O prelo
Narrar con conciencia: usar a imaxinación para defender a vida

Paula Carballeira profunda na necesidade humana do relato e exhibe a potencia política da narración oral.
15 ene 2022 10:00

Nun templo perdido entre as montañas, un grupo de monxes están inmersos na tarefa de contar a “Historia eterna” que sostén o universo. A parsimonia é interrompida pola visita do diabro, que chega coa intención de probar que, se os monxes deixan de contar a historia, o mundo continuaría a existir. Así que lle quita aos monxes a capacidade de fala e, orgulloso, comenta ao monxe de maior rango:

-A historia parou, mais continuamos aquí. O vento continúa a soprar, as aves a voar. Nada mudou.

O monxe, co sorriso de quen acaba de ter unha epifanía, responde:

-Agora o vexo: isto non ten que ver con nós. Nalgún lugar afastado, do que non sabemos ren, alguén está a contar unha historia agora mesmo. Unha historia distinta. Unha lenda, unha novela, un relato dunha morte imprevista, non importa. Está a soster o universo. Por iso continuamos aquí. Non podes evitar que se conten historias.

***

Cando penso no relato oral, venme á cabeza inmediatamente esta pequena historia que me cativou de pequena. E acho que non existe outra forma máis acaída de expresar a realidade dun acto atemporal e imperecedoiro como é o de contar historias, un acto sen o cal, non estariamos aquí.

A escritora Ana Llurba di: “A capacidade de suxestión de “Érase unha vez”, é só comparable co arranque do Xénese”. E penso que non só lle debemos á narración oral á nosa construción identitaria. Sen a imaxinación que se verte nos relatos que falan de lugares afastados, nunca nos encamiñaríamos a explorar territorios descoñecido, nin a saír ao espazo ou a alumear a teoría da relatividade.

Non sei se foi nunha caverna nin se foi primeiro con xestos ou sons que estaban a evolucionar en palabras. O xurdimento do relato só pode ser resolto pola imaxinación. Só sei que o acto de contar historias, a narrativa oral, é o xénese da comunidade, pois é en si mesma a dinámica de organización máis primixenia: alguén que fala e alguén que escoita.

Paula Carballeira (Fene, 1972) traballa profesionalmente no eido teatral como actriz, directora de escena, dramaturga e narradora oral. Escribiu e dirixiu espectáculos para varias compañías de teatro profesional dentro e fóra de Galicia, entre as que destaca o Centro Dramático Galego. Como narradora oral, participou nos principais festivais deste eido a nivel nacional e internacional. Como escritora, a súa produción literaria está conformada por máis dunha vintena de libros publicados de literatura infantil, poesía e narrativa.

E continuaremos a contar (2021), a súa última obra, foi publicada por Através Editora. Forma parte de Alicerces, unha colección dirixida por Teresa Moure adicada á publicación de ensaio breve. Dá voz a especialistas de distintos ámbitos para tratar cuestións relacionadas co pensamento, a arte ou a sociedade.

Nesta obra, Paula Carballeira afunda nas características, posibilidades e importancia da narración oral. Aínda que a autora comezase a escribir o texto antes de que estalara a crise sanitaria no 2020, ela terminou de construír a súa reflexión en medio da pandemia, o que a leva a facerse preguntas pertinentes ao respecto da presencialidade e a capacidade curativa do relato. Así, nun momento en que todos os espazos e posibilidades de encontro permaneceron pechados e foron impostas as medidas de distanciamento –o que marcou a crise do sector cultural- Carballeira enuncia:

“Continuaremos a contar, porque está em nós e porque é a maneira ancestral de enfrentarmos ao medo. (...) Contaremos a contar porque é a nossa maneira de sobreviver, nas memórias individuais e coletivas, a nossa maneira de existir e deixar constância da nossa passagem pelo mundo; de nos visibilizarmos (...) Continuaremos a contar para nos sentirmos menos sozinhas, menos sozinhos; para escutarmos e que nos escutem”.

Mais a autora non se mantén no ton de manifesto, nin no plano das metáforas. Tece o libro con pensamentos, citas, definicións e anécdotas, para facer patente as múltiples implicacións do acto de contar.

“A neta pequena daquela avó, como jogo, começou a ir ter com ela para a escutar. E a avó, milagrosamente, recuperou de todos os achaque que tinha. (...) as mãos da avó voltaram a debuxar no ar, a sua voz fez com que as cordas da garganta vibrassem, deixando a morte do outro lado da janela, tranquila, que acabasse de contar”.

E continuaremos a contar, lembra, sen dúbida algunha, á certa tradición de escrita teórica das artes escénicas. Falo daquela á que se adscriben autores como Peter Brook ou Yoshi Oida, quen teñen unha didáctica transmitida ás lectoras a través de experiencias persoais. No seu libro, Paula Carballeira escribe como quen escribe a un aprendiz, como unha mestra que comparte con agarimo e dilixencia os segredos da arte da narración oral. Así, aínda ser escrito na modernidade, o libro garda nas súas páxinas certo carácter artesanal e mítico.

