O prelo
Beatriz Núñez: “A lectura pode servir para reconstruír o relato histórico que a ditadura nos negou”

Beatriz Núñez é a directora de Espazo Lectura, unha asociación dedicada a achegar a literatura galega á comunidade do rural.

Beatriz Núñez
Xornalista
7 mar 2020 07:04

Alí onde coinciden os montes, as fincas, as cadras, algúns castros e o río, atópase unha vella escola de pedra. Mais non é calquera escola. Hai uns anos estaba en condición de abandono, como tantas outras nas aldeas do rural galego. Agora é unha casa de lectura remodelada pola mesma xente da parroquia. Ten unha biblioteca infantil só con materiais en galego e é sede de círculos de lectura aos que asisten persoas de toas as xeracións.

O proxecto chámase Espazo Lectura e atópase en Gondomar. Falamos coa presidenta da asociación sobre o que é a mediación de lectura nun presente galego no que cada ano a impresión de libros na nosa lingua diminúe, e sobre a lectura coma ferramenta de cambio social. 

Como xurde Espazo Lectura?
Xordeporque un grupo de pais e nais decidimos reunirnos para contarlles contos aos nosos fillas e fillos. Eramos familias moi sensibilizadas co tema da lectura. Iamos a “Libros para soñar” en Vigo pero, claro, ir dende Gondomar até la sempre é moito lea e decidimos mellor facelo na nosa aldea. Ao principio fomos ao consello para pedir que se abrira a biblioteca municipal os luns pola tarde para contar eses contos. Tamén era unha maneira de dinamizar a biblioteca municipal que naquel momento, non tiña nada.

Logo sumáronse os voluntarios, xente que viña a cantar, avós... E en 2008, que é cando se constitúe legalmente a asociación, empeza a haber outro tipo de actividades. Se da continuidade a outros clubs, xa non só a actividade Contomar, a actividade fundacional de Espazo Lectura. 

Como comprende Espazo Lectura a mediación de lectura?
A mediación é moitas cousas. Cando se fai unha actividade de contacontos, hai que ter moito coidado cos libros que se empregan. Non pode valer calquera cousa. Nós cremos que coa literatura infantil fixemos un gran traballo de mediación: que as familias puideran achegarse a textos e albumes ilustrados de calidade. Por alí hai unha mediación e un achegamento importante. Porque a xente grazas a isto vai coñecendo a propia literatura infantil e xuvenil. E vai coñecendo os recursos que a sociedade oferta coma as bibliotecas... E logo, tamén é parte da mediación incorporar outros clubs de lectura para outras idades, coma para adultos, así coma achegar formatos e xéneros que ao mellor non lías. Dispoñemos dunha biblioteca da que moitas editoriais son socias protectoras e nos achegan as novidades e nos valorámolas para os diferentes clubs. Logo quedan alí. Iso tamén é unha oferta e un privilexio na zona rural.

Falta ampliar o concepto biblioteca como centro cultural, como un centro dinamizador onde se teñen acceso a miles de contidos e onde se fan moitas cousas e todas as persoas teñen cabida, dende os bebés ata as persoas maiores.

Como fixeron vostedes para que a xente da zona rural se achegara ao voso proxecto?
Iso é algo que as veces nós aínda temos que seguir traballando porque algunhas persoas seguen véndonos coma “os culturetas”. Pero os nenos son un vínculo que nos achega moitísimo ás familias que por se mesmas non irían aos círculos de lectura. Nese sentido, os nenos mobilizan. As familias implícanse moitísimo. Esa é a maneira que a nós permitiunos chegar a xente que, por exemplo, lía mais non lía en galego, cousa que é moi común aquí. 

E a través dos nenos todo é máis sinxelo porque, a través deles empezas a vincularte coa xente e a tirar prexuízos. Así pérdese ese medo e gañas vinculación afectiva. Hai que traballar os afectos, as vinculacións porque doutro xeito é moi difícil. Se ti non che consideras competente, aínda que che guste ler, xa tes un autoconcepto. Hai que romper ese estigmas e amosarse próximos.

Entón consideran que o traballo da difusión e mediación da lectura require de traballo afectivo, emocional ou ten beneficios para a autoestima das persoas...
Por suposto. Ninguén fai nada se non atopa un clima de acollida e séntese a gusto. Porque é algo que non é o teu traballo. Non tes que ir alí a aguantar a esa señora porque é a túa xefa. Tes que sentirte acollido e que haxa respecto, afectos e liberdade. 

A liberdade de non sentirse na obriga a ir, a falar, a ter que ler o libro. Hai moita xente que non se sente cómoda falando aínda que sexa un grupo de 15 persoas. Nisto axuda un montón é a presencia das autoras. Mais é moi importante que a xente se senta respectada. Non formular preguntas  directas coma “ti que opinas”.

