Medio rural
A insoportable sutileza do racismo no rural: contos e chufas como mecanismos de exclusión

Os medios masivos, o hermetismo das comunidades e os discursos herdados do franquismo son algúns dos factores que sistematizan a segregación das minorías.

migración galiza 3
Galicia tuvo un saldo migratorio negativo hasta 1983. Sara Guerrero Alfaro
17 jul 2020 23:24

Aínda até o día de hoxe, o rural gárdame dous segredos con extrema discreción: o proceso co que as novas se transmiten en cuestión de horas a toda a aldea sen necesidade de ningún aparello electrónico e a orixe mesma dos contos que, por máis absurdos que poidan ser, se propagan de todos os xeitos con especial seriedade. 

Nalgúns casos, este fenómeno pode ser de gran axuda como cando alguén precisa de algo ou hai algún perigo que pode ser evitado. Agora ben, tamén pode ser perigoso en si mesmo cando é usado como vehículo da difamación.  

A pandemia do COVID-19, como calquera acontecemento o fixera, ocasionou que se especulara, sospeitara e propagaran ideas falsas. Esta vez, sobre o contaxio do virus (era moita a veciñanza que lanzaba a súa roupa pola fiestra en canto chegaba a casa) e sobre quen o tiña. 

E unha das falsas vítimas, claro, tiña que ser o home chinés que leva o bazar da vila. O que me sorprendeu non foi só que se afirmara sen dúbida ningunha que o home tivera o virus só pola súa nacionalidade, senón toda a historia que se creou para soster o relato. Ao final, non sei até que punto o conto supuxo perdida de clientela ao bazar, ou se o usual racismo (disfrazado de burlas “amables”) tornou en comentarios máis directos ou nun evidente rexeitamento. Non hai que esquecer que o tipo de relatos que se xeran nunha sociedade expresan as súas idiosincrasias, valores e crenzas que, na convivencia pública cotiá, a miúdo mantéñense á marxe .  

CANDO O ALLEO CHEGA Á ALDEA 

O primeiro que me dixeron cando tomei a decisión de vir a vivir ao rural galego foi: a xente alí é moi conservadora. Mais as experiencias dos primeiros meses demostrábanme o contrario. Non escoitei comentarios de extrema dereita nin sentín que ninguén me violentase por vir de Latinoamérica. Ao contrario, a veciñanza tratábame con moitísima amabilidade. Agora ben, conforme foi avanzando o tempo, chamaron a miña atención certo tipo de comentarios como: “ese neno da televisión é negro pero é gracioso” (como se estiveran a facerlle un cumprido ao rapaz)  ou “os indios non teñen alma” (un comentario que data do tempo da colonia no século XV e que non pensara de escoitar nunca na miña vida). 

É evidente que o racismo non é algo intrínseco ao rural. Os comentarios no bar que critican as (imaxinarias) axudas económicas ás migrantes téñoos escoitado tanto na cidade como na miña aldea. Con todo, hai algunhas particularidades da expresión da xenofobia na Galiza labrega que vale a pena revisar. 

Para min, hai tres factores que propician o racismo no rural: a educación e os discursos aprendidos da ditadura franquista, os medios masivos de comunicación que reafirman prexuízos e homoxeneizan ás persoas migrantes, e o herméticas e pequenas que son as comunidades.  

Todo isto produce un grao de descoñecemento xeral con respecto a outras culturas que se enfronta cunha identidade cultural ben delimitada e compartida entre todas as persoas da vila. Así, cando as persoas que representan esas “outras” culturas aparecen nunha aldea onde toda a poboación é en certo sentido homoxénea, se lles acolle, si, pero con certa cautela xustificada co que se ten escoitado na televisión.  

