O prelo
Contra os estereotipos das mulleres inmigrantes, a integración sociolingüística

Alén do fenómeno histórico da emigración, pouco se fala do tránsito migratorio na Galiza. Porén, a maioría de información que chegamos a atopar redúcese a resultados estatísticos que reflicten cantas persoas nadas no estranxeiro viven no territorio galego, en que traballan, onde viven... 

Podería chegar a ser contraproducente que a información máis á man sobre as persoas inmigradas sexa aquela na que o colectivo se reduce a números. Sobre todo porque non hai comunidade máis homoxeneizada e estereotipada nos medios de comunicación que esta. 

Precísanse máis achegas ao tema nas que as inmigrantes deixen de ser cifras, coas que poidamos coñecer as historias para facer unha análise profunda e próxima á realidade, que sexan realmente útiles no momento de crear políticas de integración. 

Muller inmigrante, lingua e sociedade enmárcase nesa liña de traballo: o libro, publicado no ano 2017 pola Editorial Galaxia, concentra unha serie de ensaios produto de investigacións con perspectiva de xénero sobre a incorporación social e lingüística das mulleres inmigrantes que residen en territorio galego.  

Esta publicación xorde como un resultado do proxecto de investigación Muller inmigrante, lingua e sociedade: Novas perspectivas para a integración, que nace no 2014 cunha perspectiva intercultural. As investigadoras do proxecto, que son as autoras do libro en cuestión, na súa maioría pertencen ao persoal docente da Universidade de Vigo e da Universidade da Coruña. As contribucións que compoñen o libro fixéronse desde distintas disciplinas como a sociolingüística, socioloxía e demografía.   

A LINGUA, A IDENTIDADE 

Muller inmigrante, lingua e sociedade logra facer un retrato amplo e complexo sobre a realidade que atopan as mulleres estranxeiras que se asentan na Galiza. No libro podemos ler sobre o estado das políticas en materia de migración, os campos de acción e os obstáculos aos que se enfrontan as ONG’s e as asociacións de migrantes, o papel das linguas de orixe,  a integración da lingua galega, as problemáticas que as mulleres inmigradas enfrontan no proceso de asentamento... 

Un dos grandes acertos da investigación que deu pé ao libro, foi o método cualitativo que as investigadoras empregaron para obter a información necesaria para o seu estudo e análises. En total, realizáronse sesenta e catro entrevistas a mulleres nadas en Asia, África, América e Europa, complementadas con vinte e nove entrevistas a integrantes de ONG’s e de asociacións de inmigrantes.  

O libro busca contribuír ao debate sobre a integración social, lingüística e cultural das mulleres inmigrantes no contexto galego. Debate necesario no marco da perspectiva etnocentrista coas que as sociedades receptoras en Europa tenden a minimizar as linguas e as culturas das inmigrantes.  

“As políticas de integración en numerosas sociedades receptoras, como a galega, enmárcanse nunha ideoloxía asimilacionista e de absorción da diversidade, pola que se minimizan as achegas doutras culturas. (...) Unha integración satisfactoria -e coherente cunha sociedade diversa- acadaríase mudando a asimilación pola interacción en condicións semellantes”. 

Así, o libro abre cun primeiro capítulo a cargo da profesora Antía Pérez no que fai unha análise demográfica do territorio galego e amosa como a inmigración ten axudado a regular e aliviar o déficit de poboación e as súas  posibles consecuencias sociais e económicas.  

Este efecto benéfico da migración sobre a sociedade galega (e en xeral sobre a maioría dos países da Unión Europea) é sistematicamente invisibilizado por discursos políticos que constrúen unha representación unilateral dos inmigrantes como “os portadores de malas novas, os representantes da exclusión, aqueles aos que temer porque representan xustamente a posición social que produce pánico moral na clase media (desclasada) occidental”.  

Esta narrativa que continúa xerar prexuízos que simplifican a subxectividade migrante é complementada por os recortes dos fondos destinados aos estranxeiros. O Fondo para a integración, acollida e reforzo educativo das persoas inmigrantes, que no ano 2011 tivo unha partida de 67 millóns de euros, foi suspendido ao ano seguinte. 

A partir das entrevistas realizadas a integrantes de ONG’s e asociacións de inmigrantes, Iria Vázquez Silva descubre que na realidade, “son os fondos comunitarios os que sosteñen a política específica de atención á poboación inmigrante tanto a nivel galego como no conxunto do Estado español” , e afirma que os recortes “revelan que, desde sempre, as administracións consideraron á poboación inmigrante unicamente como man de obra, en non na súa calidade de cidadáns, o que explica a falta de coherencia e constancia nos programas de integración dos dereitos himnos de persoas e colectivos máis vulnerables dos últimos anos”. 

