O prelo
De volta ás orixes dunha historia inacabada

Nun abrir e pechar de ollos, pasaron 46 anos desde 1975, ano que se acostuma considerar como o comezo “oficial” do feminismo organizado galego. Nese entón, Galicia era basicamente rural, tiña un alto grao de emigración ademais dunhas arraigadas ideas baseadas no catolicismo como resaibo de 36 anos de ditadura. Como foron eses anos de eclosión do movemento feminista no noso país? Que se reivindicaba daquela? Que se logrou e que demandas seguen pendentes?

Elvira Fente é periodista. Traballou como redactora para Cadena Ser, El Progreso de Lugo, a TVG e o Colexio Profesional de Xornalistas de Galicia. Comezou a escribir sobre mulleres con perspectiva de xénero a partir do seu encontro nas aulas con Carmen Blanco. Escribiu varios libros entre os que se poden nomear Mullerícola, As miñas gafas violetas e Queizán: O  renacer dunha Atígona. Parir a liberdade: o movemento feminista en Galicia foi o seu primeiro libro e foi publicado por Alvarellos Editora no 2010.

A pesar de que xa saíra do prelo hai más de dez anos, este texto de Fente é un documento importante nun contexto en que a Historia da que se soe falar sempre ocorre noutros lares, como se o feminismo nacese unha soa vez e logo se transmitise ao resto do atrasado globo. Coñecemos dabondo a historia do feminismo “universal” -que máis que universal é o do Norte Global-. E é que hai moita bibliografía sobre a vida, obra de Simone de Beavoir ou Betty Frieddan, sobre a historia das sufraxistas inglesas; lemos a Woolf, a Butler, a Atwood... mais Parir a Liberdade encárgase de reconstruír a traxectoria do movemento feminista galego desde os primeiros anos da democracia, cando aínda era un movemento bastante minoritario.

TRAS AS PEGADAS

O libro, que colle o seu título dunha expresión que María Xosé Queizán usa en varios dos deus textos, está dividido en tres partes. A primeira é unha aproximación histórica do movemento feminista en Galicia. Esta reconstrución foi posible en maior medida polos apuntes e as reflexións das mulleres que se inmortalizaron nas páxinas das primeiras revistas feministas.

Parir a liberdade rende honores a A Saia, Andaina ou a A Festa da Palabra Silenciada: algunhas das revistas que foron imprescindibles para ampliar as redes de mulleres e estender o alcance do movemento; revistas que máis que outra cousa foron plataformas que deron difusión ás voces das galegas de distintos contextos.

Na entrevista que a autora lle fai a María Xosé Queizán, directora de A Festa da Palabra Silenciada, esta última menciona que o obxectivo destas publicacións era “formar novas lectoras, fomentar a creación feminina, recuperar a historia silenciada, forzar novos valores críticos que permitan avaliar a literatura de mulleres non desde a reclusión e a marxinalidade senón desde a constatación de que lles era negada a palabra (...) É dicir, mostrar, ensinar, fomentar o espírito crítico e facer da revista un foro que ofrece un espazo inmellorable para empezar a publicar”.

A HISTORIA FAISE E ESCRIBESE EN COLECTIVO

“O 8 de marzo de 1977 a Asociación Galega da Muller daba un mitin na alameda de Santiago pola amnistía dos delitos da muller. Ó ano seguinte repítese polo 8 de marzo a manifestación en Pontevedra polos mesmos motivos. Nese mesmo ano, 1978, desaparecen o adulterio e o amancebamento como delitos e deixa de penalizarse a venda dos métodos anticonceptivos”.

No corpo do texto interveñen notas de prensa, manifestos de colectivos, citas extraídas de artigos de revistas. Así, tanto na primeira parte do libro, coma na segunda, na que se expoñen os principais eixes temáticos do movemento nesa época, a autora constrúe un libro que recompila e dispón o contido de tal xeito que a reconstrución histórica se fai en colectivo, a través da transcrición dos escritos que foron publicados ó longo dos anos.

O resumo do percorrido do movemento feminista danos a perspectiva suficiente para facer unha analoxía entre o presente e o pasado, para recoñecer a valentía das mulleres que nos precederon e para comprender que estamos nunha loita continua en que aínda hai moitas cousas por lograr.

“A auto inculpación das 15 feministas viguesas foi a mecha que prendeu unha protesta social que, nunha semana, espallouse por todo o Estado, contra unha ofensiva xudicial, política e relixiosa orquestrada contra o dereito a abortar. Converteuse nunha onda de autoinculpacións para esixir a aprobación dunha leu de prazos que lle permita á muller decidir sobre o seu propio corpo sen renderlle contas a ninguén“.

Con todo, conforme avánzase na lectura, algo falta. Non nos basta coa información que Elvira Fente recolle e dispón para nós. Bótase de menos a súa voz, o seu xuízo, a súa intervención mediando os contidos.

OS OCOS

Esta lectura crítica tamén podemos estendela ao tratamento dos principais eixes temáticos da loita feminista do período que abarca o libro de Fente. Cando se aborda o tema da prostitución, por exemplo, podemos analizar o discurso dos manifestos que promoveron as asociacións feministas, os cales quitan axencia ás traballadoras sexuais e escriben desde un privilexio de clase que non empatiza nin se esforza por comprender a complexidade dos obstáculos, necesidades doutras realidades.

UN MAR DE VOCES

Fente pregunta a todas cuestións como se o feminismo debería loitar por ocupar postos nas institucións e administracións ou se é máis efectivo o “asociacionismo popular”. As respostas son variadas. Mentres que para algunhas é importante ocupar eses espazos, para outras sería un erro, como para a bibliotecaria anarco-feminista Rosa Bassave: “O movemento não está nos mellores momentos e em parte á pela excessiva institucionalização. Teríamos que pensar por nós próprias à margem do estado e não cair na trampa do sistema. Como anarquiste penso que o acreditar nas leis não leva a nenhuma saída q que é a própria sociedade a que tem que revolver-se e mudar, e para isso é necessário que o câmbio vaia uma a uma”

Hai outras voces que nos guían e nos dan alento, como a traballadora social Ana Míguez que comenta: “Desde que milito no feminismo sempre se nos acusou de utópicas, pero como moi ben dicía Anatole France a utopía é o principio de todo progreso e o deseño dun mundo mellor. E algo que xa gañamos”

E non faltan tampouco as intervencións que nos fan reflexionar sobre o significado detrás das consignas e reivindicacións: “Non pode haber liberdade sen medios materiais mínimos e económicos que o permitan, non é a liberdade en abstracto. Liberdade é a capacidade do s individuos de autodeterminarse e a autodeterminación é poder decidir sobre a vida, poder desenvolver as súas capacidades e iso require medios materiais”, apunta María Xosé Agra.

Así, Parir a liberdade termina por ser un texto-compás que nos orienta e nos suxire a dirección cara a onde debemos de tomar o seguinte paso.