Hai xa uns quince anos chegou a vivir na miña aldea Fabián, un home que migrou de Venezuela. Un dos primeiros traballos que atopou foi o de peixeiro ambulante. O outro día, falando do tema, contábame: “cando vendía peixe pasoume moitas veces que a xente notaba a miña cor de pel e tíñame medo. Algunhas persoas nin saían sequera da casa porque pensaban que lles ía roubar”.  

Alén desas experiencias, Fabián considera que, desde unha perspectiva máis xeral da súa experiencia migratoria, non se sentiu particularmente violentado, senón ao contrario, que a xente foi sempre moi amable con el.  

E xustamente alí recae unha dos aspectos máis complexos do racismo no medio rural. A xente non é hostil nin acostuma rexeitar a ninguén. A violencia nunca é directa, mais está alí. Porén, o racismo non se reduce só a ataques de odio. Hai outros xeitos cos que se fai manifesto.  

As implicacións dos contos 

Como na maioría dos territorios da península, hai un prexuízo enraizado na medula sobre as persoas xitanas. A desconfianza e o desagrado maniféstanse sempre que hai un encontro con esta poboación. Os adxectivos son sempre os mesmos (xente ladroa e preguiceira) e repítense tanto que terminan por transmitirse de xeración en xeración como se fixo desde hai séculos.  

Por exemplo, hai uns días un neno de menos de sete anos contábame sobre a súa visita ao río: lanzouse desde unhas rodas, divertiuse e comeu un bocadillo... e por algunha razón pareceulle pertinente comentarme con desgusto que todo fora ben excepto por “uns xitanos que estaban alí gritando e acaparando o espazo”. 

Eu como mexicana non teño ás miñas costas un prexuízo tan denigrante e acoutado como o da poboación xitana. Mais o que teño logrado identificar é que moitas veces a extrema amabilidade cara a min é en realidade unha tendencia a infantilizarme. 

Por unha banda, polos comentarios que teño escoitado do meu país, sei que predomina sobre el unha idea de carencia, falta de desenvolvemento e atraso xeral (tan só hai que mirar as novas recentes nos telexornais das cadeas televisivas privadas, as cales descontextualizaron e recortaron o discurso do presidente de México para deixalo como alguén tolo e parvo. Despois diso, a xente non paraba de sinalar o atraso do meu país de orixe e, por extensión, de meu pobo). 

A partir das historias que poden xurdir dos medios masivos, comezan a xerarse crenzas e sospeitas que fundamentan o racismo e perpetúan a redución identitaria.  

Non podo contar as veces nas que lle ten preguntado ao meu compañeiro polo seu sombreiro mexicano. Nin as que a xente fálanos imitando/esaxerando o noso sotaque (grazas, publicidade racista da salsa de tomate Orlando, pola súa contribución). No entanto, alén desas reproducións, calquera costume, expresión ou comentario que facemos relacionado con México é minimizado e, as veces, sinxelamente ignorado. O constante rexeitamento polo estraño e foráneo ocasionou que automaticamente suprimamos parte da nosa identidade cara á sociedade. Isto, que usualmente é aplaudido e confundido como unha ‘integración’ xeitosa, na realidade é un proceso de absorción cultural.  

Así e todo, non sucede o mesmo coas persoas migrantes que proceden de Alemaña ou Suíza, por exemplo. Ao final, o racismo é un proceso de opresión e poder orientado especificamente a certas sociedades. Secasí, sorprendeume atopar esas reaccións e actitudes con respecto a Latinoamérica. En particular porque xusto do rural saíron (si, cunha certa idea colonialista) cadeas migratorias cara ao continente americano. Supuxera que o feito de vivir alá axudaría a rachar cos imaxinarios que no entanto perduran. 

A PARADOXA 

“Sempre existiu quen di o típico ‘veñen (xs inmigrantes) a quitarnos o traballo’. E logo resulta que o di quen ten dous tíos en Brasil, un curmán en Venezuela e o avó en México. Eu sempre lles tapei a boca dicíndolles “Venezuela nunca lles dixo ‘non’ cando vós chegastes alá”. Aínda así, noto máis racismo e desprezo de cinco anos para aquí, a comparación de hai vinte. Téñoo escoitado moito da xente nova, de menos de 30 anos. Moitos racistas estaban agachados e agora saen á luz despois da aparición de VOX”, contabame Fabián con certo pesar. 

