O prelo
‘Nem tudo é arte’: outros modos de ollar, novas oportunidades para mudar

A mesma arquitectura dos museos é impoñente; parecera que o mesmo espazo obríganos a “comportarnos”, quere dicir: a calar e ollar. Atesouramos as obras mestras nos marcos sen conseguir “comprendelas”. Despois de considerar que foi tempo suficiente, seguimos camiñando e pasamos á seguinte, e así consecutivamente até que chegamos á tenda, o que indica a saída. Ao final, con sorte, algunha pintura conmoveunos. Mais, son esas todas as posibilidades que a arte ten? Ou, mellor dito: son esas todas as posibilidades que temos nós para relacionármonos con ela?

25 oct 2019 13:30

“Escreve este breve ensaio uma historiadora da arte descrida da história desta disciplina, convencional e restringida, monolítica e patriarcal, que obstaculiza investigações radicais do facto artístico”.

Con estas contundentes palabras, comeza o seu libro Nem tudo é arte? Natalia Poncela, historiadora e crítica de arte, sumándose así ao debate acerca de que fai que a arte sexa considerada Arte.

A partir desta pregunta e a través da serie dos breves ensaios que compoñen o libro, Poncela fai unha revisión crítica da historia da arte, permitíndonos viaxar a través dos séculos para comprender como a Arte foi mudando de temáticas e técnicas, até o punto de cuestionar o seu mesmo conceito.

O texto de Natalia explícanos de que ou de quen dependen os procesos de lexitimación das obras artísticas, cuestionando a súa vez a institucionalización da arte a través de academias, galerías ou museos, que remataron por separar a arte da vida e das persoas, converténdoa nun produto reservado para certas elites.

“O olhar ñao só é fisiológico, señao que é cultural”

Que imaxinas cando pensas nunha árbore? Quizais nun carballo, tal vez nun eucalipto ou unha maceira. Calquera que sexa a imaxe é totalmente distinta á que podería pensar eu. Aínda se dúas persoas ollan xuntas un tomate, o máis probábel é que non perciban o vermello da mesma cor. E que dicir das diferencias que habería se os que están a mirar o tomate son de países diferentes? Non pasa o mesmo coas obras de arte? Por que entón persoas de todo o mundo viaxan para mirar O nacemento de Venus? É a arte universal? Natalia Ponceda opina que non.

Para exemplificar a subxectividade dos obxectos que foron denominados obras mestras, podemos ler no libro o caso da Gioconda de Leonardo Da Vinci, a obra de arte máis representativa e reproducida de toda a historia a nivel global. Porén, a sala na que está exposta non foi concurrida por un mar de visitantes até o seu roubo en 1913. Foi nese momento cando a xente comezou a entrar no Louvre coa única finalidade de contemplar o baleiro.

Entendemos neste consumo de imagens, o reflexo duma sociedade saturada de imagens estetizadas

A ausencia complexizou e sumou valor á aura arredor da obra de arte até tal grao que, cando se recuperou, se converteu no símbolo que agora é. Agora A Gioconda é claro exemplo de como o capitalismo infiltrouse e permeou os circuítos de lexitimación artística: pode considerarse Arte a aquelas pezas que son subastadas aos prezos máis altos ou son convertidas en obxectos de consumo masivo a través da súa reproducción técnica.

Ao respeito, Ponceda reflexiona sobre este proceso no momento histórico actual e agrega que: “Entendemos neste consumo de imagens, o reflexo duma sociedade saturada de imagens estetizadas”, cuestión que remata por dificultar ainda máis a delimitación do que é Arte e o que non o é.

Mais este debate non é nada novo. As discusións sobre esta cuestión comezan desde a aparición das vangardas. Xa desde entón escribiuse sen tregua ao respecto. Natalia Poncela, pola súa parte, de xeito claro e conciso, cóntanos unha historia na que a arte contemporánea, de xeito natural, nace, desenvólvese e deconstrúese.

Unha lectura política sobre a historia da arte

Non foi até finais do século XX que os artistas, esas figuras mitificadas a través dos séculos como seres dotados de excepcionalidade, levaron o debate até rematar por cuestionaren o seu mesmo papel. A través da estética relacional, a arte paticipativa e a performance, renunciaron á súa posición de poder para reformular a relación da obra co público e recoñecer o poder de co-creación da audiencia.

