AGANTRO
De movementos de rebeldía e fronteiras

A liberdade de movemento dos privilexiados fronte a inmobilidade das 'outras' é unha peza decisiva na xénese e a reprodución da desigualdade no mundo.

Asociación Galega de Antropoloxía Social e Cultural (Agantro)

30 sep 2020 10:34

“Emigrer constitue objectivement (c’est-à-dire, à l’insu de tous les partenaires et indépendemment de leur volonté) un acte, à n’en pas douter, politique”

- Abdelmalek Sayad-

As fronteiras son ese animal mitolóxico que se manifesta na ruptura dos lugares e as humanidades que conteñen. A sustancia elemental para a edificación de diferenzas, a fronteira  institúe propios e alleos, cidadáns suxeitos de dereito e estranxeiros (estraños)  excluídos deles.

A fronteira é un feito multifacético, de personalidade vaga, cambiante, contraditoria. Nela superpóñense e recréanse moitas fronteiras, ideolóxicas, xeográficas, históricas, políticas, económicas, culturais, raciais, que case nunca ditan pero que se precisan mutuamente. A fronteira é o sitio imaxinado que adquire materialidade ou se evapora segundo o momento e as circunstancias. É un artificio humano que abrangue significados distintos e xeralmente opostos para quen as habita dun ou doutro lado.

A fronteira cría novas identidades, mantén vivas ou transforma as vellas, ou condénaas a morte, ás veces en sentido figurado, outras en sentido literal.  Privativa duns para salvagarda doutros, a fronteira ocupa moito máis do que o mero espazo polo que se estenden os muros e se esparexen os aramados. Desde os discursos pronunciados nos parlamentos ás conversacións nas colas do INEM, a fronteira está en todas partes; mesmo sen invocala explicitamente, a fronteira ocúpanos por completo, percorre a nosa subxectividade e dálle forma.

A fronteira cría novas identidades, mantén vivas ou transforma as vellas, ou condénaas a morte, ás veces en sentido figurado, outras en sentido literal.

A fronteira tal e como a coñecemos, do mesmo xeito que o estado-nacional ao que rodea, é un invento recente. Produto da historia convulsa que a foi esculpindo, as funcións que leva a cabo hoxe en día a fronteira son unha resposta a esa historia. Unha revista rápida ao pasado descóbrenos unha pauta subxacente á propagación capitalista: a expansión das fronteiras e o consecuente dislocamento dos seres humanos polo mundo. Desde o valado dos commons ingleses no s.  XVI á fixación dos límites territoriais dos estados modernos de Europa coa Paz de Westfalia, e desde 1492 en diante co caprichoso trazado dos termos imperiais occidentais en América, Asia e África, que logo derivarían na fronteiras nacionais dos estados postcoloniais; cada vez que a historia asiste a un momento de acumulación de capital, as fronteiras multiplícanse, amplifícanse e intensifícanse.

A fronteira é o instrumento chave da reprodución do sistema capitalista. A través da fronteira xestiónase e organízase a forza de traballo a escala global e tamén dentro dos territorios nacionais. A fronteira é o cribo dos estados, nela sepáranse e escóllense de entre os continxentes poboacionais desprazados polos Programas de Axuste Estrutural, a aquelas persoas catalogadas como man de obra 'axeitada' para a realización de certas tarefas. É o mecanismo por medio do que se orquestra o transvasamento de traballadores baratos desde as zonas empobrecidas (pola forza) da Terra, cara aos centros neurálxicos da globalización.

As fronteira non xorden por azar, alguén as colocou onde están para baixar sempre os rendementos do traballo e incrementar os do capital. Ao ritmo que marcan as necesidades dos mercados, atraen ou expulsan man de obra para ser empregada nos traballos sucios que ninguén quere en tempo de bonanza, crea lóxicas de competencia entre pobres que son incapaces de recoñecerse como iguais polo artificio da raza, mentres reduce os costes do despedimento de todas, do prezo por hora de todas. E cando considera que aínda non abonda a fronteira dislócase e leva a empresa lonxe en busca doutras pobres ás que fragmentar. “Divide e vencerás”. A fronteira institúe subclases no proletariado, converte ás explotadas deste lado da raia en explotadores das explotadas do outro lado, e se as cousas se poñen moi feas sempre aparece un Abascal, unha LePen, un Salvini, un Trump, para expiar os pecados dos amos nos corpos migrantes que, nunha nova versión do último contra o penúltimo, encarnan o inimigo interno, os novos xudeus.

