Educación
Ecofeminismo para todos os públicos

Baixo a aparencia dun inocente libro ilustrado para cativos, a docente e activista María González Reyes, ofrécenos no recentemente publicado Pequeño diccionario de ecofeminismo unha valiosa ferramenta non tanto para achegar esa fértil confluencia de feminismo e ecoloxismo aos nosos nenos, senón máis ben para achegarmos mutuamente, adultos e nenos, as nosas visións acerca da dupla opresión sobre a vida que se exerce sobre as mulleres e sobre a biosfera, compartindo tamén a idea dun mundo que as supere.

Acompañado dunhas discretas ilustracións de Celia Sacido, que axudan a atraer as nenas e os nenos á súa lectura, atopamos nas súas páxinas unha combinación de definicións inventadas por un grupo de máis de cen cativos de entre 5 e 9 anos que nos dan a súa visión —sorprendentemente sabia as máis das veces, mais nalgunha ocasión reveladoramente ignorante— de conceptos básicos para pensar o mundo en clave ecofeminista. Esa clave, apunta a única autoridade no campo que atoparemos no libro, Vandana Shiva, consiste en “recoñecer que este fermoso mundo do cal somos parte é unha terra vivente, que é unha terra sagrada e é sostén de calquera forma de vida”.

O libro é unha valiosa ferramenta para achegarmos as visións de adultos e nenos acerca da dupla opresión sobre a vida

As persoas adultas que se acheguen ao libro hanse sentir abraiadas pola agudeza das respostas de moitos destes sabios miúdos e acariñadas por esa peculiar poesía que agroma espontánea nos primeiros anos de dominio da expresión oral e escrita, en definicións coma a que describe unha árbore coma “unha planta moi importante na nosa vida, porque sen ela non podemos respirar. E se non respiramos, morremos” ou que as bruxas eran “antigamente, as mulleres listas”. Se cadra non é unha sabedoría poética moi diferente da que atesouran os pobos orixinarios ou a que tiñan as nosas avoas e avós nas aldeas preindustriais, que eran quen de explicar conceptos complexos de maneira sinxela e intuitiva centrándose naquilo que realmente conta a efectos vitais.

Aínda que tamén hai que recoñecer que, por desgraza, a que atoparemos neste Pequeño diccionario de Ecofeminismo está lonxe de ser unha intelixencia colectiva representativa do conxunto das nenas e nenos das nosas sociedades industrializadas, senón dun grupo que se presume moi particular, e no que é innegable a pegada, nalgúns dos protagonistas do dicionario, de docentes ou familias especialmente sensibilizadas tanto coa loita feminista coma coa ecoloxista. E iso, sabémolo, non adoita ser a norma nun sistema educativo convencional atrapado entre a obsesión por converter os innatos espíritos libres dos rapaces en obedientes engrenaxes para a Megamáquina e unha tecnolatría moi desorientada das auténticas coordenadas civilizacionais nas que se van mover mañá as persoas actualmente en idade escolar. Sería un experimento educativo moi interesante analizar o tipo de definicións que daría aos conceptos recollidos neste libro a rapazada en función de se residen en áreas urbanas ou rurais, ou en función dos países de procedencia, no caso do alumnado migrante. Oxalá alguén se anime a facer algún proxecto didáctico deste tipo nun país tan híbrido como é Galiza, a cabalo entre o urbano de pequena escala e un rural do que, por fortuna, non nos demos despegado de todo.

As rapazas e rapaces que falan neste libro non son a norma, por desgraza, no noso sistema educativo

Mais os nenos non son os únicos que falan neste dicionario. O papel principal da autora adulta desta obra coral e multixeracional é o de acompañar cada letra do alfabeto cun minirrelato relacionado con algunhas das palabras definidas, algo que fai mediante o seu persoal estilo literario que xa tivemos ocasión de coñecer nun anterior libro, Vivir.

Unha das cousas que máis chama a atención destes relatos que tecen a resistencia das mulleres a diversas formas de opresión co amor a un mundo natural ameazado polos mesmos opresores, é o especial protagonismo das mulleres pobres e indíxenas do Sur, concretamente dese continente que os europeos demos en chamar co nome de América. A explicación deste protagonismo reside, con seguridade, nas múltiples viaxes que realizou a autora para coñecer, participando neles, diversos movementos sociais. Segundo afirma a propia María González, foi especialmente nos barrios populares de Tucumán (Arxentina) onde “aprendeu a mirar o mundo desde abaixo”, o cal non deixa de ser o mesmo que nos propón neste libro no que aprendemos a mirar o ecofeminismo desde a estatura dos nosos pequenos. Para ela as súas “grandes mestras” foron as mulleres destes barrios que lle amosaron que “outros mundos posibles” si que existen, e son precisamente os que elas habitan.

Sen dúbida hai moito de experiencias vitais reais nas súas historias, que chegan a emocionarnos, a través dese valor tan ecofeminista como é a empatía, en apenas un par de páxinas. O mérito da autora está en facer esas historias accesibles tanto para as adultas como para as lectoras máis novas, aínda que para poder percibir a mensaxe na súa totalidade, serían máis recomendables para idades a partir de 8 ou 9 anos.

Mais este dicionario non agacha unha chata que ten: está incompleto. Aínda que iso é comprensible, precisamente porque é pequeno. Teño a impresión de que vai ser tan só a primeira entrega, e que esas palabras que nos anuncia a autora na última páxina que se topan a faltar nel (e ás que se podían engadir outras como Aforrar, Bosque, Labregos, Comunal, Colonizar, Culturas, Decrecimento, Democrático, Horta, Migrante, Noso, Petróleo, Permacultura, Posteridade, Rexenerar, Resiliente, Socialismo, Silvestre...) poderémolas descubrir en futuras entregas do que ben podería rematar por conformar unha Grande Enciclopedia Familiar do Ecofeminismo.

Este libro compría usalo na aula e mais en calquera fogar con nenos destas idades, propoñéndolles o xogo de tentar definir estas ou outras palabras, e aprender con eles a ver o mundo con outros ollares. Outro recurso que engadir aos materiais xa máis expresamente deseñados para as escolas como Gaia, creado por FUHEM con notable influencia de Ecoloxistas en Acción, organización na que (non sorprende) tamén milita a autora deste libro que agora chega ás librarías. Publicacións, ambas as dúas, de enorme valor para a transformación de relatos, valores, contidos e prácticas no Ensino que precisamos con urxencia como motor da transición cultural a unha nova civilización en paz coa Vida.