Nas eleccións deste mes, VOX tivo 41 votos no meu pequeno concello, ¡41! Se os medios de comunicación continúan a xerar contido que reforza ideas pexorativas sobre as persoas migrantes ou se non se levan acabo plans de integración ou sensibilización cara a migración (aínda nas zonas rurais onde as estranxeiras somos poucas mais si que existimos), as comunidades do campo non deixarán de ser herméticas e os prexuízos continuarán a pasarse en forma de contos de xeración en xeración e de casa en casa como se dunha tradición se tratara.  

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Racismo
Racismo Organizaciones antirracistas y de migrantes convocan concentración en València ante la escalada de agresiones
Los colectivos enmarcan la movilización en el día internacional contra el racismo y lo entrelazan con el día de las trabajadoras del hogar. Denuncian un aumento de la violencia institucional, simbólica y física.
Racismo
Día Internacional de la Eliminación de la Discriminación Racial Por un futuro sin racismo
El Día Internacional de la Eliminación de la Discriminación Racial conmemora una manifestación contra leyes racistas en Sudáfrica el 21 de marzo de 1960. Años después, el racismo sigue siendo un elemento central en las sociedades europeas y española.
Racismo
Racismo Para todas las personas, todos los derechos, todos los días
El 21 de marzo se celebra el Día Internacional de la Eliminación de la Discriminación Racial, fecha que se centra en la urgencia de combatir el racismo que a día de hoy se sigue viendo en sociedades, gobiernos y leyes.
#66904
6/8/2020 8:58

Artigo cheo de "lugares comúns", con algunha verdade tamén. Chamarlle racista ao anuncio de Orlando é, por un lado descoñecer o fenómeno da publicidade nos 80, e por outro un insulto ao pobo mexicano. Ninguén coñezo que pensara nel como nunha xeneralidade do pobo mexicano, se non mais ben como unha "marca de garantía" do ben feito.

0
0
#65532
18/7/2020 18:49

Maravilloso artículo, grazas!

6
1
#65499
18/7/2020 12:41

Non se pode xeralizar máis!

6
10
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Economía
En primera persona Instrucciones por si encuentras muerta a tu suegra
Todo el que está en el mundillo sabe que el sector funerario vive casi un duopolio de facto y lo máximo que se está dispuesto a hacer es poner una multa de vez en cuando. Cuando alguien llama a una, ni se imagina al entramado que está llamando.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Genocidio
Ayman Qwaider “A la gente se le pide una cantidad excesiva de dinero para poder salir de este campo de exterminio de Gaza”
Profesor especializado en educación en emergencia y educación inclusiva, Ayman Qwaider vive en Australia. Desde allí, intenta ayudar a su familia a salir de Gaza, mientras denuncia la ocupación israelí y la complicidad de la comunidad internacional.
Venga, circula
Venga, circula Un paso, luego otro
Llega un día en el que vemos con claridad algo que solíamos observar en los demás pero que nunca —prometíamos— nos sucedería a nosotros.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad ¿Qué tengo si me diagnostican Síndrome de Ovario Poliquístico?
Afecta a entre un 7 y un 13% de las mujeres en edad reproductiva, y el 70% están sin diagnosticar. Pero, ¿qué es el SOP y como podemos apaciguar sus síntomas?
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Ocupación israelí
Opinión Las palestinas también existen
La morbilidad femenina, el conjunto de enfermedades, factores de riesgo y motivos de consulta recurrentes en las mujeres que merecen una atención específica, tiene múltiples ejes de discriminación: no es lo mismo en Suecia que en Palestina.

Últimas

Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.
Más noticias
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.