“Por outro lado, a negação das fronteiras entre arte e vida e a recusa da diferença entre o espectador e o acontecimiento, colocam o público na postura de coprodutor. As obras ativam-se com a ação da receção. (…) Estas experiências estéticas se instalam numa estética de participação. Estaríamos a falar da socialização da criação”. Quen remata de crear as obras somos nós, as espectadoras que percibimos e damos significado ao que ollamos.
Comprender e facer arte desde esta perspectiva conleva discursos do común e a cooperación. Mesmo abre a oportunidade de escoitar outras voces, de utilizar as plataformas artísticas como medio para visibilizar modos de resistencia social.

Por outro lado, a negação das fronteiras entre arte e vida e a recusa da diferença entre o espectador e o acontecimiento, colocam o público na postura de coprodutor

Ao final, o que Ponceda consigue é despexar o camiño para que a analoxía da arte e a vida mesma a través da historia sexa posíbel; descubrimos que, así como sucede coa arte, vivimos baixo normativas que son parte de procesos históricos e construcións sociais. O que queda disto é a comprensión de que todas as estruturas pódense mover e que necesitan ser cuestionadas e postas en crise para mudar.

Cando Natalia Ponceda culmina o seu libro dicindo que poñamos “em diálogo a nossa experiencia com os possíveis significados dá obra de arte”, convídanos a recoñecer o noso papel fundamental no proceso artístico; a deixar de limitarnos a calar e mirar, a tomar parte.

A editorial A través, con libros como Nem tudo é arte?, contribúe a enriquecer o catálogo en lingua galega de textos especializados. Con todo, aínda cando o libro trata dunha materia tan específica, grazas á claridade das ideas, o número de exemplos e o uso dunha linguaxe cotiá, é unha lectura accesíbel para quen chegue a el por simple interese, xa que pode considerarse como unha introdución a —unha— historia da arte.

A pesar de que no libro haxa unha carencia de referencias das achegas das mulleres na historia da arte contemporánea, Nem tudo é arte? cuestiona as narrativas patriarcais coas que se creou a Historia até agora e axúdanos a lembrar que a arte non é algo incuestionábel nin exclusivo de certas elites e que, ao final de todo, somos nós quen rematamos a obra coa nosa mirada.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Arte
Arte Eugenio Merino expone el cuerpo de Lorca en ‘Ruina’: “El poeta solo puede representarse bajo tierra”
El artista presenta una instalación que pretende hacer reflexionar sobre los cimientos en los que se ha construido la historia presente, una alegoría a Lorca, a sus ideas políticas y a los miles de desaparecidos
Arte
Arte contra el genocidio Más de 8.500 artistas exigen a la Bienal de Venecia que excluya a Israel de su edición 2024
Una carta abierta firmada por artistas y comisarios pide la exclusión de Israel de la próxima edición de la Bienal de Venecia porque “cualquier representación oficial de Israel en el escenario cultural internacional es un respaldo a sus políticas”.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Poesía
Poesía La generación beat sigue latiendo
La generación beat es la del ritmo, del golpe, la de superar, la del latido en el papel y fuera de él. La del sentimiento desgarrador que sale del individuo, pero llega a la sociedad.
Literatura
Literatura ‘La santita’ de Mafe Moscoso: para escribir sobre el fin del mundo
‘La santita’, libro de relatos de Mafe Moscoso, es el método pero también es el fin: pone a convivir lo precolonial con las formas de nuestro presente ultracapitalista, ultramuerte, sin exclusiones ni jerarquías.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.

Últimas

Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Más noticias
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.
Sidecar
Sidecar Soluciones bonapartistas
Las turbulencias en el seno de los dos partidos estadounidenses dominantes refleja el problema más amplio de un sistema capitalista cada vez menos capaz de proporcionar ganancias materiales a la clase trabajadora.
Memoria histórica
Memoria histórica Las nuevas leyes de memoria histórica recuperan la “concordia” franquista
La ofensiva legislativa de gobiernos autonómicos como el de Castilla y León y el País Valencià, adoptan un enfoque revisionista que amenaza los avances en el reconocimiento memorialista.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.