Educación
(Des)aprender o Galego

Como se viviu e que repercusións tivo na vida das persoas a educación na ditadura? Unha breve disertación sobre o uso da lingua a partir de diferentes experiencias no ámbito rural.

Mujer rural
22 nov 2020 09:09

Era unha tarde da segunda feira cando Carmen saíu correndo cara á súa casa. Ese día non tivera que traballar así que puido ir á escola. Se fose un día normal, ficaría un pouco a xogar coas súas pequenas amizades, mais non era un día calquera. Apresurada, foi camiño arriba (por sorte a súa casa quedaba preto) e, ao chegar ao seu destino, abriu o portal. A súa familia estaba a esperar por ela para comer os xurelos con patacas que xa estaban dispostos na mesa. Sentou no seu lugar de sempre e aínda non terminara de tragar o primeiro bocado cando soubo que tiña que aproveitar o silencio recen creado:

—Nai, que día é hoxe?- preguntou con picardía.

—Segunda feira.

—Non, ho.- respondeulle Carmen-  Hoxe é lunes. A mestra ensinounos como se teñen que dicir os días da semana: lunes, martes, miércoles, jueves, viernes, sábado y domingo.

Todos deixaron de comer e miraron para ela cos ollos abertos. Tras uns segundos botáronse a rir.

—Ai, non. Vaime a dicir a túa mestra o que ben sei eu...!

Moito lle gusta a Carmen contarme esa historia para despois comentar, con orgullo, que a súa nai non mudou nunca o seu xeito de referirse aos días da semana.

Ríos de tinta levan corrido con respecto á educación durante a ditadura, ferramenta de imposición do castelán en detrimento da lingua galega. Os libros de texto desa época fican testemuñas. Mais como se viviu, o que pasaba nas casas e as repercusións que tivo na vida das persoas están nos xeitos de falar e na memoria da xente.

Primeiras leccións

Por unha banda, a implantación do castelán a través da educación non foi un proceso homoxéneo. Como ben deixa ver a historia de Carmen, as mudanzas non foron aceptadas por unha gran cantidade da xente. Esta tiña que escoller a lingua que mellor lle conviña para usala en cada determinado espazo ou situación. Ben que na escola ou nas institucións se tiña que falar castelán, na aldea, as comunidades do rural aínda falaban galego nos espazos íntimos e entre as leiras. Un pouco como ata hoxe.

Moito se ten reivindicado (e con razón) a xente que continuou falando a súa lingua materna por conviccións políticas explícitas. Mais non hai que esquecer que tamén hai certo grao de implicación política naquelas persoas que resistiron  falar castelán e, ao mesmo tempo, desmarcábanse de partidos e loitas. Despois de todo, o político excede ás normas, leis, colectivos e administracións; está sempre preto da vida, pois fai referencia ao tipo de acordos socias mediante os cales organizamos a nosa vida en común.

Ata o día de hoxe, se algún veciño da miña aldea comeza a falar en castelán, é sinalado do mesmo xeito que sucede á inversa noutros contextos: “Xa se cre un señor”, din nun ton de burla.

Estes reclamos sobreviviron á represión, á transición, ao paso das décadas. Se a cultura e a lingua son intrínsecas ao sentido de pertenza, os sinalamentos aos castelanfalantes no rural están vinculados a un estado de defensa fronte ás narrativas que non deixan de desprestixiar a unha cultura e os seus xeitos de vida. É dicir que, ao afirmar a súa identidade colectiva a través da lingua, describen os “outros” e, inevitablemente, demarcan fronteiras entre si para protexer, entre outras cousas, a súa dignidade.

O que se aprendeu

Carmen baixa a mirada cara ás súas mans. Sempre que falamos da lingua e da súa experiencia na escola da aldea, chegamos ao mesmo punto: “Eu non sei nin escribir nin ler o galego... como me gustaría saber escribir na miña propia lingua”, coméntame resignada, co corazón roto.

Tento de animala a aprender, mais ela sempre di: “Buah, é moi complicado, úsanse moitas cousas que non se usan no castelán”. E con esa frase pecha a conversa. Aínda así, cada día que sintoniza a TVG, le detidamente os titulares dos noticiarios. Mais non quere falar moito do tema. A súa inseguridade e bloqueo datan da ditadura. Hoxe, ademais, percibo certa vergoña. Para ela non é suficiente saber que non foi a súa culpa non aprender a ler e escribir en galego. Non pode evitar sentir certa distancia das súas raíces. Recoñece que lle quitaron algo, un dereito, un pracer, unha ferramenta, unha opción.