Para vostedes en que radica a relevancia da lingua nun contexto de crises lingüística?
Nós, dende o momento que nos constituímos, centrámonos na lectura en galego, na difusión do libro e a lectura en lingua galega. Os nosos fillos de pequenos xa eran galego falante e era minoría aínda no medio rural. Os meus fillos eran os únicos que falaban galego na primaria. Entón decidimos fomentar a lectura e facer a nosa parte do traballo porque esta non é só unha cuestión escolar, senón tamén social. Nós, que somos amantes da lectura, queremos que as súas lecturas se fagan en galego porque, na medida que haxa lectores de lingua galega, haberá produción de libros en lingua galega. E a competencia lingüística de nosos fillos aumentará se nós fomentamos a lectura en galego.

Algunhas persoas seguen véndonos coma “os culturetas”. Pero os nenos son un vínculo que nos achega moitísimo ás familias que por se mesmas non irían aos círculos de lectura.

A idea é: queremos fomentar a lectura e a lectura en lingua galega. Por suposto que nós estamos a favor de que se lea en outras linguas. Algunhas veces facemos actividades nas que  temos lido en francés, inglés, catalán e outras linguas minorizadas... Hai que compensar a balanza, non sempre ler en castelán. 

A nosa biblioteca é unha biblioteca en lingua galega. Non hai nada máis. Consideramos que ten que ser así e así o facemos. Algunhas veces lemos contos que están en castelán que consideramos que teñen que ser lidos polos nenos e os traducimos.

Hai unha tendencia dos gobernos centrais e autonómicos de non facerse responsables de servizos básicos, coma neste caso é o coidado o fomento da lingua. Ante este panorama, a responsabilidade está a ser tomada por a sociedade civil e a iniciativa privada. Que opinas sobre isto ao ser ti mesma membro dunha destas ONG’s?
Eu creo que as iniciativas da sociedade civil sempre van por diante dos políticos. Ese tamén é o noso caso. Dixémoslles: se ti non me ofreces o que deberías ofrecerme, pois procúromo eu. Non debería ser así porque hai leis que obrigan aos gobernos a primeiro, coidar a lingua. E coidar a lingua é incidir en todos os aspectos nos que a lingua está promocionándose, en uso. Se a lingua se mantivo ata agora foi pola xente que a mantivo a través da oralidade e a escritura. 

Que opino das administracións? Que non fan o traballo que deberían facer. E que non prestan atención ás iniciativas que hai. Por exemplo, nós somos unha iniciativa completamente privada. Nós vivimos das cotas dos socios, non temos ningunha subvención. Houbo un ano que o intentamos. Ao final deunos tanto traballo para 300 euros que os propios membros do colectivo dixeron: compensa mellor poñer 30 euros cada un e non pasar este traballo. 

Que importancia teñen os procesos de mediación de lectura no contexto de Galicia que, por unha banda ten unha ampla e antiga tradición literaria e, pola outra, vive unha precarización da lectura e das humanidades en xeral?
Mira, en Galicia fan unha diferencia fundamental as bibliotecas escolares. Alí hai unha esperanza porque se incide nos pequenos. Pero logo debería haber esta parte que facemos nós que é implicar ás familias, de que todos sexamos conscientes que é responsabilidade de todos. Se ti como pai defendes o ámbito deportivos nas escolas porque sentes que é un beneficio importante para a saúde das nenas, pois igual coa lectura. Todos os procesos de mediación son fundamentais, tanto nos pequenos como nos maiores.

Aquí está fallando o concepto das bibliotecas. Por exemplo, a xente da universidade entende por biblioteca unha sala de lectura, unha sala de estudio. Falta ampliar o concepto biblioteca como centro cultural, como un centro dinamizador onde se teñen acceso a miles de contidos e onde se fan moitas cousas e todas as persoas teñen cabida, dende os bebés ata as persoas maiores. Iso é o concepto que eu teño de biblioteca, non un almacén de libros. Senón un lugar de encontros onde se crean sinerxías culturais. Esa é a mediación.

Os nosos políticos non son conscientes de que  ese é o camiño. Non interesa formar unha cidadanía crítica. Se ti che convertes nunha persoa que é capaz de ver todo isto, non me interesas.

Como pode incidir a mediación da lectura nos procesos de memoria histórica?
Nós temos tratado este tema infinidade de ocasións. Por exemplo, invitamos a Montse Fajardo que escribiu Invisibles que é un libro de relatos de mulleres maltratadas. E tamén temos lido textos sobre as mulleres na represión franquista. Cando nós lemos uns deste textos, nos axuda a reconstruír e a falar. Cousa que aquí non sucedeu. Aquí non se falaba de nada disto pero hai que reconstruír esa memoria,  e cal é a mellor maneira? Pois falando. E se temos un texto, mellor. 