As fronteira non xorden por azar, alguén as colocou onde están para baixar sempre os rendementos do traballo e incrementar os do capital.

O procedemento de clivaxe que se opera nas fronteiras é artellado ao redor da invención de identidades ás que se adxudican calidades definidas como desexables ou indesexables nos imaxinarios colectivos das sociedades receptoras dos fluxos migratorios. Co instrumento da fronteira, as nacións aplican normas de segregación interna que, insostibles desde o paradigma ético dos Dereitos Humanos debido ao seu carácter radicalmente sexista e racista, son inseridos na nosa cotidianidade por medio da política migratoria.

A fronteira instaura así apartheids sutís, ao clasificar o conxunto dos habitantes dos estados en función de atributos de xénero, raza (chamada agora de `diferenzas culturais´ ou de nacionalidade) e clase. Dita catalogación, implementada desde o sistema lexislativo-administrativo mediante a concesión de status de dereito diverxentes, permite lexitimar a desigualdade social e situar aos ‘autóctonos’ en posición de vantaxe aparente con respecto ás ‘alóctonas’.

A carta de cidadanía, o pasaporte, os permisos de residencia e de traballo e outros dispositivos fronteirizos dan soporte físico ao 'nós' contra o 'elas'. É a través deles que se facilita a instalación regular de uns mentres se obstaculiza a de outras. Nunha proposición tramposa o réxime tautolóxico da fronteira produce persoas ilegais. As leis de inmigración do Estado Español son neste sentido unha versión edulcorada das Leis de Indias, unha reformulación tácita das liñas abismais de De Sousa Santos que volven dividir a humanidade en seres e non-seres. Os dereitos políticos e civís e as liberdades dos cidadáns son edificados sobre a extirpación dos mesmos ás non-cidadás.

A carta de cidadanía, o pasaporte, os permisos de residencia e de traballo e outros dispositivos fronteirizos dan soporte físico ao 'nós' contra o 'elas'. É a través deles que se facilita a instalación regular de uns mentres se obstaculiza a de outras.

É na denegación da cidadanía que se fabrica a condición de subhumanidade das outras migrantes, pero nela ábrese tamén a porta á subhumanización de todas. Se manter a certo número de mulleres en situación de irregularidade resulta un negocio rendible para os mercados e os estados, que o é; a 'ilegalidade' é antes de nada unha estratexia eficiente de disciplinamento da vida e antes ou despois acaba por comprometernos a todas.

Afortunadamente, por esa inclinación fatal das masas á rebelión, por esa fixación obsesiva que senten pola supervivencia, a fronteira escapa ao control absoluto de ninguén. A pesar das forzas hexemónicas que se cinguen sobre ela, a fronteira é incorporada, executada e sublevada polas persoas inesperadas que tódolos días a atravesan en cada dirección, en calquera sentido. Así, as canles habilitadas para o paso duns poucos individuos desexados son ocupados, reivindicados por unha maioría á que nunca se pregunta polos seus desexos.

O mundo non constitúe un espazo aberto. Fracturado por demarcacións que confinan, adscriben e fixan ás xentes en posicións e lugares concretos, só unha minoría excepcional semella ostentar o dereito ao libre tránsito. Para eles as liñas que coartan os desprazamentos de case todas non limitan, non prohiben, non exclúen; emerxen en consecuencia dúas categorías antitéticas de persoas segundo as súas posibilidades de mobilidade.

Turistas e migrantes son as figuras icónicas desta orde transnacional das cousas que se estrutura e estende a ambos os dous lados das fronteiras que abren e pechan o camiño segundo de quen se trate. Os primeiros, cidadáns claros do Norte, incorporan o privilexio do movemento; as segundas, unha colectividade grande e diversa do Sur coloreada en múltiples tonalidades, sen moito máis en común que a súa subalternadidade revelada nas restricións que vixían os seus pasos.