Na segunda parte do libro, a maioría de ensaios céntranse en indagar a situación sociolingüística das mulleres inmigrantes, partindo da concepción da lingua coma “unha forma de construción e negociación da identidade”. 

Por unha banda, as entrevistas revelaron que “as persoas estranxeiras, ao chegar a Galicia, absorben os prexuízos lingüísticos sobre o galego existentes na sociedade, o que provoca a consideración do español como unha lingua de prestixio”.  

Muller inmigrante, lingua e sociedade fai fincapé no problema da ideoloxía lingüística xeneralizada no Estado español que “enxalza unha variedade da lingua española ‘auténtica’ ou ‘estándar’. Nun marco histórico, político e económico concreto de discriminación lingüística cara a falantes de variedades estigmatizadas no imaxinario social que evidencian o seu afastamento da “lingua orixinal”.  

Así, o libro deixa manifesto que “a discriminación lingüística é, en realidade, un indicador dunha discriminación social xeneralizada”, un apunte pertinente sobre unha cuestión que aínda até o día de hoxe está invsibilizada e, en certos contextos, negada. 

A INTEGRACIÓN CON PERSPECTIVA DE XÉNERO  

A vella tradición dos estudos sociolóxicos e antropolóxicos de ver aos suxeitos de estudo como iso “outro” que serve para estudar, aínda está arraigada en moitas das perspectivas das investigacións académicas. As autoras de Muller inmigrante, lingua e sociedade desvincúlanse dese xeito de traballar  e encárganse de presentar ás mulleres inmigrantes como suxeitas capaces con vontade e desexos propios.  

Este foco confronta unha vez máis á imaxe unilateral da subxectividade migrante e resulta alentador, sobre todo nos capítulos que se aproximan ás asociacións de inmigrantes na Galiza que traballan arduamente por o mantemento cultural e lingüístico coma unha actitude de resistencia.  

“De todos os xeito, constrúese unha identidade imaxinada –europea, española, ou incluso galega- en contraste coa alteridade foránea, descoñecida, e estraña. Neste capitulo, queremos aplicar unha mirada feminista para entender o papel das propias mulleres inmigradas no desenvolvemento deste proceso.”  

A perspectiva feminista neste libro nótase, como xa foi apuntado, no xeito de traballar e aproximarse ás mulleres entrevistadas: traballar a partir das subxectividades, respectalas e coidalas é un dos grandes aportes que deixou a teoría feminista. Mais, sobre todo, os estudos de xénero fan a súa aparición na análise da información cara aos últimos tres capítulos do libro onde se presentan os casos das mulleres latinoamericanas, marroquís e magrebís. 

“A categoría ‘muller’ está influída por outras categorías identitarias, como a situación étnica, de clase, ou outras. Dende a perspectiva occidental estas categorías tenden a ser obviadas, o que leva a construír unha imaxe estereotipada da ‘muller inmigrante’ fronte a outra -tamén estereotipada- da “muller occidental”. A primeira caracterízase como pobre, ignorante, tradicional, submisa; a segunda como ilustrada, moderna, con controlo sobre o seu corpo , e con liberdade de decisión.” 

Ler sobre a situación das mulleres magrebís, marroquís, latinoamericanas, ter acceso as entrevistas, as súas palabras abre a mente a contextos e culturas que doutra maneira son mantidas nas sombras e segregadas pola falta de recursos e políticas de integración realmente efectivas. Estes focos centrados en deshomoxeneizar ás mulleres migrantes abren á porta a empatía e poden ser unha base desde a cal reflexionar sobre os xeitos de relacionarnos interculturalmente. 

Cara ao futuro 

Muller inmigrante, lingua e sociedade é sen dubida un aporte fundamental e necesario que sinala e expoñe erros e irregularidades das políticas de integración ao cargo dos gobernos. Ao mesmo tempo, poñe en evidencia a relevancia, as vantaxes e as oportunidades que abrirían estas políticas para o benestar das persoas migrantes e a sociedade en xeral.   

“É necesario desenvolver políticas e prácticas interculturais que recoñezan a diversidade en todas as súas manifestacións, combatan activamente os prexuízos e as discriminación, e eliminen os discursos e actitudes populistas e xenófobos no espazo público.  

Se precisa da mediación intercultural non só para superar as barreiras idiomáticas que poidan existir, senón, sobre todo, para resolver os choques culturais que se poidan producir e camiñar así cara ao achegamento e entendemento”. 

Aínda que os ensaios que compoñen o libro están redactados cunha escritura  académica, a lectura non é excluínte. Ao final, vale a pena ler este texto para reafirmar que a interacción e o recoñecemento das culturas é sempre un exercicio que se fai en dobre sentido, non é unha responsabilidade unidireccional, senón que inclúe a toda a cidadanía que habita en contextos interculturais.