Medio rural
Unha defensa dos camiños rurais

Os nosos sendeiros son o rastro dun acordo colectivo que nos axuda a organizar a forma en que atravesamos o mundo.

Camiño 1
9 may 2020 11:55

Para coñecer os nosos espazos, hai que andalos. A experiencia das camiñadas suxire as primeiras formas de achegamento a un mundo descoñecido. Foi a través dun paseo, no que rematamos perdidos no monte, cando a miña parella e máis eu coñecemos con máis profundidade a nosa aldea. Certamente, o sentido de desorientación nas persoas que vivimos en cidades é case inexistente. As rúas cuadriculadas, as sinalizacións e o transporte público anulan esa outra experiencia na que o espazo perde o seu carácter unívoco.

Aínda que o noso rural podería ser a mostra dun espazo desorganizado e cheo de posibilidades no seu tránsito, non necesariamente é así. Basta atender cunha mirada máis atenta o xeito no que a herba diminúe o seu tamaño nun carreiro perfectamente trazado ou a forma en que a terra impide o crecemento da maleza. Estes son signos dunha planificación urbana secreta e sutil que se orixinou do tránsito colectivo.

Os nosos camiños, hoxe case desprazados polas estradas pavimentadas e o uso xeneralizado do automóbil nos contextos rurais, son vestixios dun acordo silencioso no que o andar colectivo marcou os límites entre o crecemento da natureza e o desprazamento das persoas. Os camiños rurais son mostras apenas visibles do transito común de moitas persoas. Cada sendeiro fundamentouse nun saber compartido que non era dito pero que respondía a una rede de necesidades e coñecementos colectivos. Dalgunha forma, este rastro común era a suma dun conxunto de experiencias que se colectivizaban no xesto mesmo de andar: sabíase cal era o percorrido máis curto, o máis seguro ou o que permitía cruzar a través de máis casas e eidos.

Se ben a planificación urbana tivo un lugar privilexiado nas formas en que a modernidade imaxinaba as súas cidades, aquí o deseño espacial xurde no marco doutras ordes. Para empezar, a planificación da cidades organizase desde formas de distribución premeditadas para instar e modelar unha certa forma de vida social. As súas formas máis ruíns procuran o desprazamento en automóbil, desatenden os espazos públicos e mercantilizan os puntos de encontro. Con todo, tamén existen á marxe procesos de planificación que procuran o espazo como axente doutras formas de xustiza social. O caso dos noso camiños, ao igual que centos de prácticas espaciais populares, representan un proceso inverso. Nel o percorrido constrúe o plano. O contacto directo co mundo suxire as formas en que este debe ser explorado e delimitado. A diferenza da organización urbana das cidades na que o paso das cousas está marcado por muros, pistas ou sinalizacións, neste caso as marcas xorden apenas no uso do espazo, no paso das persoas pola natureza. Só basta a aparición dos camiñantes para que rede de posibilidades espaciais comece a ser tecida.

Con todo, o colectivo atende e revisa as formas xa debuxadas. Esta planificación popular non presenta traxectorias tan estables como as das cidades. Sendo que se constrúe co saberes previos ou exploratorios, é habitual encontrar camiños paralelos onde un foi o perfeccionamento doutro ou sendeiros que rematan á metade do percorrido porque o outro extremo deixo de ser útil. Os camiños do noso rural non se presentan como monolitos nin son a única resposta a todas as posibilidades de atravesar o espazo. Todo o contrario, como son un exercicio colectivo, están á espera doutros pés que se atrevan encontrar variacións. Pero non hai que temer, os camiños, aínda que son inestables, sempre procuran o seu propio sentido.

É evidente que tras a chegada das estradas pavimentadas, os camiños perderon relevancia. A aparición das maquinas construtoras supuxo a unificación dunha forma de atravesar o espazo. Ao mesmo tempo, foi a resposta ao tránsito en automóbil, que ofrecía unha solución ao problema de desconexión que sufre toda a zona rural da Galiza. Con todo, é innegable que as estradas non se presentan como a mellor opción para desprazarse andando. Estas foron feitas baixo principios distintos dos que fundamentaban os camiños: tiñan orzamentos limitados polo que o seu deseño procurou evitar aqueles tramos que exixían operacións custosas. Para un camiñante isto se presenta como un problema porque supón, por exemplo, dar unha chea de voltas para chegar a un punto achegado a súa localización.

Aínda que as estradas pavimentadas son apenas un ínfimo achegamento ao dereito de desprazamento que reclamamos desde o rural, non resolven os problemas de tránsito interno no noso territorio e é por iso que moitos camiños seguen en uso. Están aí porque aínda compren a súa función inicial e son a resposta das necesidades concretas do colectivo.

Cada sendeiro fundamentouse nun saber compartido que non era dito pero que respondía a una rede de necesidades e coñecementos colectivos.

Claramente, o interese institucional está depositado nos sendeiros de carácter turístico. Os concellos levan a cabo procedementos de limpeza e sinalización para estas rutas. Tamén son importantes, pero son diferentes aos outros camiños de uso colectivo. Os sendeiros turísticos non se fixeron desde o andar que servía para resolver tarefas da vida en comunidade: levar o gando ou chegar á vila máis preta. Estes atenden o gusto pola dimensión apreciativa da paisaxe ou o exercicio do corpo. Outras formas de comprender o uso do espazo.

Os nosos camiños eran obras da memoria andante que se reanimaban con cada paso. A súa perda progresiva é un feito. Pouco a pouco a maleza volve a ocupar o seu lugar. Os pasos das persoas deixaron de trazar o carreiro que durante moito tempo orientou o sentido do tránsito compartido. É que a súa existencia é así. A diferenza das grandes rúas que seguirán aí cando o noso andar remate, os nosos camiños pérdense no silencio. Só están aí durante o tempo en que o colectivo é capaz de ordenalo. Son rastros dunha historia compartida que nos axuda a describir e aprender o espazo en nós mesmos. Trátase desa dimensión afectiva e histórica que garda o mundo espacial.