Escuela rural galicia

Como sucede en moitos outros escenarios de represión en que o sometemento se alonga bastante tempo,  a ditadura provocou a internalización do opresor e da opresión: unha parte da poboación oprimida desenvolveu certa admiración polos opresores e comezaron a imitalos ata esqueceren a súa identidade orixinaria e convertérense nos propios verdugos. Outra, no entanto, crea diferentes xeitos de resistencia para sobrevivir: preséntanse de xeito submiso e aparentan unha asimilación dos valores do opresor, mentres que na intimidade tratan de manter os seus propios principios.

Mais, que sucede cando a representación da submisión, esa ferramenta para sobrevivir, bota raíces que terminan alimentando as seguintes xeracións?

O que se ensina

No meu barrio, desde tempos ancestrais, os días de verán aprovéitanse baixo unha sombra en compañía da veciñanza. Carmen cóntame que nunha desas tardes, unha das miñas veciñas saíu da súa casa coa súa pequena filla. Reunida, a xente comezou a falarlle con cariño a rapaza. Mais a nai interrompeulles: “Non lle faledes en galego, non quero que o fale”.

Ela dicía que lle preocupaba que a nena non aprendese a falar ben o castelán, mais todos sabían que, na realidade, o que había detrás eran unha serie de prexuízos sociais con respecto ao tipo de persoas que falan galego.

Quizabes, para os proxenitores a decisión non necesariamente está relacionada cunha postura política conservadora. Quizabes pensan nela como un acto produto de amor: a nai non quería transmitirlle á súa filla os mesmos prexuízos e humillacións que ela recibiu na súa vida e ao non ensinarlle o galego pensa que lle quitaría obstáculos da súa vida. Mais iso non xustifica nin que lle neguen ao seus fillos o seu dereito de aprender a lingua galega nin que se tronce o futuro da mesma.

Con todo, como poder culpar a esa xente se nos massmedia non hai suficiente representación de galegofalantes e, pola contra, reitérase que os espazos da lingua galega se limitan á aldea, por un extremo, e á universidade polo outro?

É difícil atopar unha conclusión nunha historia que aínda se está a escribir. Como recuperar o patrimonio que se lle negou a todas as persoas como Carmen durante a ditadura? Como loitar contra unha maquinaria política que, a través de actos, discursos e medios de comunicación perpetúa os estereotipos da lingua galega? Falándoa. Sería o primeiro paso. Os demais, xa non os sei.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galego
Manifestación Miles de persoas enchen Compostela cun berro único en defensa da lingua galega
A plataforma Queremos Galego conseguiu aglutinar voces diversas da Galiza social, política e cultural para “parar a emerxencia lingüística” que sofre a lingua propia e así esixir á Xunta “un cambio de actitude”.
Galicia
Galicia Exámenes en castellano en la CRTVG: un retroceso histórico tras 40 años de consenso
La cadena que dirige Alfonso Sánchez-Izquierdo permite por primera vez elegir entre gallego y castellano en los exámenes de acceso, generando dudas sobre el futuro de la lengua gallega en los medios públicos de Galicia.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.
Violencia machista
Violencia machista Estadística del INE sobre violencia de género: disminuye un 5% en 2024 tras aumento histórico del 12% en 2023
En 2024 se registraron 34.684 mujeres víctimas de violencia de género correspondientes a los asuntos en los que se habían dictado medidas cautelares u órdenes de protección.

Últimas

Represión
València Activistas valencianos por el derecho a la vivienda enfrentan penas de cárcel y miles de euros en sanciones
El movimiento de lucha vecinal contra la turistificación y la especulación inmobiliaria de Caixers, así como en el proyecto de vivienda conocido como La Peseta, denuncian el hostigamiento represivo.
Más noticias
Madrid
Derecho a la vivienda Izquierda parlamentaria y organizaciones sociales reclaman medidas para acabar con el racismo inmobiliario
Una proposición no de ley ha sido registrada en el Congreso para solicitar al Gobierno que actúe contra las prácticas discriminatorias contra personas migrantes a la hora de acceder a una vivienda.
Música
Música E150, a mil por hora en este matadero
Vuelve, por cuatro noches, la zapatilla hardcore del mítico grupo catalán.
Reducción de jornada
Trabajo El Gobierno aprueba el proyecto de ley para reducir la jornada laboral a 37,5 horas
La norma pasará al Congreso donde no cuenta con los apoyos necesarios de todos los socios de Gobierno, por lo que la Ministra de Trabajo ha apelado a la responsabilidad del Partido Popular para que esta nueva jornada laboral salga adelante.
Ley de Extranjería
El Salto Radio El laberinto de la ley de extranjería y la ILP Regularización Ya
La abogada antirracista Florencia Brizuela y la escritora Vivi Alfonsín cuestionan la existencia de la Ley de Extranjería y analizamos en qué punto está la ILP que regularizaría a 500.000 personas.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.