avoa, que podedes sacar un pouco de diñeiro. Non sexades parvos”.

Nun principio, pensamos que era o efecto dominó: alguén chama ao madeireiro e os veciños, ao velo alí, aproveitan  para venderlle súa madeira. Pero pasaban os meses e seguían aparecendo novos troncos cortados. Comezamos a preguntarnos se era a crise económica a que estaba a alterar a paisaxe e a devolverlle certo valor ás propiedades que ate hai pouco estaban semi-abandonadas?

Segundo Ana Oróns, recorrer á venda de madeira en momentos de dificultades económicas xa era unha práctica usual no rural cando había que afrontar un gasto forte como pagar a boda dun fillo ou a universidade dunha neta. “Non é algo novo, moitos estudamos grazas aos nosos pais, nais ou avós que nos puideron pagar a carreira cos piñeiros que venderon. Pero o que agora si se nota é que se está a volvendo a recorrer á venda de madeira para axudar ás familias a chegar a fin de mes”.

As estatísticas de Fearmaga indican que o ano pasado na Galiza vendeuse un volume de madeira similar aos anos anteriores. No entanto, vendéronse máis lotes de madeira. É dicir que no 2020 non se venderon as hectáreas de árbores que se adoita vender cada ano e a cantidade de venda de madeira foi igualada polos centos de donos de pequenas parcelas particulares. Oróns suxire que isto podería significar que os minifundistas venderon as súas árbores para sortear as dificultades económicas producto da crise.

Pouco tempo despois de falar con Ana Oróns, a comunidade de montes da miña parroquia anunciou que unha empresa canteira acababa de mercar unha gran extensión do monte. Trátase dunha zona que leva anos intentando formar parte da Rede Natura 2000 non só pola súa riqueza natural, senón tamén por resgardar varios elementos históricos medievais. As exixencias de paralizar o proxecto están feitas e só queda esperar a ver que pesa máis na balanza de aqueles que toman a decisión: a vida ou o capital.

É difícil non facer a conexión entre os comúns denominadores: venda-crise. Quizabes non en todos os casos sexa así, mais, con todo, é importante preguntarse: se xa non hai quen queira as súas leiras como outrora, cal é o futuro da paisaxe? Serán vendidos os montes ás canteiras? Que se mirará a través da fiestra de Carme nuns anos? Montes tallados, bosques salvaxes ou as plantas de explotación das canteiras?

Ante este panorama, pregúntome se hai algún xeito de reanimar a cultura do mantemento do monte. De que maneira podemos relacionarnos agora con el para estimalo máis aló do seu posible valor de uso? Como comprender que, ao final de todo e alén do que digan as escrituras, a terra non é unha propiedade e non somos os seus donos? 

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.
Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Galicia
Exclusiva La Xunta dio 4,8 millones en contratos a dedo a la empresa que dirige la hermana de Feijóo en solo cinco años
La empresa Eulen, capitaneada en el norte del Estado por Micaela Núñez Feijóo, se llevó 1.311 contratos adjudicados sin concurso por un valor total de 4.832.029,85 euros repartidos entre todas las administraciones dependientes del Gobierno gallego.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Poesía
Poesía La generación beat sigue latiendo
La generación beat es la del ritmo, del golpe, la de superar, la del latido en el papel y fuera de él. La del sentimiento desgarrador que sale del individuo, pero llega a la sociedad.
Literatura
Literatura ‘La santita’ de Mafe Moscoso: para escribir sobre el fin del mundo
‘La santita’, libro de relatos de Mafe Moscoso, es el método pero también es el fin: pone a convivir lo precolonial con las formas de nuestro presente ultracapitalista, ultramuerte, sin exclusiones ni jerarquías.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.

Últimas

Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Más noticias
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.
Sidecar
Sidecar Soluciones bonapartistas
Las turbulencias en el seno de los dos partidos estadounidenses dominantes refleja el problema más amplio de un sistema capitalista cada vez menos capaz de proporcionar ganancias materiales a la clase trabajadora.
Memoria histórica
Memoria histórica Las nuevas leyes de memoria histórica recuperan la “concordia” franquista
La ofensiva legislativa de gobiernos autonómicos como el de Castilla y León y el País Valencià, adoptan un enfoque revisionista que amenaza los avances en el reconocimiento memorialista.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.