O prelo
María Alonso Seisdedos: “Gústame que as traducións me fagan pensar e me ensinen cousas”.

A autora Tara Westover (Idaho, 1986) medrou nunha familia mormona fundamentalista, que  afirmaba o final do mundo como un feito inminente. Illada da sociedade, nunha granxa, Tara e a súa familia pasaban os días preparando as conservas que resgardarían no soto e atendendo as tarefas do campo. Foi o medo desproporcionado do seu pai o que o levou a lle ensinar a ela e ás súas irmás a usar armas e a agacharse cando alguén pasaba diante da súa casa para pasar o máis inadvertidos posible. Co paso do tempo, a súa paranoia chegou ao grao en que se negou a presentalos no rexistro civil e, polo tanto, a envialos á escola.

O célebre libro de Westover, Unha educación, da conta de como a autora pisou un centro educativo por primeira vez na súa vida aos 18 anos, cando, despois dun ano de estudar agachada da súa familia, logrou entrar na universidade. A diéxese segue a Tara desde nena e até que finaliza o seu doutoramento. Formaríase así en Cambridge, Harvard e o Trinity College. Durante ese tempo, ela descobre o pouco que realmente sabía do mundo e o coñecemento convértese no seu salvavidas. O saber  permítelle ordenar a súa existencia e dalle ferramentas para nomear o que antes non vira porque non tiña nome, como o machismo ou o racismo. Así, a educación converteríase no seu recurso para cuestionar todo aquilo que algunha vez tomou por verdade. 

Este libro de memorias é un fenómeno editorial que, desde a súa publicación no 2018 até hoxe, xa foi traducido a máis de 45 linguas. Este ano, o galego súmase a listaxe grazas á tradución de María Alonso Seisdedos, quen, como a Westover, a educación brindoulle a oportunidade para saír e descubrir o mundo a través da linguaxe e da literatura.

Mantivemos unha conversa con María Alonso, unha das tradutoras máis destacadas da Galiza con case 50 libros traducidos e varios premios pola súa labor, incluído o Xela Arias na súa primeira edición no 2018. Falamos sobre o seu traballo e a súa experiencia traducindo Unha educación para o selo editorial Hércules de Ediciones.

Tes unha formación estritamente filolóxica, como é que chegas á tradución?
Eu, en realidade, quería ser bióloga e foi por iso que fixen todo bacharelato na rama das ciencias. Pero dábanseme moi ben os idiomas e, antes de facer o exame de selectividade, unha profesora díxome que eu tiña que facer una carreira en letras. E, sen saber moi ben por que, xa que o normal é que me matriculase en linguas xermánicas, pois xa daquela sabía inglés e alemán, matriculeime en filoloxía hispánica. A min, o que me gustaba particularmente era a linguaxe, atraíame saber o xeito en que funciona.

Entón matriculeime e fixen un primeiro ano en Santiago e logo solicitei a mudanza á Universidade Autónoma de Barcelona. Daquela non sabía que existía a carreira de tradución. O único que tiña claro era que non quería ser profesora. Cando estaba en cuarto ano, un profesor ofreceume a posibilidade de facer un traballo de revisión de textos no servizo de publicacións da universidade. E alí abríuseme unha luz e dixen: “Isto de traballar con libros gustame”. Coma eu son unha persoa moi introvertida, a posibilidade de traballar con libros na miña casa, illada do mundo, parecíame moi atractivo. Ao final, tratábase de traballar coa linguaxe, que era o que a min me gustaba.

Un día, do meu último ano de universidade, dando unha volta pola facultade cheguei a un despacho que dicía: Departamento de Tradución e Interpretación. E alí foi o momento en que pensei na tradución como posibilidade de traballo. Eu, ademais de alemán e inglés, aprendera francés en Santiago e catalán en Barcelona. Ademais, pola miña conta estudei italiano. Entón tiña un abano de idiomas bastante grande, así que, ao volver a Galicia logo de terminar a carreira, pensei que podían facer falta tradutores na xunta, pois era o ano 1984 e apenas empezaba a funcionar. 

Con todo, aínda que eu xa estudara galego pola miña conta, as normas ortográficas eran aínda moi recentes, polo que me matriculei nos cursos que tiña que facer para completar a licenciatura con especialidade en Galego-portugués. De alí, fixen unhas probas para unha empresa que se chamaba Imaxe Galega, que era un estudo de dobraxe porque precisaban tradutores para a TVG, que tamén comezaba daquela e traballei en tradución para o dobraxe.