Aínda hoxe, a nosa tía só e capaz de explicarnos como chegar ao río a través deses camiños xa case inexistentes. Na súa memoria, o espazo está organizado a través deses sendeiros. A ela os camiños axudáronlle a andar por fóra, na herba e entre as árbores, e agora axúdanlle a andar por dentro, na lembranza.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galicia
Galicia La Xunta del PP ejecuta su última maniobra para hacerse con el control total de la TVG
El PP lleva al Parlamento la nueva ley de medios que otorga al Gobierno gallego la capacidad de elegir al director de la cadena sin mayoría cualificada, elimina la fiscalización de contenidos por profesionales y abre la puerta al castellano.
Galicia
Galicia La Xunta entorpece el acceso a más de 8.500 contratos que suman 57 millones de gasto
La Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sin concepto e imposibilita su fiscalización. La Xunta de Alfonso Rueda aduce que la opacidad es causada por “un fallo de codificación”. Sin embargo, esa práctica se repite desde 2018.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Tribuna
Tribuna Ladróns de luva branca no Parlamento
As traballadoras e traballadores da CRTVG pagaremos os efectos dunha lei antidemocrática que nos retira algunhas das poucas ferramentas que tiñamos para defendérmonos e esixir respecto pola misión de servizo público que a corporación ten encomendada.
Culturas
Cultura ‘O minuto heroico’ racha co silencio sobre o Opus: “É un documental sobre a vulneración sistemática de dereitos”
Dirixido pola prestixiosa xornalista Mònica Terribas, o documental destaca os testemuños de 13 mulleres que relatan os malos tratos e coaccións sufridos no seo da organización. Falamos con Terribas e Marina Pereda, antiga membro do Obra.
Historia
Descifrando a historia As 4.000 cigarreiras da Coruña: a primeira folga de mulleres na historia de Galiza
O 7 de decembro de 1857, as mulleres da Real Fábrica de Tabacos iniciaron unha revolta polos seus dereitos que fixo historia no imaxinario do sindicalismo galego.
Feminismos
Feminismos As mulleres galegas ocupan o segundo posto de menor retribución por hora de todo o Estado español
A súa precariedade maniféstase na contratación temporal, oportunidades limitadas de promoción e acceso limitado a postos de dirección. A desigualdade estrutural afecta especialmente ás traballadoras do sector primario, onde permanecen invisibles.

Últimas

Badajoz
Derechos laborales Denuncian la privatización y precariedad en la muerte en el piso tutelado en Badajoz
Los sindicatos y consejos profesionales señalan que las subcontrataciones limitan los recursos humanos y materiales, poniendo en riesgo a menores y profesionales.
Pueblo kurdo
Siria Las milicias kurdas firman un acuerdo ambiguo con Damasco en un Estado sirio aún sin definir
Las Fuerzas Democráticas Sirias (SDF), lideradas por los kurdos, y el Gobierno de Al Jolani han firmado un acuerdo que promete estabilidad, pero que deja más preguntas que respuestas.
Toledo
Medio ambiente El vecindario de Seseña lucha contra una planta de asfalto que se instalará a 650 metros de sus casas
Tan solo falta un informe de la Junta de Comunidad de Castilla-La Mancha para que se comience a levantar una planta de asfalto cerca de las viviendas de este pueblo de Toledo.
Huelva
Medio ambiente Un fondo de inversión amenaza Doñana con la construcción de un proyecto gasístico
Los ecologistas alertan sobre los peligros ambientales de la petición del nuevo sondeo asociado al almacenamiento de gas natural Marismas, promovido por Trinity Energy Storage, en el que participa el fondo de inversión Teset Capital
Comunidad de Madrid
Privatización de los servicios sociales Ayuso propone 40 residencias privatizadas en una comunidad donde solo el 5% son públicas
El gobierno de la Comunidad de Madrid planea la construcción de 40 residencias cuya gestión estará en manos de empresas privadas. Partidos políticos, sindicatos, ONG y colectivos sociales se unen para oponerse a este nuevo “plan privatizador”.
Más noticias
Ecuador
Ecuador Los derechos de la naturaleza en Ecuador, una “luz de esperanza” en la lucha por el medio ambiente
El derecho de la naturaleza, una figura jurídica introducida en la Constitución de Ecuador, está sirviendo para frenar proyectos que atentan contra los ecosistemas. Así ocurrió en el Bosque Los Cedros, en el norte de este país sudamericano.

Recomendadas

Culturas
Cultura ‘O minuto heroico’ racha co silencio sobre o Opus: “É un documental sobre a vulneración sistemática de dereitos”
Dirixido pola prestixiosa xornalista Mònica Terribas, o documental destaca os testemuños de 13 mulleres que relatan os malos tratos e coaccións sufridos no seo da organización. Falamos con Terribas e Marina Pereda, antiga membro do Obra.
Sergas
Sanidade O Sergas dificulta o acceso a máis de 8.500 contratos que suman 57 millóns de gastos
A Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sen concepto e imposibilita a súa auditoría. A Xunta de Alfonso Rueda sostén que a opacidade débese a “un erro de codificación”. Porén, esta práctica repítese desde 2018.
Migración
Migraciones Bruselas anuncia un nuevo proyecto de ley para acelerar las deportaciones de personas migrantes
La Comisión Europea ha presentado este martes un nuevo proyecto de ley que tiene como objetivo intensificar y acelerar las deportaciones de personas indocumentadas a sus países de origen o países de tránsito.