Patrimonio cultural
Na procura dos tesouros humanos vivos en Galiza

Asociacións culturais poñen a Galiza no mapa dos países que activan o proxecto Tesouros humanos vivos, unha iniciativa para recoñecer e visibilizar o valor do Patrimonio Cultural que as persoas maiores resgardan na súa memoria. Falamos con Xerardo Feijoo, quen está na cabeza da edición galega, sobre os obxectivos e as particularidades do programa na nosa terra.

Clementina. Arquivo Tesouros Humanos Vivos
Clementina é unha das poucas persoas vivas que conservan o goianés, unha forma dialectal do galego que só se deu nunha parroquia do concello de Tomiño. Arquivo Tesouros Humanos Vivos
17 nov 2020 19:14

Saber de onde vimos, así como saber de que maneira se vivía antes de que nós estivesemos aquí, é unha pulsión humana natural. É o xeito que temos de explicarnos a nosa existencia, de entender o lugar no que estamos. Recorremos aos libros e museos para rastrexar a nosa historia e preservámolos con xeito para que as xeracións futuras poidan gozar deles. Mais é común que esquezamos acudir as testemuñas das persoas que os gardan a historia na súa memoria, no seu corpo. Pero, que pasa cando as persoas portadoras deses coñecementos morren?

Para poder evitar a perda deste patrimonio inmaterial, en 1993 a UNESCO aprobou a iniciativa Tesouros humanos vivos coa que se recoñece publicamente as persoas que teñen os coñecementos e habilidades necesarias para crear e reproducir determinadas expresións e tradicións culturais.

GALIZA ENTRA NO MAPA

A iniciativa chegou a Galiza para rescatar os saberes que custodian as nosas maiores en 2015 a través da asociación Ponte nas… Ondas!. Esta encárgase da preservación do patrimonio cultural que comparte Galiza co norte de Portugal e é a única asociación galega recoñecida como consultora pola mesma UNESCO.

Nun primeiro momento, o seu coordinador, Xerardo Feijoo, propuxo á Deputación de Pontevedra facer un “levantamento” dos Tesouros Humanos Vivos na rexión do río Miño.

Tras o éxito que tivo o proxecto nas comunidades coas que se traballou, Feijoo propuxo reactivar o programa para reproducilo na cidade de Vigo, desta volta a través da Asociación Veciñal e Cultural do Casco Vello de Vigo.

“Partín da estrutura do traballo de Ponte nas... Ondas! para empregala cos Tesouros Humanos Vivos do casco vello e levalos ás escolas. Este é o sistema co que podemos colaborar na transmisión do patrimonio: coller o patrimonio inmaterial, que as propias portadoras valoricen o que é e, unha vez que se dan conta de que é interesante, levarllo aos nenos e suplantar un pouco a transmisión oral que sucedía antes no seo familiar e que deixou de pasar”, conta Feijoo.

Alén de facer unha greta no muro que divide as relacións interxeracionais, o proxecto Tesouros Humanos Vivos ten sido un impulso importante cara ao traballo de valorización das persoas maiores que están sendo sistematicamente abandonadas polas súas familiares. Segundo o INE, en 2019, 119,000 persoas de máis de 65 anos vivían soas en Galiza. Neste contexto, a iniciativa supón un apoio importante para a saúde emocional das persoas maiores ao dignificar e valorizar os seus saberes e a súa vida mesma.

Isalina. Arquivo Tesouros Humanos Vivos.
Isalina e a súa familia conservan o antiguísimo costume da transhumancia. Arquivo Tesouros Humanos Vivos

OS TESOUROS DE VIGO

Isidro é un home que desde neno adicou a súa vida ao oficio de pescador. Lembra con completa lucidez as curiosas técnicas que seu pai empregaba para a pesca, como poñer unha pedra no río nunha posición específica para atraer a faneca. Tamén recorda as viaxes de 20 horas cara ao norte para atopar bonito. Os coñecementos empíricos e as experiencias que garda Isidro son unha testemuña de primeira man da historia da pesca, da historia da Galiza.

En 2015, Isidro Alonso Marcial foi proclamado o primeiro Tesouro Humano Vivo da cidade por “ter demostrado os seus coñecementos sobre a cultura tradicional marítima despois de mais de cincuenta anos traballando, primeiro como mariñeiro e até chegar a acadar a categoría de capitán, atesourando na súa memoria feitos, técnicas, lugares e nomes de todo o referido á súa profesión”, como estipulou a propia Asociación Veciñal e Cultural do Casco Vello de Vigo.

Con todo, para o equipo ao cargo do proxecto, a mención é a derradeira parte do programa, pois a incidencia na vida das persoas nomeadas, na sociedade, e na cultura da comunidade é o que verdadeiramente sustenta e dá relevancia á iniciativa.

“Non o facemos só por dar recoñecemento ás persoas. Trátase de recoñecer o seu coñecemento e un sistema de vida que está a mudar, sen valorizar se é mellor ou peor. O que nos interesa non é perpetuar un modo de vida, porque esta ten que continuar avanzando. Pero si que coñezamos e valoremos a nosa historia. Os  feitos en si mesmos teñen o valor que teñen porque ao redor dun feito se dá toda unha cultura. O que non debemos facer é abandonar o coñecemento desta realidade cultural que existía na nosa terra. E quen di iso, di as romarías, as festas, os seráns... e corenta mil cousas que existen e que debemos preservar”, opina Xerardo Feijoo.

