Medio rural
Despois da odisea: retornar ao rural logo de emigrar

As aldeas están cheas de viaxantes que terminaron por retornar á súa terra. Velaquí unha recompilación de testemuñas que des-romantizan a morriña e a vida no rural ao mesmo tempo que evidencian as súas carencias.

España vacía
.
25 sep 2020 20:49

O rural eríxese, en toda a cultura mediática, como unha especie de emblema da pureza da “galeguidade”: o sacho, os mandilóns azuis, as botas de goma, os sombreiros sobre o cabelo canoso, as verzas e o caldo. Os símbolos constrúense como unha identidade antagónica ás cidades. Como se o rural galego mantivese o estado primixenio dun pobo a través dos séculos.  

Párodo

Saio a andar un pouco pola aldea e podo ver todos os elementos: alí hai un plantío de verzas, por alá está Marta sachando a horta co seu mandilón azul, nesa outra casa escoito que van salgar carne para facer caldo a fin de semana. Non sei que foi primeiro, se a idea ou a exacta filiación. Semellante escenario dá impresión de que se perdeu a conexión co mundo exterior, de que a vida aquí é allea á vida a alén de 20 quilómetros. 

Mais a veces pecho os ollos e penso que, no fondo, a miña parroquia podería ser a máis cosmopolita do mundo.  Eu veño de México, o meu veciño da dereita pasou toda a súa vida en Suíza, o da casa á esquerda, en Alemaña; María, en Costa Brava; Isolina, en Arxentina; Santiago, en Brasil; Francisco en Inglaterra; Antonio, en Portugal e Isolina, en Francia. 

Non hai casa algunha ao meu redor que non conte cun membro da familia que saiba o que hai detrás destas montañas. Todos volveron nalgún momento da súa historia. Publicamente, adxudícanlle o seu regreso á morriña e terminan o seu relato migratorio dicindo: “non hai nada como a terra”. 

Pero, ao igual que o rural é moito máis que patacas e barras de pan á porta todas as mañás, as historias de migración son moito máis complexas que saír, aforrar e retornar.  

Profecía  

O regreso estaba planeado na maioría dos proxectos de migración da miña aldea. Á fin e ao cabo, sei que pensar en non volver nunca ao teu país é unha aseveración tan contundente que é case imposible sequera imaxinala.  

Moitos dos meus veciños si seguiron o seu plan inicial ao pé da letra e en tres actos: aforraron o necesario, construíron a súa casa e regresaron cando podían xubilarse ou cando a súa nova residencia estaba lista para recibilos. 

Mais hai quen tornou e suspira desde entón. Quen volveu e non foi precisamente a morriña o que os trouxo de volta.  

Maribel regresou despois de vivir máis de trece anos en Barcelona. Marchou da aldea aos 24 anos, xusto despois de casar. A súa boca convértese en sorriso e a súa lingua sóltase cando lembra como camiñaba ao mercado todas as mañás, como mercaba revistas con novos patróns para calcetar, como pasaba as tardes no parque con seus fillos despois de ir por eles ao cole e como a miúdo saía toda a familia a pasear. Tamén lembra cando as cousas ían ben e ela máis o seu marido puideron abrir o seu propio bar. Cóntame as aventuras que viviu como cociñeira do mesmo, como a vez que había unha fuga de gas e se desmaiou, ou aquela vez na que apareceu un rato e o seu axudante cazouna cun garfo.  

Maribel, como moitas outras mulleres, volveu á aldea porque, a pesar de contar con varios irmáns, era a ela a quen lle correspondía coidar a súa nai. Deixou o seu bar, a súa rutina, os seus parques e retornou á aldea na que, aínda despois de falecida a súa nai, a súa rutina consiste en completar quefaceres e mirar a televisión. Arrombadas quedaron incluso as ducias de revistas que unha vez encarnaron o seu ánimo por crear. Cando recorda Barcelona, acostuma comentar: “se puidese, quedaba alá. Gustábame tanto...” 

A unhas casas da de Maribel, vive Paloma. Distraída e alegre, fai percorridos diarios por toda a aldea. Levántase co sol para saír e procura estar a maior parte do día fora da súa maxestosa casa onde se respira a ausencia. A súa mirada muda cando lle pregunto sobre a súa estancia en Alemaña, onde viviu sete anos. Gústalle contar a súa historia, como vivían nun piso varios inmigrantes en condicións moi precarias e como tiña que lavar a roupa cunha táboa de madeira apoiada na bañeira. Dime tamén con orgullo que alá nunca tomou un café nun bar, é dicir: que nunca fixo un gasto por puro pracer, senón que aforrou absolutamente todo o diñeiro que gañou limpando oficinas ou atendendo unha cafetería detrás dun mostrador repleto de sándwiches

Ela tornou porque o corpo do seu fillo de dous anos non soportaba o frío invernal de Hamburgo. Empacaron o pouco que tiñan e regresaron á aldea. Ao pouco tempo enviuvou e, eventualmente, o seu fillo emigrou á cidade. Sobre a súa estancia en Hamburgo, Paloma di que foi a mellor época da súa vida, a pesar da precariedade. 

Os roles de coidados adxudicados ás mulleres non representan, nin para Paloma nin para Maribel, unha tensión que se contrapoña aos seus desexos directamente: “Non me arrepinto de ter volto para coidar a miña nai. Eu volvería a facelo.”, cóntame Maribel convencida e con enteireza, mais, ao mesmo tempo, deixa escapar unha mirada triste, case imperceptible, de resignación. Como quen acepta o seu fado. 