CONTAR A CONCIENCIA

Sen ben a autora recorre a metáforas para resaltar os efectos que fan da profesión artística algo indispensable para a sociedade, non comete o erro de tantos outros autores que distancian a arte do mundo real, elevándoo por riba do mundo da moral. Pola contra, reitera a responsabilidade, o carácter ético, do feito de ter a palabra e enunciala fronte a un público.

“Contar força-nos a adotar uma postura. Por muito omnisciente que for, relativamente à estória, quem narra escolhe as palavras, o argumento, as inflexões na trama, a entonação, o ritmo, e isso reflete uma mensagem, um subtexto (....) A narração oral tem a capacidade de visibilizar o que se tenta ocultar, de mostrar, de dar voz a quem não a costuma ter”.

Así mesmo, Paula Carballeira enmarca a reflexión sobre a narración oral na época dixital e a importancia que ten nos procesos de recuperación da memoria histórica.

“Penso que a nossa sociedade promove o esquecemento. A velocidade da informação, o mal entendido aproveitamento do tempo em produzir para o consumo inmediato, a superficialidade dos conhecementos, a falta de consideração por tudo o que exija reflexão pausada (...) confluem numa desmemória coletiva que dificulta o nosso avanço”.

A autora entende a narración oral como un acto capaz de afrontar non só á desmemoria, senón tamén os discursos que carecen de perspectivas optimistas sobre o futuro. Ao final, no acto de contar, tanto polo encontro que require, como polos horizontes que abre o exercicio imaxinativo, invoca a capacidade de empatía das oíntes, capacidade necesaria para evitar caer en xeneralizacións e invisibilizacións das distintas comunidades que conforman a sociedade.

Así, E continuaremos a contar é un libro que propón xeitos de opoñerse a un Realismo capitalista presente en todas as distopías que nos fan crer que non hai futuro posible ao falarnos dun porvir dominado por totalitarismos e horizontes apocalípticos. Paula Carballeira propón outros xeitos de contar e, nese sentido, dignifica a profesión das narradoras e narradores orais ao lembrarnos que o seu labor é indispensable.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Feminismos
Andrea Proenza “Debemos aproximarnos a nuevos horizontes feministas en nuestra forma de amar”
‘Cartografías del deseo amoroso’ es el título de un ensayo intimista sobre chicas que quieren ser Bravo y buscan no solo el amor, sino un buen relato.
Literatura
Ensayo Qué (no) puede un cuerpo
Algunas novedades editoriales y tendencias audiovisuales sugieren retornos de modos de entender lo inhumano que fueron característicos de la neoliberal década de los 80.
Historia
Historia Miguel Martínez: “En Villalar, la izquierda arrancó los comuneros al franquismo”
Miguel Martínez, profesor de historia y literatura españolas en la Universidad de Chicago, analiza desde una óptica progresista la Edad Moderna, el momento histórico fetiche de las derechas españolistas.
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Alemania
Alemania Friedrich Merz es elegido canciller alemán por la gran coalición tras una jornada de suspense
El nuevo canciller alemán supera una votación extraordinaria tras un sonoro fracaso en su primer intento. Los conservadores gobernarán con el partido socialdemócrata.
Israel
Israel Netanyahu acelera los planes de ocupación total de una Gaza diezmada por el hambre
El ejército israelí quiere movilizar a 30.000 reservistas para una nueva expansión de la ofensiva sobre Gaza. Las organizaciones dependientes de la ONU alertan de la hambruna y las enfermedades en un enclave en el que escasea el agua potable.

Últimas

Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Madres organizadas contra los arrancamientos piden una reunión con Infancia
Pamela L.C. ve a su bebé dos horas a la semana después de que se lo retiraran dos días después de su nacimiento. Ella y otras madres han decidido organizarse para pedir medidas que frenen los arrancamientos.
Madrid
Madrid Sareb amenaza con desahuciar el centro social La Animosa, en Hortaleza
Los colectivos que participan del centro social okupado, y que han dado vida a este espacio durante los últimos cuatro años, convocan a defender su permanencia aunque se ha retrasado la fecha de desalojo hasta el 26 de mayo.
Opinión
Opinión España ya roza el 2,5% en gasto militar
Según el autor, investigador del Centre Delàs, el gasto militar real del Estado español será de 40.457 millones de euros y representará respecto al PIB el 2,48%. A esto se sumarán las inversiones comprometidas en programas de armamento.
Comunidad de Madrid
Universidad pública El alumnado de la UNED denuncia el “modelo antipedagógico” tras la supresión de tutorías presenciales
El proceso de eliminación de clases se remonta a 2008, aunque ha sido este año, con el nombramiento Claudia Sevilla como directora de centros asociados de Madrid, cuando el gobierno de Ayuso “ha pisado el acelerador”.
Opinión
Opinión El rentismo es racismo
La posición de las personas migrantes y racializadas en el conflicto del alquiler nos coloca como sujetos esenciales e imprescindibles en la lucha por la vivienda.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.