A nosa biblioteca é unha biblioteca en lingua galega. Non hai nada máis. Consideramos que ten que ser así e así o facemos.

Eses 40 anos de represión e do nacional catolicismo anularon consciencias. E logo iso de engancharse a un liberalismo capitalista provocou que a sociedade se tornara acrítica. Se lemos un texto nel que se tratan eses temas, tamén estamos mirando atrás, xerando consciencia social e relendo a nosa historia. A lectura sirve para construír un imaxinario ou un relato histórico. Por iso necesitamos que alguén narre esas historias e que as lectoras lean esa historia que se nos negou. 

Tiveron problemas cos pais e nais que non queren que os seus fillos se acheguen a ese tipo de lecturas?
Algunha vez tivemos un problema e nós sempre recollemos e reflexionamos sobre ás críticas pero tampouco podemos negar a realidade onde hai nenos que morren de fame, hai nenas violadas ou que as casan con homes maiores. Nós non podemos meter ao noso neno dentro dunha burbulla e que pense que todo é perfecto.

Con todo isto do pin parental: se eu non lle dou oportunidade ás persoas que na súa casa teñen unha situación terrible a que teñan un espazo no que poidan escoitar outras cousas... que lles damos, que lles ensinamos? Eu creo que é fundamental para unha sociedade afrontar os problemas, as barbaridades de cara. Intentando coidar aos nenos pero dándolles un espazo para que poidan liberarse diso. Se ti tes un neno abusado e maltratado e este escoita a un contacontos que di que se pode dicir que non... ao mellor estás abríndolle unha porta, unha saída, tendéndolle unha man. Non se trata de asustar. Falar libera e abre portas. Non tes que obrigar a ninguén a falar. Pero os temas e os textos ben tratados abren portas que non sabes a onde poden levar a esas persoas e todo o que sexa romper cadeas é fundamental. E a lectura é para iso o mellor, porque ti constrúes a túa personalidade co esas outras vidas que les. 


Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Literatura
Literatura ‘La santita’ de Mafe Moscoso: para escribir sobre el fin del mundo
‘La santita’, libro de relatos de Mafe Moscoso, es el método pero también es el fin: pone a convivir lo precolonial con las formas de nuestro presente ultracapitalista, ultramuerte, sin exclusiones ni jerarquías.
Barcelona
Día del libro El Ayuntamiento externaliza la gestión de la vía pública en Sant Jordi, la fiesta más popular de Barcelona
Más de 800 firmas de escritoras, editoras y entidades sociales, entre otras, denuncian el copago y reclaman la reversión de este proceso. Quieren una gestión pública, y no privada, para un Sant Jordi popular, como era hasta 2022.
Economía
En primera persona Instrucciones por si encuentras muerta a tu suegra
Todo el que está en el mundillo sabe que el sector funerario vive casi un duopolio de facto y lo máximo que se está dispuesto a hacer es poner una multa de vez en cuando. Cuando alguien llama a una, ni se imagina al entramado que está llamando.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Genocidio
Ayman Qwaider “A la gente se le pide una cantidad excesiva de dinero para poder salir de este campo de exterminio de Gaza”
Profesor especializado en educación en emergencia y educación inclusiva, Ayman Qwaider vive en Australia. Desde allí, intenta ayudar a su familia a salir de Gaza, mientras denuncia la ocupación israelí y la complicidad de la comunidad internacional.
Venga, circula
Venga, circula Un paso, luego otro
Llega un día en el que vemos con claridad algo que solíamos observar en los demás pero que nunca —prometíamos— nos sucedería a nosotros.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad ¿Qué tengo si me diagnostican Síndrome de Ovario Poliquístico?
Afecta a entre un 7 y un 13% de las mujeres en edad reproductiva, y el 70% están sin diagnosticar. Pero, ¿qué es el SOP y como podemos apaciguar sus síntomas?
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Ocupación israelí
Opinión Las palestinas también existen
La morbilidad femenina, el conjunto de enfermedades, factores de riesgo y motivos de consulta recurrentes en las mujeres que merecen una atención específica, tiene múltiples ejes de discriminación: no es lo mismo en Suecia que en Palestina.

Últimas

Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Más noticias
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
El Salto Twitch
El Salto TV Economía y titulares de guerra
En el programa en directo de Economía Cabreada del 26 de marzo se hizo un análisis de la deriva bélica de la Unión Europea, sus gobiernos y de los grandes medios con Tica Font y Miquel Ramos.

Recomendadas

Investigación
Investigación O Goberno galego repartiu 4.000 millóns de euros en contratos a dedo en só seis anos
Desde 2018, a Xunta asinou 1.034.964 contratos sen sacalos a concurso: algo máis do 30% do diñeiro do que dispón para o exercicio de 2024. Ademais, 35.362 deses contratos teñen un importe entre 14.000 e 14.999 euros, o límite legal.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.