Destino 

Adelina ten o humor máis agudo e áxil de toda a aldea. A rapidez do seu pensamento sorpréndeme sempre que falo con ela. Penso que, se tivese a oportunidade de estudar, sería a mellor escritora e humorista de Galicia. Gústalle beber. Só falar de Mallorca faille recuperar a lucidez.  

“Non hai sitio máis bonito. Estiven tamén en Tarragona, mais non ten comparación. Pasaba medio ano alá desde 18 até os 24 anos. Traballaba nun restaurante. Ti sabías que á cervexa alá se lle di “birra”? Ao principio eu non entendía moito, pero logo si. Os fins de semana iamos á praia…  Foron os mellores anos da miña vida. Era moi feliz. Se fose por min, eu quedaría alá, non regresaba”.  

Ao igual que Adelina, Maribel e Paloma, varias persoas camiñan pola aldea, levan o gando ou sachan a horta pensando noutros lugares, suspirando por outros tempos que se cadra terminaron idealizados pola delicadeza da memoria.   

Amar a súa terra pero desexar non volver a ela non representa tensión algunha. É algo co que se aprendeu a vivir. Como quen xa coñecía o presaxio desde o principio. 

Anagnórise 

A pesar de que os tempos da fame pasaron, de que agora se poida vivir en boas condicións e cobrar  xubilación sen ter que saír dos concellos, a vida no campo galego sigue xerando frases que advirten aos novos poboadores: “aquí non hai futuro”. 

Fálase moito sobre como o rural galego non ofrece as condicións nin os servizos suficientes para atraer ou manter á mocidade. Mais as condicións tamén son insostibles para a poboación máis vella.  

A tranquilidade, as vistas, as hortas, o monte son algúns dos factores que se enaltecen cando se fala da vida no rural: “diso non hai nas cidades”. E é verdade. Mais os suspiros nostálxicos que inundan a miña aldea demostran que a tranquilidade, as vistas, as hortas e o monte non son suficientes.  

Cada vez que alguén, como se fose parte dun coro, me di: “eu non regresaba”, denúnciase que fan falta opcións para conectar as aldeas co mundo exterior.  

Eu non regresaba: sen coche non podo saír de aquí. 

Eu non regresaba: as ambulancias pérdense polas estradas e tardan dúas horas en chegar.

Eu non regresaba: o inverno enteiro pásase na cociña. 

Eu non regresaba: non hai traballo. 

Eu non regresaba: quero ir á farmacia sen ter que depender do coche de ninguén. 

Eu non regresaba: quero levar ás rapazas ao cine. 

Eu non regresaba: quero coñecer a outras persoas. 

Eu non regresaba: sei que hai máis que isto.  

As comunidades rurais están vivas. Catalogalas en ideas é, quizais, o que as mantén nun estado hermético. Brindar servizos que permitan que as súas habitantes tiñamos máis opcións (laborais, educativas, culturais e de transporte, por exemplo) en ningún momento supoñería sacrificar unha cultura, senón darlle outro alento. É unha cuestión de dignidade.

Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Migración
Estados Unidos Más de 10 días de huelga de hambre en un centro de detención para migrantes en Estados Unidos
229 inmigrantes detenidos dentro del Centro de Detención del Noroeste, en Tacoma (Washington), continúan en huelga de hambre como respuesta a la muerte del trinitense Charles Leo Daniel por razones desconocidas.
Migración
Hibai Arbide “Las estrategias de manipulación esparcen muchas versiones diferentes para diluir la veracidad”
Periodista, abogado y activista, Hibai Arbide comparte su lectura de la actual situación política en Grecia y el papel de los medios de comunicación en un contexto de creciente deslegitimación del periodismo.
Migración
Frontera Sur Llamando a la Europa fortaleza: “Queremos protección”
El desamparo espera a quienes consiguen llegar a Europa, tras sortear sus blindadas fronteras, en una Europa que avanza hacia la normalización de su vertiente más restrictiva, a través del Pacto Europeo de Migración y Asilo.
Sobre o blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas as entradas
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Poesía
Poesía La generación beat sigue latiendo
La generación beat es la del ritmo, del golpe, la de superar, la del latido en el papel y fuera de él. La del sentimiento desgarrador que sale del individuo, pero llega a la sociedad.
Literatura
Literatura ‘La santita’ de Mafe Moscoso: para escribir sobre el fin del mundo
‘La santita’, libro de relatos de Mafe Moscoso, es el método pero también es el fin: pone a convivir lo precolonial con las formas de nuestro presente ultracapitalista, ultramuerte, sin exclusiones ni jerarquías.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.

Últimas

Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Más noticias
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.
Sidecar
Sidecar Soluciones bonapartistas
Las turbulencias en el seno de los dos partidos estadounidenses dominantes refleja el problema más amplio de un sistema capitalista cada vez menos capaz de proporcionar ganancias materiales a la clase trabajadora.
Memoria histórica
Memoria histórica Las nuevas leyes de memoria histórica recuperan la “concordia” franquista
La ofensiva legislativa de gobiernos autonómicos como el de Castilla y León y el País Valencià, adoptan un enfoque revisionista que amenaza los avances en el reconocimiento memorialista.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.