PATRIMONIO CULTURAL E FONDOS PÚBLICOS

A Asociación Veciñal e Cultural do Casco Vello de Vigo leva arredor de catro anos traballando xeitosamente con este proxecto. Pero, a pesar de que noutros países como Chile ou Xapón xa está institucionalizado por lei, a Xunta de Galicia non respondeu favorabelmente ás petición da asociación sobre institucionalizar o proxecto para que cada ano unha ou dúas persoas sexan declaradas Tesouros Humanos vivos.

Co isto, Xerardo Feijoo detecta o problema sistemático de valorizar o patrimonio cultural a partir do rendemento económico que poida ter “Por que o patrimonio cultural inmaterial non está tan coidado como o material? Porque non se lle ve un rendemento económico. Non se pensa nel como unha fonte de ingresos. Por exemplo, se cae a muralla de Lugo todos recoñeceriamos que cae un ben cultural, pero tamén económico. No noso caso é moi complicado porque o patrimonio só está na cabeza da xente.... Pola nosa parte, as propostas á Xunta están feitas e seguimos esperando”.

Queda claro que a conservación e coidado da gran parte do patrimonio cultural está nas mans do traballo de asociacións e ONG’s, que toman a responsabilidade que o Goberno non quere ter. 

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Activismos
Movementos sociais Guerra xeopolítica e loitas sociais: un ciclo de conferencias aborda en Vigo as raíces dun mundo en crise
Poñentes como Xosé Manuel Beiras, Miguel Urbán, Queralt Castillo ou Aurora Moreno abordarán algunhas das cuestións clave para analizar o presente e argallar ideas para o futuro nunhas xornadas organizadas polo grupo de activistas Ecoar.
Tribuna
Tribuna Altri, el franquismo industrial del PP
El Ejecutivo de Alfonso Rueda acaba de aprobar un informe ambiental que avala la macrocelulosa confirmando que no estamos ante una decisión técnica, sino política.
Medio ambiente
Medio ambiente Miles de persoas enchen as prazas galegas contra o ‘si’ ambiental da Xunta a Altri
A Plataforma Ulloa Viva logrou mobilizar decenas de concentracións nos concellos da conca do río Ulla e máis alá para protestar contra a Declaración de Impacto Ambiental aprobada polo Goberno de Alfonso Rueda para a celulosa.
Crisis climática
Informe de la OMM El nivel del mar se disparó en un 2024 que contabilizó el mayor número de desplazados climáticos en 16 años
El balance climático de 2024 de la Organización Meteorológica Mundial resalta datos preocupantes en indicadores clave de la crisis climática y confirma que el pasado fue el año más cálido jamás registrado.
Activismos
Movementos sociais Guerra xeopolítica e loitas sociais: un ciclo de conferencias aborda en Vigo as raíces dun mundo en crise
Poñentes como Xosé Manuel Beiras, Miguel Urbán, Queralt Castillo ou Aurora Moreno abordarán algunhas das cuestións clave para analizar o presente e argallar ideas para o futuro nunhas xornadas organizadas polo grupo de activistas Ecoar.
Crisis climática
Informe España experimentó 28 días de temperaturas por encima de la media en invierno por el cambio climático
València experimentó el mayor número de días por encima de la media (33) y Barcelona vivió la mayor intensidad de la anomalía: 1,4ºC sobre el promedio. Casi 394 millones de personas por todo el mundo sufrieron 30 días o más inusualmente cálidos.

Últimas

Más noticias
Arte
Arte y memoria histórica Un artista renuncia a un premio de la Academia de Bellas Artes Canaria por su defensa del monumento a Franco
Acaymo S. Cuesta argumenta que la posición de la Academia con respecto al ‘Monumento al Caudillo’ de Juan de Ávalos es contraria a los principios democráticos que defiende y no recogerá el galardón.
Análisis
Análisis La hipérbole pasa factura a Vox y deja la mayoría absoluta en manos de Sumar y Podemos
La caída de dos puntos de Vox muestra cómo la izquierda y el PSOE podrían seguir teniendo una oportunidad de evitar un Ejecutivo del Partido Popular con la ultraderecha.
València
Racismo El Aita Mari se querella contra Vox Borriana y un diputado ultra por llamarles “barco negrero”
Un edil de Borriana y diputado autonómico ultra les acusó de ser “barco de negreros” y “cooperador necesario de las mafias de tráfico de personas”. El partido difundió estas declaraciones.

Recomendadas

Medio ambiente
Medio ambiente A Xunta desoe a oposición social e dá luz verde ambiental á celulosa de Altri e Greenalia
O informe da administración galega, gobernada polo PP de Alfonso Rueda, conclúe que a proposta é “ambientalmente viable” e pasa por alto as decenas de miles de alegacións presentadas, así como a contestación social.
Costas
Costa A ría de Arousa, ao bordo do colapso ecosistémico
A principal produtora de marisco de Galiza afronta unha crise sen precedentes; o impacto da contaminación actual e a de potenciais industrias como Altri ou a reapertura da mina de Touro poñen en perigo o sector do mar.
Medio ambiente
Medio ambiente Miles de persoas enchen as prazas galegas contra o ‘si’ ambiental da Xunta a Altri
A Plataforma Ulloa Viva logrou mobilizar decenas de concentracións nos concellos da conca do río Ulla e máis alá para protestar contra a Declaración de Impacto Ambiental aprobada polo Goberno de Alfonso Rueda para a celulosa.
Cine
Vicente Monroy “El capitalismo es un ejercicio de destrucción de la curiosidad”
En su nuevo ensayo, Vicente Monroy convierte la penumbra de las salas de cine en protagonista, tejiendo un relato fascinante que une sus dos grandes pasiones: el cine y la arquitectura.