A liberdade de movemento dos privilexiados fronte a inmobilidade das 'outras' é unha peza decisiva na xénese e a reprodución da desigualdade no mundo. Pero coas fronteiras acaba por pasar o que coas palabras, as mulleres e os homes dispútanas, altéranas e úsanas de acordo aos seus propios criterios, os cales adoitan diferir dos fins conforme aos que foran definidas. A resignificación que as migrantes fan dos mecanismos de fronteira imaxinados e deseñados no centro para circunscribir a periferia e aos seres que a habitan, é un xesto conmovedor de defensa da humanidade de todas. Ao utilizar as vías para elas proscritas, as migrantes transgreden os límites impostos polo capitalismo neoliberal/neocolonial ao seu desenvolvemento vital ao tempo que descobren a natureza cínica da fronteira.

Turistas e migrantes son as figuras icónicas desta orde transnacional das cousas que se estrutura e estende a ambos os dous lados das fronteiras que abren e pechan o camiño segundo de quen se trate.

Saltar os valados, franquear os arcos da aduana sen permiso, sen pedilo sequera, pon en cuestión a lexitimidade do sistema socioeconómico global e a quen se agocha nas sombras que proxectan os muros de carga que o sosteñen. Porque o movemento autónomo é un dereito inalienable do ser humano, cruzar a fronteira, rebasala, esquecela, desobedecela, é un desafío directo aos réximes de dominación que se estruturan e operan a través dela.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

AGANTRO
Agantro Tatuaxe: terapia e tendencia
Da marxinación á moda, o carácter simbólico e ritual da tatuaxe atópase actualmente erosionado polas dinámicas capitalistas.
AGANTRO
Agantro O número 262 dunha rúa no Porto
Nunha casa do Porto estudantes de todo o mundo entrelazan culturas e lembranzas, deixando nas súas paredes un rastro de convivencia e cambio continuo.
AGANTRO
México O mundo en chamas
Escribo dende México sobre a violencia no país e no mundo, pois alén da invención da «narcocultura», compre reflexionarmos sobre o violentamento global do imaxinario, a sociedade e a política.
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Reducción de jornada
Trabajo El Gobierno aprueba el proyecto de ley para reducir la jornada laboral a 37,5 horas
La norma pasará al Congreso donde no cuenta con los apoyos necesarios de todos los socios de Gobierno, por lo que la Ministra de Trabajo ha apelado a la responsabilidad del Partido Popular para que esta nueva jornada laboral salga adelante.
Israel
Israel Netanyahu acelera los planes de ocupación total de una Gaza diezmada por el hambre
El ejército israelí quiere movilizar a 30.000 reservistas para una nueva expansión de la ofensiva sobre Gaza. Las organizaciones dependientes de la ONU alertan de la hambruna y las enfermedades en un enclave en el que escasea el agua potable.

Últimas

Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Madres organizadas contra los arrancamientos piden una reunión con Infancia
Pamela L.C. ve a su bebé dos horas a la semana después de que se lo retiraran dos días después de su nacimiento. Ella y otras madres han decidido organizarse para pedir medidas que frenen los arrancamientos.
Madrid
Madrid Sareb amenaza con desahuciar el centro social La Animosa, en Hortaleza
Los colectivos que participan del centro social okupado, y que han dado vida a este espacio durante los últimos cuatro años, convocan a defender su permanencia aunque se ha retrasado la fecha de desalojo hasta el 26 de mayo.
Opinión
Opinión España ya roza el 2,5% en gasto militar
Según el autor, investigador del Centre Delàs, el gasto militar real del Estado español será de 40.457 millones de euros y representará respecto al PIB el 2,48%. A esto se sumarán las inversiones comprometidas en programas de armamento.
Comunidad de Madrid
Universidad pública El alumnado de la UNED denuncia el “modelo antipedagógico” tras la supresión de tutorías presenciales
El proceso de eliminación de clases se remonta a 2008, aunque ha sido este año, con el nombramiento Claudia Sevilla como directora de centros asociados de Madrid, cuando el gobierno de Ayuso “ha pisado el acelerador”.
Opinión
Opinión El rentismo es racismo
La posición de las personas migrantes y racializadas en el conflicto del alquiler nos coloca como sujetos esenciales e imprescindibles en la lucha por la vivienda.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.