Cal é o teu criterio na selección de obras a traducir?
Por desgracia, ningún. Case non me podo permitir un criterio. De todos os xeitos, nunca me propuxeron unha obra que eu considerase que non puidese traducir por unha cuestión ética. En xeral, o mundo de tradución en Galicia depende dos intereses e das encargas das editoriais. A veces podes suxerir unha tradución á editorial, pero iso só representaría un 10% dos casos.

Cal consideras ti que é o estado actual da tradución no noso sistema literario?
Como profesión, non estamos moi ben pero, en canto á tradución, avanzamos moitísimo porque empezamos de cero. Quero dicir, había persoas que traducían antes, pero facíano nunha especie de voluntariado e nas súas horas de lecer. Cobrar profesionalmente por facer tradución ao galego é algo bastante recente. Mesmo aínda para moitas persoas segue sendo unha cuestión de compromiso co país, polo que están dispostas a facelo de balde ou por tarifas moi baixas. Eu non critico iso, pero as persoas que nos dedicamos profesionalmente a isto non podemos competir con ese tipo de tradutores. Con todo, penso que hai traballo para todas porque hai moito que traducir ao galego.

Por outra banda, traducimos obras que xa están traducidas ao castelán desde hai tempo. Temos que traducir antes para que as nosas traducións podan competir coa tradución en castelán. Por exemplo, o caso de Unha educación. Se o libro se publica en galego uns cantos anos despois da tradución en castelán, é moi posible que as persoas lectoras que lles interese ese tipo de libros xa o leran.

Como foi o teu primeiro achegamento con Unha educación?
Esta obra propúxoma a editorial, eu non a coñecía e sorprendeume moito. Eu pensaba que non ía a ter moito valor literario. Pensei que ía ser a típica obra que conta vivencias persoais e non teñen moita calidade literaria, mais sorprendeume o ben escrita que está e a cantidade de cousas diferentes que narra. Describe dous mundos contrapostos e iso a min, como tradutora, atráeme moitísimo, porque ao traducir tiven que informarme sobre xeografía, o mormonismo, os planes de estudo universitarios estadounidenses... A investigación é parte do traballo ao traducir calquera libro, mais invertín moito tempo nesta obra especialmente. Economicamente é ruinoso, pero persoalmente é moi satisfactorio para min porque gústame que as traducións me fagan pensar e me ensinen cousas. Cando traducir un texto se volve unha cousa moi mecánica, pois non teño que buscar palabras nin facer nada máis, para min é soporífero.

Para ti, a que se refire Tara Westover por “educación”? Dígoo porque semella que vai alén do ámbito académico...
Si. Penso que é unha cousa máis ampla. Con todo, tanto en castelán coma en galego, “educación” ten un sentido moito máis amplo que en inglés, porque en inglés si que parece máis restrinxido ao ámbito académico. É ao que nós chamaríamos “formación”. O que pasa é que xa estaba traducido ao castelán así e, por aquelo de traducir despois do que xa está traducido ao castelán, moitas veces as editoriais vense obrigadas a copiar o título porque senón a xente non o identifica como o mesmo libro.

Eu creo que para a autora -e isto é unha impresión persoal- a formación é importante, porque é o que che permite coñecer o mundo. O problema que tiña é que vivía nunha burbulla. Para ela, o primeiro impacto que ten é que cando chega á universidade e descobre que non sabía nada do holocausto. Iso impáctaa moitísimo e di: "Onde vivía eu para non saber disto”. Entón eu creo que fala da formación nese sentido. Estudar una carreira permíteche coñecer o mundo. A ela ábrelle os ollos, desde o momento que vai á universidade ve o mundo doutra maneira. Para min, iso é a educación.

Que tipo de recepción cres que poda ter o texto? Que interese pode xerar esta obra?
Polo que vin, está a ser bastante ben recibida pola critica. E, como che dicía antes, é un texto con bastante calidade literaria que, ao mesmo tempo, non é complicado de ler. Ademais, penso que, ao tocar temas tan descoñecidos e afastados da nosa realidade, como é o mundo do mormonismo, resulta máis atractivo para o publico lector galego.