Medio rural
Ir ao médico ou non se decatar de nada: cando o prexuízo fai mal á saúde

A desatención médica nos ámbitos rurais é un feito que leva afectando á poboación da península desde hai tempo. Tan só hai uns meses, na comunidade de Castilla e León xurdiu o Colectivo por una Sanidad Rural Digna, o cal se manifestou tras a desaparición de varios consultorios e a redución de servizos básicos nas zonas labregas. Na Galiza, o pobo de Mondariz tivo que protestar por sete meses para que Sergas anunciase que a atención pediátrica (da que tamén se beneficia o Concello de Covelo) se renovaría.

A relación entre a poboación rural e o sistema de sanitario conta con algunhas particularidades que merecen ser revisadas en pos dunha melloría nas políticas sanitarias destes territorios.

Agora ben, aínda que este texto non se pretende centrar, como noutras ocasións, en sinalar as manifestacións do machismo na vida no rural, non é posible pasar por alto a súa implicación nos servizos sanitarios.

Síntoma/o machismo

Se algo de bo ten a estendida e cotiá gabanza do traballo físico no campo, é que acostuma manter activa a mente e o corpo daquela xente xubilada. Porén, é común que esta loanza termine por se converter nun valor moral que desprestixia a aquelas persoas que viven nunha aldea e non traballan a terra nin se adican aos animais. A reafirmación da identidade a través do traballo pode chegar até tal grao que os días de descanso son impensables e o corpo termina por se concibir, antes que ren, nunha ferramenta, algo que hai que usar e gastar até que aguante.

Isto, xunto cunha masculinidade que se constrúe ignorando/soportando/calando a dor e desestimando os coidados corporais –"que acostuma ser aspectos dos que se ocupan as mulleres”-, obstaculiza unha relación sensible co propio corpo. Unha das maiores consecuencias desta mestura nas subxectividades masculinas é o corrente hábito de non ir ao médico até que os síntomas e dores non poden ignorarse máis.

Quizabes isto está detrás do feito de que cada vez que un home asiste ao centro de saúde, a causa da súa visita acostuma ser tomada con máis seriedade. Lola Ferreiro Díaz, nun texto sobre a violencia machista que sofren as mulleres na atención médica, apunta que 25 por cento dos casos polos que as mulleres acoden ao médico son catalogados como psicosomáticos na primeira consulta. Este prexuízo ocasiona que ás mulleres se lles receiten psicofármacos con moita más frecuencia que aos homes.

Mais, no rural, ao prexuízo de xénero súmaselle certo ideario urbanita sobre a subxectividade das persoas que viven no rural.

Diagnóstico/A estigmatización de vivir no rural

Cando se chega a certa idade, as citas médicas forman parte da contiandade. Na miña aldea, é común que as veciñas se visiten unhas ás outras e se compartan as súas doenzas, que se relaten o que lles dixo o(a) doutor(a), que conten que estudos médicos lles fixeron e que lles receitaron...

É por estas conversas que sei o tipo de relación que acostuman ter co persoal médico. Flora, unha das miñas veciñas, leva máis dun ano cunha dor no ventre. Ten pasado por múltiples análises e toma unha cantidade incrible de pílulas. Mais, cando lle pregunto polo seu diagnóstico, Flora mira ó chan e sobe os ombreiros: “O médico non me explica nada. Sempre lle pregunto, mais sempre se enfada e me di as cousas de mala maneira e nunca me explica a causa das doenzas nin me comenta canto tempo vai durar o tratamento".

A actitude hermética de  parte do persoal médico repítese nas historias unha e outra vez. Podería pensarse que esta repetición, na realidade, se debe ao feito de que no centro de saúde só hai dous doutores para atender a toda a poboación do concello e que case toda a veciñanza comparte médico. Máis historias como as de Flora hainas en demasía e algunhas falan de experiencias que sucederon décadas atrás.

Como pode supoñerse, tamén é común escoitar que aos/ás pacientes non se lles informa para que son as medicinas que se lles receitan. Polo que ouvira, é coma se o persoal médico dese por sentado que a xente maior –e non tan maior- que vive no rural non fose a entender nin o diagnóstico nin o funcionamento dos fármacos.

Mais, ao negarlles unha explicación, se lles nega información á que teñen dereito e torce o vínculo que cada quen pode manter co seu propio corpo. Así, a relación  doutor/a-paciente, constrúese dun xeito xerárquico no que hai quen ten a información e decide unilateralmente o tratamento ao que se someterá a outra persoa. Como se a doente non tivese dereito a decidir nin saber o que lles sucede nin o que van a consumir.

Este tipo de relacións acostuman ser aceptadas polas miñas veciñas, que o viven con resignación. Despois de tanto tempo de cargar con certa estigmatización, sucumbiron a ela. “É xente estudada e eu, de todos os xeitos, non entendo ben desas cousas”.

Mais é contraproducente que o propio persoal médico dos medios rurais, traballe e se relacione influenciado por estes prexuízos sobre o rural e a súa poboación. Porque é por estes estereotipos que moitas veces non se escoita ás/aos pacientes.

Hai uns meses, Alejandro foi ao doutor porque tiña unha febre altísima. Explicoulle ao médico que lle doía a barriga, que sentía náusea e que tamén tiña dor nunha perna desde hai tempo. Ao cabo de quince minutos saíu de urxencias con medicamentos contra a intoxicación alimentaria.

Ao cabo de dous días volveu a atoparse mal e foi outra vez a urxencias, onde, sen sequera escoitaren o que Alejandro tiña que dicir, cun ton canso, dixéronlle: “Señor, tiene que ser paciente. Quédese en casa. Aún no le hace efecto la medicina.”

Alejandro seguía con febre e doente da perna ao cabo doutros dous días. Tivo a sorte de que unha veciña coñecía un médico. Esta quitoulle unha foto á perna e o médico respondeu que tiña que ir ao hospital, que tiña unha trombose que estaba a estenderse.

Os diagnósticos errados son sumamente comúns nas historias médicas que lles ouzo ás miñas veciñas. Os médicos avezan subestimar as dores e receitan pílulas contra a gripe cando o que a doente tiña era tan grave que o que en realidade precisaba era un transplante de pulmón. A frecuencia destes diagnósticos fai pensar que, máis que erros humanos, son erros ocasionados por certos prexuízos sobre a xente do rural á que non se lle escoita.

Contraindicacións

O que se di, como se di ou o que non se di, importa. E pode ser perigoso. Os prexuízos poñen en risco as vidas da xente que viven no rural. O ton autoritario, paternalista co que se infantiliza á poboación labrega, ademais, transcende o ámbito médico. Reforza e perpetúa relacións de subordinación e inciden directamente na autoestima das persoas.

As actitudes derrotistas e resignadas que poden crearse como consecuencia deste xeito de se relacionaren con certos profesionais (como poden ser os avogados, mestres, banqueiros, políticos...) calan até o punto en que se pode chegar a pensar que ese lugar subordinado é o que lles corresponde, como se ao final fose a súa culpa ou o seu fado por non estudar e quedar na aldea. Hai algo máis perigoso que iso?